Wikang Ingles: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Tagasalinero (usapan | ambag) Inihalintulad sa bersyong Ingles (Hindi pa tapos ang pagsasalinwika). |
Tagasalinero (usapan | ambag) Inihalintulad sa bersyong Ingles (Hindi pa tapos ang pagsasalinwika). |
||
Linya 33:
|notice=IPA
}}
{{Interwiki|code=en}}Ang '''Ingles''' ay isang [[West Germanic language|Kanlurang Hermanikong wika]] na unang sinasalita sa [[Anglo-Saxon England|maagang edad medyang Inglatera]] at kalaunang naging pandaigdigang ''[[lingua franca]]''.{{sfn|Crystal|2003a|p=6}}{{sfn|Wardhaugh|2010|p=55}} Pinangalanan ito sa mga [[Angles|Anglo]], isa sa mga [[Hermaniko|Hermanikong tribo]] na naglipat sa pook ng [[Gran Britanya]], bilang [[England|Inglatera]]. Nagmula ang dalawang pangalan mula sa [[Anglia (tangway)|Anglia]], isang tangway sa [[Dagat Baltiko]]. Malapit ang wika sa [[Frisian languages|Prisyo]] at [[Low German|Mababang
Nalinang ang wikang Ingles sa nakalipas na higit sa 1,400 taon. Ang mga unang anyo ng Ingles, isang pangkat ng mga dayalektong Kanlurang Hermaniko ([[Ingvaeonic|Ingaeboniko]]) na dinala sa Gran Britanya ng mga [[Anglo-Saxons|Anglo-
Kumakalat ang [[Modern English|Makabagong Ingles]] sa buong mundo mula noong ika-17 siglo sa pamamagitan ng pandaigdigang impluwensya ng [[Imperyong Britaniko]] at ng [[Estados Unidos]]. Sa pamamagitan ng mga nalimag at elektronikong midya ng dalawang bansa, ang Ingles ay naging [[World language|pangunahing wika]] ng pandaigdigang diskurso at ang [[English as a lingua franca|''lingua franca'']] sa maramihang rehiyon at kontekstong propesyonal tulad ng [[agham]], [[Navigation|paglalayag]] at [[batas]].{{sfn|The Routes of English}}
Linya 48:
{{lang|ang|Hƿæt ƿē Gārde/na ingēar dagum þēod cyninga / þrym ge frunon...}}"Makinig! Narinig naming mga Spear-Danes mula sa mga araw ng unang panahon ang kaluwalhatian ng mga katutubong-hari..."]]
Ang unang anyo ng Ingles ay tinatawag na Lumang Ingles o Anglo-Sakson (s. 550–1066 PK). Nalinang ang Lumang Ingles mula sa mga iba't ibang [[Ingvaeonic languages|dayalektong Ingaeboniko]] na orihinal na sinalita sa mga baybayin ng [[Frisia|Prisya]], [[Lower Saxony|Mababang Saksonya]], [[Jutland]], at Timog [[Suwesya]] sa pamamagitan ng mga Hermanikong tribo na kilala bilang mga [[Angles|Anglo]], [[Sakson]], at [[Jutes|Yute]]. Mula noong ika-5 siglo PK, ang mga Anglo-Sakson ay [[Anglo-Saxon settlement of Britain|tumira sa Britanya]] habang [[End of Roman rule in Britain|bumagsak ang Romanong ekonomiya at administrasyon]]. Noong pagsapit ng ika-7 siglo, ang wikang Hermaniko ng mga Anglo-Sakson ang [[Celtic language-death in England|nangibabaw sa Britanya]] at pumalit sa mga wika ng [[Roman Britain|Romanong Britanya]] (43–409 PK): [[Common Brittonic|Karaniwang Britaniko]], isang [[Celtic languages|wikang Keltiko]], at [[Latin]] na dinala ng [[Roman occupation of Britain|Roman occupation]] sa Britanya.{{sfn|Collingwood|Myres|1936}}{{sfn|Graddol|Leith|Swann et al.|2007}}{{sfn|Blench|Spriggs|1999}} Pinangalanan ang Inglatera ({{lang|en|England}}) at Ingles ({{lang|en|English}}) (dating {{lang|ang|Ænglaland}} at {{lang|ang|Ænglisc}}) sa mga Anglo.{{sfn|Bosworth|Toller|1921}}
Nakahiwalay ang Lumang Ingles sa apat na dayalekto: mga dayalektong Anglo ([[Mercian dialect|Mersyano]] at [[Northumbrian dialect|Nortumbrio]]) at mga dayalektong Sakson, [[Kentish dialect (Old English)|Kentiko]] at [[West Saxon dialect|Kanlurang Sakson]].{{sfn|Campbell|1959|p=4}} Sa pamamagitan ng mga reporma sa edukasyon ni [[Alfred the Great|Haring Alfredo]] at ng impluwensya ng kaharian ng [[Wessex]], naging [[Standard language|pamantayang uri sa pagsusulat]] ang dayalektong Kanlurang Sakson.{{sfn|Toon|1992|loc=Chapter: Old English Dialects}} Nakasulat sa Kanlurang Sakson ang [[panulaang epiko]] ng ''[[Beowulf]]'', at ang unang tula sa Ingles, ''[[Cædmon's Hymn|Himno ni Cædmon]]'', ay nakasulat sa Nortumbrio.{{sfn|Donoghue|2008}} Nalinang ang makabagong Ingles sa Mersyano, ngunit nalinang ang [[Scots language|wikang Skots]] sa Nortumbio. Nakasulat ang iilang maikling inskripsyon mula sa unang bahagi ng Lumang Ingles sa [[Anglo-Saxon runes|sulat-runiko]].{{sfn|Gneuss|2013|p=23}} Noong ika-6 na siglo, ginamit ang [[Old English Latin alphabet|alpabetong Latin]] na sinulat na may [[Half-uncial|kalahating-unsyal]] na [[Letterform|hugis ng titik]]. Isinama rito ang mga runikong titik ''[[wynn]]'' {{angbr|{{lang|ang|ƿ}}}} at ''[[Thorn (letter)|thorn]]'' {{angbr|{{lang|ang|þ}}}}, at ang binagong titik mula sa Latin ''[[eth]]'' {{angbr|{{lang|ang|ð}}}}, at ''[[Æ|ash]]'' {{angbr|{{lang|ang|æ}}}}.{{sfn|Gneuss|2013|p=23}}{{sfn|Denison|Hogg|2006|pp=30–31}}
Linya 71:
Dito nananatili pa rin ang pangmaramihang hulapi {{lang|enm|-n}} sa pandiwang ''have'', pero walang makikitang kaukulang pangwakas sa mga pangngalan. Noong pagsapit ng ika-12 siglo, ganap na nalinang ang Gitnang Ingles na nakapagsama ng mga katangiang Nordiko at Normando; patuloy na sinalita ito hanggang sa pagdating ng maagang Makabagong Ingles noong 1500. Kabilang sa panitikan ng Gitnang Ingles ang ''[[The Canterbury Tales]]'' ni [[Geoffrey Chaucer]], at ''[[Le Morte d'Arthur]]'' ni [[Thomas Malory|Malory]]. Noong panahon ng Gitnang Ingles, lumaganap ang mga dayalektong rehiyonal sa pagsulat, at ginamit ang mga katangian ng mga dayalekto para sa epekto ng mga may-akda tulad ni Chaucer.<ref>{{cite web|last1=Horobin|first1=Simon|title=Chaucer's Middle English|url=https://opencanterburytales.dsl.lsu.edu/refmideng/|website=The Open Access Companion to the Canterbury Tales|publisher=Louisiana State University|accessdate=24 November 2019|quote=The only appearances of their and them in Chaucer’s works are in the Reeve’s Tale, where they form part of the Northern dialect spoken by the two Cambridge students, Aleyn and John, demonstrating that at this time they were still perceived to be Northernisms}}</ref>
=== Maagang Makabagong Ingles ===
[[Talaksan:Great_Vowel_Shift2a.svg|right|thumb|Maliwanag na paglalarawan ng [[Great Vowel Shift|Dakilang Pagbabago ng Patinig]], na nagpapakita kung paano ang unti-unting pagbabago ng mga patinig, kung saan naging diptonggo ang mga mataas na patinig i: at u: at nagbago ang pagbigkas ng bawat mababang patinig nang isang antas]]
Ang susunod na panahon sa kasaysayan ng Ingles ay Maagang Makabagong Ingles (1500–1700). Kakikitaan ang Maagang Makabagong Ingles ng [[Great Vowel Shift|Dakilang Pagbabago ng Patinig]] (1350–1700), pagpapayak ng sabaylo, at lingguwistikong sapamantayan.
Inapekto ng Dakilang Pagbabago ng Patinig ang mga diniin na mahabang patinig ng Gitnang Ingles. Ito ay naging [[Chain shift|kawingang pagbabago]], at ibig sabihi'y nag-udyok ang bawat pagbabago ng kasunod na pagbabago sa sistema ng patinig. [[Raising (phonology)|Itinaas]] ang mga [[Mid vowel|gitna]] at [[Open vowel|bukas na patinig]], at [[Vowel breaking|binali]] ang mga [[Close vowel|saradong patinig]] para maging [[diptonggo]]. Halimbawa ang salitang ''bite'' ("kagat") ay dating binibigkas parang ang salitang ''beet'' ("rimulatsa") ngayon, at ang ikalawang patinig sa salitang ''about'' ("tungkol") ay binigkas tulad ng salitang ''boot'' ("bota") ngayon. Ipinapaliwanag ng Dakilang Pagbabago ng Patinig ang maraming iregularidad sa pagbaybay dahil pinanatili ng Ingles ang mararaming baybay mula sa Gitnang Ingles, at ipinapaliwanag din nito kung bakit napakaiba ang pagbigkas ng mga patinig sa Ingles kumpara sa mga parehas na titik sa mga ibang wika.{{sfn|Lass|2000}}{{sfn|Görlach|1991|pp=66–70}}
Nagsimulang tumaas sa prestihiyo ng Ingles, kaugnay sa Normandong Pranses, noong paghahari ni [[Henry V of England|Enrique V]]. Noong mga 1430, nagsimulang gumamit ang [[Court of Chancery|Korte ng Kansilyerya]] sa [[Lungsod ng Westminster|Westminster]] ng Ingles sa kanyang [[Writ|opisyal na dokumento]], at ang isang bagong anyo ng Gitnang Ingles, kilala bilang [[Chancery Standard|Pamantayang Kansilyeriya]], ay nilinang mula sa mga dayalekto ng Londres at [[East Midlands English|Silangang Midlands]]. Noong 1476, ipinakilala ni [[William Caxton]] ang [[Printing press|palimbagan]] sa Inglatera at nagsimulang maglathala ng mga unang nalimbag na aklat sa Londres, na nagpalago ng impluwensya ng ganitong anyo ng Ingles.{{sfn|Nevalainen|Tieken-Boon van Ostade|2006|pages=274–79}} Kabilang sa mga panitikan sa Maagang Makabagong panahon ang mga gawa ni [[William Shakespeare]] at ang [[King James Version|salinwika ng Bibliya]] na inatasan ni [[James VI and I|Haring Jacobo I]]. Kahit matapos ang pagbabago ng patinig, magkaiba pa rin ang wika mula sa Makabagong Ingles: halimbawa, binigkas pa rin ang mga [[Consonant cluster|kumpol-katinig]] {{IPA|/kn ɡn sw/}} sa ''knight'' ("kabalyero"), ''gnat'' ("niknik"), at ''sword'' ("espada"). Kumakatawan sa mga natatanging katangian ng Maagang Makabagong Ingles ang karamihan ng mga tampok-bararila na maaaring ipalagay ng makabagong mambabasa ng Shakespeare bilang kakatwa o makaluma.{{sfn|Cercignani|1981}}
Sa 1611 King James Version ng Bibliya, na nakasulat sa Maagang Makabagong Ingles, sinasabi ng Matthew 8:20 ang:
: ''The Foxes haue holes and the birds of the ayre haue nests''{{sfn|Lass|2006|pp=46–47}}
Ipinapakita nito ang pagkawala ng kaukulan at ang kanyang epekto sa pag-aayos ng pangungusap (pagpapalit sa Paksa-Pandiwa-Layon na pag-ayos ng salita), at ang paggamit ng ''of'' sa halip ng di-paukol na paari), at ang pagpapakilala ng salitang hiram mula sa Pranses (''ayre'') at salitang kapalit (pinalit ng ''bird'' "ibon" na dating nangahulugang "inakay" had ang OE ''fugol'').{{sfn|Lass|2006|pp=46-47}}
==Talasanggunian==
| |||