Wikang Hapones: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Glennznl (usapan | ambag)
m Kategorya
Glennznl (usapan | ambag)
m Kawing
Linya 30:
Ang '''wikang Hapón''' (Sulat-Hapón: 日本語 ''nihongo'' {{Literal translation|''wika ng [bansang] Hapón''}}, [[Wikang Ingles|Ingles]]: ''Japanese''), kilala rin bilang '''wikang Hapones, wikang Nihongo''' o sa lumang katawagan nitong '''wikang Nipponggo''' (mula sa ''Nippon'', lumang pagsasaromano ng ''Nihon''), ay isang wika mula sa [[Silangang Asya]] na sinasalita ng tinatayang 128 milyong katao, karamihan sa bansang [[Hapon|Hapón]], kung saan ito ang [[pambansang wika]] nila. Kasapi ito sa pamilya ng mga wikang Haponiko (Ingles: ''Japonic'') o Hapones-Ryukyuano (Ingles: ''Japanese-Ryukyuan''). Pinagtatalunan pa rin ang relasyon nito sa mga karatig-wika nito tulad ng wikang [[Wikang Koreano|Koreano]]. Isinama ang mga wikang nasa pamilyang Haponiko sa iba pang mga pamilya ng wika tulad ng Ainu, Awstroasiatiko (Ingles: ''Austroasiatic''), at sa di na tinatanggap na pamilyang Altaiko (Ingles: ''Altaic''), ngunit wala sa mga panukalang ito ang nakakuha ng malawakang pagtanggap.
 
Kaunti lamang ang alam sa sinaunang kasaysayan ng naturang wika, o kahit maging kung kailan ito unang sinalita sa bansang Hapón. Nakatala sa mga dokumento mula Tsina noong ikatlong siglo ang ilang mga salitang Hapón, pero hindi sumulpot ang mga mahahalagang teksto hanggang noong ikawalong siglo. Noong panahon ng [[Heian]] (794-1185), may kalakihan ang impluwensiya ng wikang [[Wikang Mandarin|Tsino]] sa bokubularyo at ponolohiya ng Lumang Hapones. Kabilang sa mga pagbabagong nagawa sa kasagsagan ng Huling Gitnang Hapones ang pagbago ng ilang katampukang nagpalapit sa kasalukuyang wika, at ang pagpasok ng mga hiram na salita mula [[Europa]]. Lumipat ang pamantayang dayalekto[[diyalekto]] mula sa rehiyon ng [[Rehiyon ng Kansai|Kansai]] patungo sa dayalektodiyalekto ng rehiyon ng Edo (ngayo'y [[Tokyo]]) noong panahon ng Maagang Makabagong Hapones mula sa unang bahagi ng ika-17 hanggang sa kalagitnaan ng ika-19 na siglo. Matapos magbukas muli noong 1853 ang bansang Hapón mula sa pag-iisa nito, lalo pang dumami ang mga hiram na salita mula Europa na pumasok sa wika. Partikular na dumami ang mga salitang Ingles na hiniram, na kalauna'y sumibol bilang mga salitang Hapón na may salitang-ugat na galing sa Ingles.
 
Isang wikang pinapanlapian (Ingles: ''agglutinative language'') ang wikang Hapón. May tiyak na "bigat" ang bawat pantig nitong kilala bilang ''mora'', may simpleng ponotaktika (''phonotactics''), mga purong patinig, may pagpapahaba sa katinig at patinig, at isang mahalagang sistema ng diin sa katinisan (''pitch accent''). Sa mga pangungusap, madalas nauuna ang gumagawa ng kilos na sinundan ng tumatanggap ng kilos bago ang [[pandiwa]] (''SOV'', o ''subject-object-verb''). Minamarkahan ng mga pananda (''markers'') at pang-ugnay (''connectors'') ang gamit sa balarila ng mga salita. Nauuna ang paksa (''topic'') sa isang pangungusap nito kaysa sa komento (''comment''). Ginagamit naman ang mga pandulong pangatnig (''sentence-final particles'') para magbigay ng emosyon o diin sa sinasabi, o di kaya'y para magtanong. Walang kasarian ang mga [[pangngalan]] ni bilang, at wala itong mga [[artikulo]]. Pinapanlapian ang wikang Hapón, madalas para sa oras (''tense'') at boses (''voice''), pero hindi sa kung sino ang nagsasalita (''person''). Pinapanlapian din ang mga kahalintulad ng [[pang-uri]] sa wikang Hapón. May komplikadong sistema ng kagalangan (kilala sa Ingles bilang ''honorifics'') kung saan nagbabago ang mga pandiwa at maging mga salitang ginagamit at ang ayos ng pangungusap base sa katayuan ng nagsasalita sa kinakausap niya.
Linya 39:
 
=== Sinaunang kasaysayan ===
Pinaniniwalaang dinala ng mga taong nagmula sa kontinental na Asya o di kaya'y sa mga kalapit na isla sa Pasipiko ang proto-Haponiko, ang kanunununuan ng mga wikang Hapon at Ryukyuano, noong bandang una hanggang sa gitnang bahagi ng ikalawang siglong {{Abbr|BK.|bago karaniwan}} (panahon ng [[Yayoi]]). Pinalitan nito ang mga orihinal na wika ng mga unang nanirahang na lahing [[Jōmon]],<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2011/05/04/world/asia/04language.html|title=Finding on Dialects Casts New Light on the Origins of the Japanese People|first=Nicholas|last=Wade|work=The New York Times|date=4 Mayo 2011|accessdate=Oktubre 9, 2020|language=en|url-status=dead|archive-date=Mayo 6, 2011|archive-url=http://web.archive.org/web/20110506025538/https://www.nytimes.com/2011/05/04/world/asia/04language.html|trans-title=Nakakuha ng bagong impormasyon patungkol sa pinagmulan ng lahing Hapón ang mga natuklasan hinggil sa mga dayalektodiyalekto}}</ref> kabilang na ninuno ng modernong wikang [[Ainu (wika)|Ainu]]. Napakaliit lamang ang alam tungkol sa wikang Hapón ng panahong ito. Dahil ipapakilala pa lamang galing Tsina ang sistema ng pagsulat,<ref name=":0" /> walang direktang ebidensiya patungkol rito. Base sa mga pagsasabuo mula sa kapanahunan ng Lumang Hapón ang mga impormasyon nakuha para sa panahong ito.[[Talaksan:Genryaku_Manyosyu.JPG|alt=Page from the Man'yōshū|right|thumb|Isang pahina mula sa ''[[Man'yōshū]]'', ang pinakalumang antolohiya ng klasikong [[Japanese poetry|panulaang Hapones]]]]
 
=== Lumang Hapones ===