Wikang Hapones: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Tagasalinero (usapan | ambag)
GinawaSaHapon (usapan | ambag)
Malakihang pagsasaayos sa lead section.
Linya 28:
{{Interwiki|code=jp}}
 
Ang '''wikang HaponesHapón'''<ref name=JETE/>(Sulat-Hapón: o日本語 ''nihongo'wikang', [[Wikang Ingles|Ingles]]: Hapon''Japanese''<ref name=JETE>{{cite-JETE|Wikang Hapón), Wikangkilala Haponés,rin Nippongo}}</ref> obilang '''wikang NiponggoHapones, wikang Nihongo''' o sa lumang katawagan nitong '''wikang NihonggoNipponggo''' {{nihongo|'''Japanese'''|日本語||''Nihongo'' {{IPA-ja|ɲihoŋɡo||Ja-nihongo.ogg}}}}, ay isang [[Eastwika Asianmula language|wikangsa [[Silangang Asya]] na sinasalita ng mahigit satinatayang 128 milyong katao, karamihan sa bansang [[Hapon (bansa)|HaponHapón]], kung saan ito ang [[pambansang wika]] nila. MiyembroKasapi ito sa pamilya ng mga wikang [[Japonic languages|Haponika]]Haponiko (Ingles: ''Japonic'') o Hapones-[[Ryukyuano (Ingles: ''Japanese-Ryukyuan languages|Ryukyuense]]''),. atPinagtatalunan pa pinagtatalunanrin ang [[Classificationrelasyon of the Japonic languages|kanyang relation]]nito sa mga ibang karatig-wika, nito tulad ng wikang [[Wikang Koreano|Koreano]]. PinangkatIsinama ang mga wikang Haponesnasa pamilyang Haponiko sa iba pang mga pamilya ng wika tulad ng [[Ainu languages|Ainu]], [[AustroasiaticAwstroasiatiko languages|Austroasyatika]](Ingles: ''Austroasiatic''), at angsa [[Altaicdi languages|Altaika]]na (basatinatanggap angna papelpamilyang Altaiko (Ingles: ''Altaic''), ngunit wala sa mga panukalang ito ang nakakuha ng malawakang pagtanggap.
 
Kaunti langlamang ang alam natin tungkol sa prehistoryasinaunang kasaysayan ng naturang wika, o kahit maging kung kailan ito unang lumitawsinalita sa Haponbansang Hapón. ItinalaNakatala ngsa mga Tsinong dokumento mula saTsina ika-3noong ikatlong siglo ang mgailang iilangmga salitang HaponesHapón, ngunitpero hindi lumitawsumulpot ang mga makabuluhangmahahalagang teksto hanggang angnoong ika-8ikawalong siglo. Noong panahon ng [[Heian|panahong Heian]] (794–1185794-1185), malakimay kalakihan ang impluwensyaimpluwensiya ng wikang [[Wikang TsinoMandarin|Tsino]] sa [[Sino-Japanese vocabulary|bokabularyo]]bokubularyo at [[ponolohiya]] ng [[Old Japanese|Lumang Hapones]]. KalakipKabilang sa [[Latemga pagbabagong Middlenagawa sa kasagsagan ng Japanese|Huling Gitnang Hapones]] (1185–1600) ang mgapagbago pagbabagong sailang tampok nakatampukang nagpalapit nito sa modernongkasalukuyang wika, at ang unang paglitawpagpasok ng mga hiram na salita mula [[Gairaigo|Europeong salitang-hiramEuropa]]. Lumipat ang karaniwangpamantayang dayalekto mula sa rehiyon ng [[Rehiyon ng Kansai|Kansai]] patungo sa dayalekto ng rehiyon ng [[Edo]] (ngayo'y [[Tokyo]] sa kasalukuyan) sanoong panahongpanahon [[Earlyng Modern Japanese|Maagang Makabagong Hapones]] (mula sa unang bahagi ng ika-17 siglo–gitnang bahagihanggang sa kalagitnaan ng ika-19 na siglo). KasunodMatapos ngmagbukas wakasmuli sanoong 18931853 ng[[Sakoku|kinusangang pagkawakaakbansang ngHapón Hapon]]mula sa pag-iisa nito, lumakilalo nangpang lumakidumami ang daloymga nghiram salitangna hiramsalita mula Europa na pumasok sa wikang Europeowika. Partikular na naging madalasdumami ang paghirammga sasalitang Ingles na hiniram, atna lumaganapkalauna'y angsumibol bilang [[Wasei-eigo|mga salitang HaponesHapón mulana samay salitang-ugat na galing sa Ingles]].
 
AngIsang wikang Haponespinapanlapian ay(Ingles: isang [[Agglutinative''agglutinative language|aglutinatibo]],'') isinaoras-[[Moraang (linguistics)#Japanese|mora]]wikang naHapón. May wikatiyak na "bigat" ang bawat pantig nitong kilala bilang ''mora'', may simpleng [[Phonotactics|ponotaktika]] (''phonotactics''), sistemamga ng [[Monophthong|purong]] patinig, malaponemangmay habapagpapahaba ngsa [[Vowelkatinig length#Phonemicat vowel length|patinig]], at [[Gemination|katinig]],isang atmahalagang [[Japanesesistema ng diin sa katinisan (''pitch accent|diin-tono''). Sa mga pangungusap, madalas nauuna ang [[simuno]] na makabuluhansinundan sa leksiko. Karaniawngng [[Subject–object–verb|simuno–layon–pandiwapanaguri]] bago ang ayos[[pandiwa]] ng salita(''SOV'', kungo saan''subject-object-verb''). minamarkahanMinamarkahan ng mga [[Japanese particles|partikulapangatnig]] ang tungkulinggamit panggramtikasa balarila ng mga salita,. atNauuna ang pag-aayospaksa ng(''topic'') pang-uusapsa ayisang [[Topic–comment|paksa–puna]]pangungusap nito kaysa sa komento (''comment''). Ginagamit naman ang mga [[Sentencepandulong pangatnig (''sentence-final particle|partikulang pangwakas ng pangungusap]]particles'') para magdagdagmagbigay ng madamdaminemosyon o mariindiin nasa epektosinasabi, o gumawadi ngkaya'y mgapara katanunganmagtanong. Walang bilang panggramtika o kasarian ang mga [[pangngalan]] ni bilang, at walangwala itong mga [[Article (grammar)|pantukoyartikulo]]. [[Japanese verb conjugation|Binabanghay]]Pinapanlapian ang mgawikang pandiwaHapón, higit sa lahatmadalas para sa [[Grammaticaloras (''tense|panahon]]'') andat [[Voiceboses (grammar''voice'')|boses]], pero hindi para sa [[Grammaticalkung sino ang nagsasalita (''person|tao]]''). BinabanghayPinapanlapian din ang mga [[Japanese equivalents of adjectives|Hapones na katumbaskahalintulad ng [[pang-uri]]. Angsa wikang HaponesHapón. ayMay may masalimuot nakomplikadong sistema ng [[Honorifickagalangan speech(kilala insa Japanese|panggalang]]Ingles nabilang may''honorifics'') anyokung ngsaan nagbabago ang mga pandiwa at bokabularyomaging upangmga magpahiwatigsalitang ngginagamit kaugnayat naang kalagayanayos ng nagsasalita,pangungusap nakikinig,base atsa angkatayuan mgang binabanggitnagsasalita nasa kinakausap taoniya.
 
Walang [[Geneticmalinaw relationshipna (linguistics)|relasyong henetiko]]relasyon ang Haponeswikang Hapón sa wikang [[Wikang Tsino|Tsino]],<ref name=":0">{{citesubalit book|title=Handbookmalimit toitong Lifegumagamit inng Medievalmga andkarakter Earlysa Modern Japan|first=William E.|last=Deal|publisher=Infobase Publishing|year=2005|isbn=978sulat-0-8160-7485-3|page=242|quote=Japanese has no genetic affiliation with ChineseTsino, butkilala neithersa doestawag itna have any clear affiliation with any other language.|url=https://books.google.com/books?id=OKr3XPabVQIC&pg=PA242}}</ref> ngunit malawakan ang paggamit nito ng [[Chinese characters|titik-Tsino]], o {{Nihongo|''[[kanji]]''| (漢字}}), sa kanyangpagsusulat. sistema ng pagsulat, at [[Sino-Japanese vocabulary|hiniram]] angMay malaking bahagi ng kanyangbokubularyo talasalitaanang [[Sino-Japanese vocabulary|mulahiniram sa wikang Tsino]]. KasamaMaliban ng ''kanji''dito, angmay [[Japanesedalawa writing system|Hapones napang sistema ng pagsulat]] ay,ang unaginagamit: saang lahat, gumagamit ng dalawang [[Syllabary|papantig]] (o [[Mora (linguistics)|pamora]]) namakurbang sulat, {{Nihongo|-''[[hiragana]]''| (ひらがな o 平仮名}}) at {{Nihongo|ang matulis na sulat-''[[katakana]]''| (カタカナ o 片仮名}}). Limitado lamang ang paggamit ng [[Latin script|sulat-Latin]],. tuladGinagamit parehas ng inangkatwikang naHapón akronima, at halos ginagamit ng [[Japaneseang numerals|sistema ng pagbilang]] ng [[ArabicArabo numerals|bilang-Arabe]](1, sa2, tabi3, ng...) tradisyonalat naTsino [[Chinese(一, numerals|bilang-Tsino]]二, 三, ...).
 
== Kasaysayan ==
 
=== Prehistorya ===
Ang Proto-Haponika, ang iisang ninuo ng wikang Hapones at mga wikang Ryukyuense, ay pinaniniwalaang idinala sa Hapon ng mga dayuhan mula sa kontinental na Asya o sa mga malalapit na kapuluang Pasipiko noong mga unang hanggang gitnang bahagi ng ika-2 siglo BK ([[Yayoi|panahong Yayoi]]) na pumalit sa mga wika ng orihinal na mamamayang [[Jōmon people|Jōmon]],<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2011/05/04/world/asia/04language.html|title=Finding on Dialects Casts New Light on the Origins of the Japanese People|first=Nicholas|last=Wade|work=[[The New York Times]]|date=4 May 2011|accessdate=7 May 2011}}</ref> kabilang ang ninuno ng makabagong [[wikang Ainu]]. Napakakaunti ang kaalaman tungkol sa Hapones ng panahong ito. Dahil hindi pa napakilala ang pagsusulat tulad ng "Kanji" na naging "Hiragana" at "Katakana", dalawang sistema ng pagsusulat,<ref name=":0">{{cite book|title=Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan|first=William E.|last=Deal|publisher=Infobase Publishing|year=2005|isbn=978-0-8160-7485-3|page=242|quote=Japanese has no genetic affiliation with Chinese, but neither does it have any clear affiliation with any other language.|url=https://books.google.com/books?id=OKr3XPabVQIC&pg=PA242}}</ref> mula sa Tsina, walang direktang ebidensya, at anumang bagay na maaaring makilala tungkol sa panahong ito ay dapat batay sa muling pagbubuo ng [[Old Japanese|Lumang Hapones]].
[[Talaksan:Genryaku_Manyosyu.JPG|alt=Page from the Man'yōshū|right|thumb|Isang pahina mula sa ''[[Man'yōshū]]'', ang pinakalumang antolohiya ng klasikong [[Japanese poetry|panulaang Hapones]]]]