Ekonomiya: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Bridget (usapan | ambag)
m Ibinalik ang mga pagbabago ni Shdyg (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Rzuwig
I fixed all wrong typos
Tatak: Reverted Binago sa mobile Pagbabago sa web gamit mobile
Linya 1:
Tite, tangina nyong lahat
{{Economics sidebar}}
 
Ang '''ekonomiya''' ay binubuo ng mga [[sistemang ekonomiko]] ng isang bansa o ibang area: ang [[trabaho]], [[puhunan (ekonomika)|puhunan]], at mga pinagkukunang lupain at ang [[pagmamanupaktura]], [[produksiyon]], [[pangangalakal]], [[distribusyon (ekonomika)|distribusyon]], at [[konsumpsiyon (ekonomika)|konsumpsiyon]] ng mga [[kalakal]] at serbisyo ng areang ito. Ang isang ibinigay na ekonomiya ay resulta ng isang proseso na sumasangkot sa [[ebolusyong teknolohikal]] nito, [[kasaysayan]], at [[panglipunang organisasyon]] gayundin ang [[heograpiya]] nito, pagkakaloob ng [[natural na mapagkukunan]] at [[ekolohiya]] bilang mga pangunahing paktor. Ang mga paktor na ito ay nagbibigay ng konteksto at nagtatakda ng mga kondisyon at parametro kung saan ang ekonomiya ay gumagana. Ang isang nakabatay sa [[pamilihan]]g ekonomiya ay maaaring mailarawan bilang pang-espasyong limitadong [[network na panlipunan]] kung saan ang mga kalakal at serbisyo ay malayang nalilikha at naipapalit ayon sa [[pangangailangan]](''demand'') at [[suplay (ekonomika)|suplay]] sa pagitan ng mga kalahok(mga ahenteng ekonomiko) sa pamamagitan ng [[barter]] o isang [[medium ng pagpapalit]] na may halagang [[kredito]] o [[debito]] na tinatanggap sa loob ng network. Ang kapital(puhunan) o trabaho ay maaaring gumalaw ng malaya sa buong mga lugar, industriya at mga negosyo sa paghahanap ng mas mataas na tubo, [[dibidende]], [[interes (ekonomika)|interes]], mga kompensasyon at mga benepisyo. Ang renta sa lupa ay naglalaan ng pangkalatang nakapirmeng pinagkukunang ito sa mga magkakatunggaling tagagamit. Ang kontemporaryong [[kapitalismo]] ay isang [[ekonomiyang pamilihan]] kung saan ang karamihan ng kapasidad ng produksiyon ay pag-aari o dinidirekta ng [[pribadong sektor]]. Ang papel ng pamahalaan ay limitado sa pagbibigay ng [[pagtatangol]] at panloob na seguridad, paglalapat ng [[hustisya]] at mga [[bilangguan]], paggawa ng mga [[batas]] at regulasyon, pagpapatupad ng mga [[kontrata]], batas at regulasyon, pagtutuwid ng mga imperpeksiyon sa pamilihan at mga kabiguan, pagsisiguro ng buong trabaho nang walang [[inplasyon]], pagtataguyod ng [[paglagong ekonomiko]] at pag-unlad, pagbibigay sa mga mahihirap, bata at matatanda, pagpoprotekta at pagtulong sa mga emerhensiya at mga natural na kalamidad, pagbibigay ng mga basikong oportunidad sa lahat ng mga kasapi ng lipunan, pagpipigil ng mga pang hinaharap na kalamidad at sakuna, at pagpupursigi ng mga pambansang layunin na itinatag ng pangkalahatang lipunan gaya ng proteksiyon ng kapaligiran at mga natural na mapagkukunan. Sa kabilang dako, ang tradisyonal na [[sosyalismo]] ay isang nakabatay sa utos na ekonomiya kung saan ang mga pamilihan at ang malayang pagpapalit ng mga kalakal at serbisyo gayundin din ang pagmamanupaktura, produksiyon, kalakalan at distribusyon ay pinapalitan o ginagawa ng isang sentral na pagpaplano ng pamahalaan at pag-aari ng estadong mga negosyo. Sa ekonomiyang ito, ang lahat ng mga pribadong may ari ng kapital(na tinatawag na kapitalista) at ng lupain(mga may ari ng lupain) ay hindi pinapayagan o pinagbabawalan at ang tanging pinapayagang pribadong pag-aari ay ng mga kalakal ng konsumpsiyon. Ang kapital at lupain ay itinatakda ng estado at ang galaw ng trabaho ay labis na nililimitahan. Walang mga [[tubo]], dibidende, interes o renta. Ang mga kompensasyon sa trabaho at mga benepisyo ay pinagpapasyahan ng mga sentral na nagpaplano. Ang pinakahuli na isang [[halong ekonomiya]] ay naglalaman naman ng mga elemento ng parehong kapitalismo at sosyalismo na nangangahulugang isang nakabatay sa pamilihang ekonomiya na may iba ibang digri ng sentral na pagpaplano ng pamahalaan at pag-aari ng estadong mga negosyo.
 
==Saklaw==