Pagbabago noong 04:23, 13 Hunyo 2020 baguhin Tagasalinero (usapan \| ambag) 3,627 edit m Inilipat ni Tagasalinero ang pahinang Alpabetong Hanunó’o papunta sa Sulat Hanunuo: Hindi ito alpabeto at Hanunuo ang karaniwang pagbaybay nito ← Nakaraang pagkakaiba		Pagbabago noong 05:28, 13 Hunyo 2020 baguhin i-undo Tagasalinero (usapan \| ambag) 3,627 edit Inihalintulad sa bersyong Ingles. Tatak: Pagbabagong biswal Susunod na pagkakaiba →
Linya 1: {{Short description\|Abugida na katutubo sa Mindoro, Pilipinas}} ~~[[Talaksan:Hanunoo script sample.svg\|thumb\|Ang sulat Hanunó'o]]~~ {{Contains special characters Ang '''Hanunó’o''' ay isa sa mga katutubong kaparaanan ng pagsulat sa [[Pilipinas]] at ginamit ng mga [[Mangyan]] sa katimugang [[Mindoro]] upang isulat ang [[wikang Hanunó'o]].<ref name="Postma">{{cite journal \| special = uncommon [[Unicode]] characters ~~\| first=Antoon~~ \| fix = Help:Multilingual support ~~\| last=Postma~~ \| image = Replacement character.svg ~~\| title=Contemporary Mangyan Scripts~~ \| link = Specials (Unicode block)#Replacement character ~~\| journal=Philippine Journal of Linguistics~~ \| alt = <?> ~~\| volume=2~~ \| compact = yes ~~\| issue=1~~ }} ~~\|date=Hulyo 1971~~ ~~\| pages=1–12~~ {{Infobox writing system \|language=Ingles}}</ref> Ito ay isang ''abugida'' na nagmula sa Brahmikong kaparaanan ng pagsulat na malapit ang kaugnayan sa [[Baybayin]], at kilala ito na nakasulat patayo ngunit sinusulat pataas, sa halip na pababa na nasa halos lahat ng ibang kaparaanan ng pagsulat (bagaman, binabasa ito ng pahalang mula sa kaliwa papuntang kanan). Madalas itong nakasulat sa [[kawayan]] sa pamamagitan ng pag-ukit ng mga [[titik]] nito ng [[kutsilyo\|patalim]].<ref name="Rubino">{{cite web \|name=Hanunó'o <br>(Baybaying Mangyan/Surat Mangyan) \|altname={{script\|Hano\|ᜱᜨᜳᜨᜳᜢ}} \|type=[[Abugida]] \|languages=[[Wikang Hanunó'o\|Hanunó'o]] \|fam1=[[Sulat Proto-Sinaitiko]] \|fam2=[[Alpabetong Fenicia]] \|fam3=[[Alpabetong Aramaiko]] \|fam4=[[Sulat Brahmit\|Brāhmī]] \|fam5=[[Alpabetong Pallava\|Pallava]] \|fam6=[[Sulat Kawi\|Kawi]] \|fam7=[[Baybayin]] \|sisters='''Sa Pilipinas:'''<br/> [[Sulat Buhid\|Buhid (Mangyan Baybayin, Surat Mangyan)]]<br/> [[Kulitan\|Kulitan (Súlat Kapampángan)]]<br/> [[Sulat Tagbanwa]]<br/> [[Wikang Palawano\|Ibalnan script]]<br/> '''Sa mga ibang bansa:'''<br/> [[Sulat Balines\|Balines]]<br/> [[Sulat Batak\|Batak]]<br/> [[Sulat Habanes\|Habanes]]<br/> [[Sulat Lontara\|Lontara]]<br/> [[Sulat Sundanes\|Sundanes]]<br/> [[Sulat Rencong\|Rencong]]<br/> [[Sulat Rejang\|Rejang]] \|time=s. 1300–kasalukuyan \|unicode=[https://www.unicode.org/charts/PDF/U1720.pdf U+1720–U+173F] \|iso15924=Hano \|sample= Hanunoo script sample.svg \|imagesize= 220px \|note=none }} Ang '''Hanunoo''' ({{IPA-tl\|hanunuʔɔ\|IPA}}), na isinasalin din bilang '''Hanunó'o''', ay isa sa mga katutubong kaparaanan ng pagsulat na [[Suyat\|katutubo sa Pilipinas]] at ginagamit ng mga [[Mangyan]] ng katimugang [[Mindoro]] upang isulat ang [[wikang Hanunó'o]].<ref>http://newsinfo.inquirer.net/985669/protect-all-ph-writing-systems-heritage-advocates-urge-congress</ref><ref name="Postma2">{{cite journal\|first=Antoon\|last=Postma\|title=Contemporary Mangyan Scripts\|journal=Philippine Journal of Linguistics\|volume=2\|issue=1\|date=July 1971\|pages=1–12}}</ref> Ito ay isang [[abugida]] na nagmula sa [[Brahmic scripts\|Sulat Brahmiko]] na malapit ang kaugnayan sa [[Baybayin\|Sulat Tagalog]], at kilala ito na nakasulat patayo ngunit sinusulat pataas, sa halip na pababa na nasa halos lahat ng ibang kaparaanan ng pagsulat (bagaman, binabasa ito ng pahalang mula sa kaliwa papuntang kanan). Madalas itong nakasulat sa [[kawayan]] sa pamamagitan ng pag-ukit ng mga [[titik]] nito ng [[kutsilyo\|patalim]].<ref name="Rubino">{{cite web \| last=Rubino \| first=Carl Line 25 ⟶ 57: \| location=New Haven \| pages=320–342 \|lagnuage=Ingles}}</ref> Karamihan sa mga kasalutang Hanunó'o ay kamakailan lamang dahil madaling masira ang kawayan at samakatuwid, mahirap matukoy ang kasaysayan nito.<ref name="Postma">{{cite journal\|first=Antoon\|last=Postma\|title=Contemporary Mangyan Scripts\|journal=Philippine Journal of Linguistics\|volume=2\|issue=1\|date=Hulyo 1971\|pages=1–12\|language=Ingles}}</ref> == Kayarian == Kumakatawan ang labinlimang saligang titik ng sulat Hanunó'o sa tig-iisa sa mga labinlimang katinig {{IPA\|/p/ /t/ /k/ /b/ /d/ /ɡ/ /m/ /n/ /ŋ/ /l/ /r/ /s/ /h/ /j/ /w/}} na susundan ng likas na katinig {{IPA\|/a/}}.<ref name="Conklin">{{cite book \| first=Harold C. \| last=Conklin \| title=Fine Description: Ethnographic and Linguistic Essays \| year=2007 \| publisher=Yale University Southeast Asia Studies \| location=New Haven \| pages=320–342}}</ref> Isinusulat ang mga ibang pantig sa pagbabago ng bawat titik gamit ang isa sa dalawang [[kudlit]] na nagbabago ng tunog ng patinig tungo sa /i/ o /u/.<ref name="Rubino"/> Pareho ang glipo para sa /la/ at /ra/ ngunit magkaiba ang mga glipo para sa /li/ at /ri/, pati na rin para sa /lu/ at /ru/. Mayroon ding tatlong glipo na kumakatawan sa mga patinig na nag-iisa (ponetikong pinangungunahan ng [[glottal stop\|impit]], isinusulat bilang q sa Romanong pagsasatitik).<ref name="Daniels">{{cite book \| first=Peter \| last=Daniels \|author2=William Bright \| title=The World's Writing Systems \| year=1996 \| publisher=Oxford University Press \| location=New York \| pages=481–484}} </ref> Hindi isinusulat ang mga [[Syllable coda\|huling katinig]], kaya kailangang ipasiya ayon sa konteksto.<ref name="Rubino"/> Si [[Antoon Postma]], isang antropologong Olandes, na pumunta sa Pilipinas mula sa Olanda noong dekada 1950, ay nagpakilala sa pamudpod ({{spaces\|2}}{{Script\|Hano\| ᜴}} ) upang ipahiwatig ang huling katinig na pantig.<ref name="UniStdIndonesiaAndOceania"/> (Nagsisilbi ang pamudpod bilang isang [[Kudlit\|virama]].) {\|border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" class="wikitable nounderlines" style="border-collapse:collapse;background:#FFFFFF;font-size:large;text-align:center" \|- ! colspan="6" style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| Mga ~~patinig~~Patinig ng Hanunó'o \|- ! Line 39 ⟶ 88: \| Transkripsyon \|\| a \|\| i \|\| u \|\| i \|\| u \|- \| style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| ~~letter~~Titik \| title="U+1720: HANUNOO LETTER A" \| {{Script\|Hano\|ᜠ}} \| title="U+1721: HANUNOO LETTER I" \| {{Script\|Hano\|ᜡ}} Line 48 ⟶ 97: {\|border="1" cellspacing="0" cellpadding="5" class="wikitable nounderlines" style="border-collapse:collapse;background:#FFFFFF;font-size:large;text-align:center" \| colspan="19" style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| '''Mga [[~~pantig~~Pantig]] ng Hanunó'o'''<ref name="UniStdIndonesiaAndOceania">{{cite book\|title=The Unicode Standard, Version 10.0\|chapter=Chapter 17: Indonesia and Oceania\|publisher=Unicode, Inc\|date=Hunyo 2017\|location=Mountain View, CA\|url=https://www.unicode.org/versions/Unicode10.0.0/ch17.pdf\|isbn=978-1-936213-16-0\|language=Ingles}}</ref> \|-style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| Transkripsyon \|\| k \|\| g \|\| ng \|\| t \|\| d \|\| n \|\| p \|\| b \|\| m \|\| y \|\| r \|\| l \|\| w \|\| s \|\| h \|- \| style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| ~~katinig~~Katinig + a \| title="U+1723: HANUNOO LETTER KA" \| {{Script\|Hano\|ᜣ}} \| title="U+1724: HANUNOO LETTER GA" \| {{Script\|Hano\|ᜤ}} Line 69 ⟶ 118: \| title="U+1731: HANUNOO LETTER HA" \| {{Script\|Hano\|ᜱ}} \|- \| style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| ~~katinig~~Katinig + i \| title="KI" \| {{Script\|Hano\|ᜣᜲ}} \| title="GI" \| {{Script\|Hano\|ᜤᜲ}} Line 86 ⟶ 135: \| title="HI" \| {{Script\|Hano\|ᜱᜲ}} \|- \| style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| ~~katinig~~Katinig + u \| title="KU" \| {{Script\|Hano\|ᜣᜳ}} \| title="GU" \| {{Script\|Hano\|ᜤᜳ}} Line 103 ⟶ 152: \| title="HU" \| {{Script\|Hano\|ᜱᜳ}} \|- \| style="background:#F8F8F8;font-size:small" \| ~~kasama~~Kasama ang pamudpod \| title="-K" \| {{Script\|Hano\|ᜣ᜴}} \| title="-G" \| {{Script\|Hano\|ᜤ᜴}} Line 121 ⟶ 170: \|} Paalala: Nang walang wastong [[Tulong:Tukod para sa maraming wika\|suporta sa pagsasalin]], dapat kahawig ang pantig ng Hanunó'o na NGU sa itaas ({{Script\|Hano\|ᜥᜳ}}) ng italikong ''V'' na isinama sa dalawang, agapay at pahilis na linya ( \\ ). ~~==Mga sanggunian==~~ Gumagamit ang sulat na ito ng solong ( {{Script\|Hano\|᜵}} ) at dobleng ( {{Script\|Hano\|᜶}} ) panandang [[danda]].<ref name="UniStdIndonesiaAndOceania">{{cite web\|url=https://www.unicode.org/versions/Unicode13.0.0/ch17.pdf#G26723\|title=Chapter 17: Indonesia and Oceania\|publisher=Unicode Consortium\|date=March 2020}}</ref> ==Direksyon ng pagsusulat== [[File:Hanunoo-Mangyan Alternative Letters Ra Wu.jpg\|thumb\|Hanunó'o alternative letters Ra and Wu.]] [[File:Bayi, a bamboo bow from Mindoro.jpg\|thumb\|Isang pana mula sa [[Oriental Mindoro\|Mindoro Oriental]] na gawa sa kawayan, lokal na tinatawagang ''Bayi'' ({{Script\|Hano\|ᜪᜬᜲ}}), na may nakaukit na sulat Hanunó'o.]] Karaniwang isinusulat ang sulat Hanunó'o palayo sa katawan (mula ibaba pataas) sa mga tudling mula kaliwa pakanan.<ref name="Rubino"/> Sa loob ng mga tudling, maaaring magkaroon ng anumang oryentasyon ang mga titik ngunit dapat pare-pareho ang oryentasyon para sa lahat ng mga titik sa isang teksto. Kadalasang patayo ang mga titik na nasa kaliwa ang tuldik ng /i/ at nasa kanan ang /u/, o pahalang na nasa itaas ang /i/ at nasa ibaba ang /u/.<ref name="Daniels"/> Madalas na nagsusulat ang mga taong kaliwete nang pabaligtad sa direksyon ng pagsusulat (kanan pakaliwa sa halip ng kaliwa pakanan) at sa mga titik mismo.<ref name="Conklin"/> ==Pag-aaral ng pagsusulat== Pangunahing nang pinag-aaralan ng mga binatang at dalagang Hanunó'o (tinatawagang ''layqaw'') ang pagsusulat upang kabisaduhin ang mga awit ng pag-ibig. Ang layunin ay matutuo ng mararaming kanta hangga't maaari, at nakatutulong ang paggamit nitong kaparaanan sa pagsulat ng mga kanta sa prosesong ito. Ginagamit din ito upang magsulat ng mga liham, abiso, at iba pang dokumento. Hindi kinakabisaduhan nang magkakasunod ang mga titik; kadalasang nagsisimula ang mga mag-aaral sa pagsusulat ng kanilang pangalan. Mataas ang kanulatan sa mga Hanunó'o kahit may kakulangan sa pormal na edukasyon sa pagsusulat nito.<ref name="Conklin"/> == Unicode == Ang sakop ng Hanunó'o sa [[Unicode]] ay U+1720–U+173F: {{Unicode chart Hanunoo}} ==Tingnan din== [[Baybayin]] [[Sulat Buhid]] [[Alpabetong Tagbanwa\|Sulat Tagbanwa]] [[Sulat Kawi]] [[Palabaybayan ng Filipino]] [[Kulitan]] ==Talasanggunian== {{reflist}} [[Kaurian:Mga alpabeto]] [[Kaurian:Mga sistema ng pagsulat]] == Mga kawing panlabas == * [http://iloko.tripod.com/hanuscript.gif Ang Buong sulat Hanunóo] * [http://www.omniglot.com/writing/hanunoo.htm Sulat Hanunóo na nakasulat nang malinaw]

Sulat Hanunuo: Pagkakaiba sa mga binago