Estonya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
m Kawing |
→Mga sanggunian: Pagsalin sa wikang tagalog ang pangunahing bahagi (unang bahagi) ng artikulong Estonya mula sa wikang Ingles. |
||
Linya 65:
|footnotes = [1] Ginagamit din ang [[:en:.eu|.eu]], na ginagamit din ng ibang kasaping estado ng [[Unyong Europeo]].
}}
'''Estonya''' ([[Estonyo]]: ''Eesti'', Wikang Internasyunal: ''Estonia''), opisyal na tinatawag na '''Republika ng Estonya''' (Estonyo: ''Eesti Vabarik'', Wikang Internasyunal: ''Republic of Estonia'') ay isang bansa sa silangang baybayin ng [[Dagat Baltiko]] sa Hilagang Europa. Ito ay napapaligiran sa hilaga ng [[Golpo ng Pinlandiya]] sa ibayong [[Pinlandiya]]; sa kanluran ng [[Dagat Baltiko]] sa ibayong [[Suwesya]]; sa timog ng [[Latbiya|Letonya]]; at sa silangan ng Lawang Peipus & [[Rusya]]. Ang teritoryo nito ay binubuo ng pangunahing lupa & ng 2,222 isla sa Dagat Baltiko<ref>Estonia discovers it's actually larger after finding 800 new islands. Matthew Holehouse. ''The Telegraph'', 28 August 2015 https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/estonia/11830643/Estonia-discovers-800-new-islands.html</ref>, sumasaklaw sa isang kabuuang lugar na 45,2272 km<sup>2</sup> (17,462 mi<sup>2</sup>) at nakakaranas ng klimang mahalumigmig-kontinental. Sina [[Tallin|Tallinn]], ang kabisera ng Estonya; at [[Tartu]] ay ang mga pinakamalaking siyudad at [[Pook na urbano|pook-urban]] sa bansa. Ilan sa mga kilalang siyudad ay: Narva, Pärnu, Kohtla-Järve, at Viljandi. Ang opisyal na wika ng bansa, [[Wikang Estonyo|Estonyo]], ay ang ikalawang-pinakasalitang wikang-Pinnik.
Ang teritoryo ng Estonya ay tinitirhan mula noong mga 9,000BC. Ang mga sinaunang Estonyo ay naging ilan sa mga huling paganong Europeo na naging [[Kristiyanismo|Kristyano]] pagkatapos ng Krusadang Lebonya sa ika-13<sup>ng</sup> siglo<ref>Estonia Country Profile. ''LegaCarta''. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. https://legacarta.intracen.org/country/est/</ref>. Pagkatapos ng mga siglo ng sunud-sunod na pamumuno ng mga Aleman, Danes, Suweko, Polako, at Rusyo, unti-unting umusboong ang kakaibang pambansang pagkakakilanlan sa ika-19 & maagang-ika-20<sup>ng</sup> siglo. Ito ay humantong sa pagkaroon ng kasarinlan mula sa Rusya sa 1920 pagkatapos ng maikling Giyera ng Kalayaan pagkatapos ng [[Unang Digmaang Pandaigdig]], kung saan ang mga Estonyo, sa ilalim ni Heneral Laidoner, ay kailangang lumaban para sa bagong kalayaan. Paunang demokratiko bago dumating ang [[Matinding Depresyon|Malawak na Kahirapan]], ang Estonya ay nakaranas ng pamumunong-awtoritaryan mula 1934 sa Panahon ng Tahimik. Sa ilalim ng [[Ikalawang Digmaang Pandaigdig]] (1939-1945), ang Estonya ay paulit-ulit na inaagaw ng [[Alemanyang Nazi|Alemang Natsi]] & ng [[Unyong Sobyet|Komunistang Rusya]] (USSR), na nagdulot sa pag-angkin ng USSR nito bilang isang Republikang Sobyet: ang [[Sobyet na Sosyalistang Republika ng Estonya]]. Pagkatapos ng pagkawala ng di-opisyal na kalayaan para sa USSR, ang opisyal na pagpapatuloy ng estado ay napanatili ng mga delegadong diplomatiko & ang pamahalaang-patapon. Sa 1987, ang mapayapang Rebolusyong Pagkanta ay nagsimula laban sa pamumunong-Sobyet, na nagdulot sa pagbalik ng ''de facto'' na kalayaan sa ika-20 ng Agosto, 1991.
Ang [[Malayang estado|soberanong estado]] ng Estonya ay isang demokratikong unitaryong republikang parlamentaryo na hinahati sa 15 lalawigan (''counties'', [[Wikang Estonyo|Estonyo]]: ''maakond''). Na may populasyon ng 1.3 milyon, ito ay isa sa mga di-malaking-populasyong miyembro ng [[Unyong Europeo]], ang ''Eurozone'', ang OECD, ang ''[[Pook na Schengen|Shengen Area]]'', [[North Atlantic Treaty Organization|NATO]], at ang [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]].<ref>Gallery: Estonia gains non-permanent UN Security Council seat. ''ERR News''. Ika-7 ng Hulyo, 2019. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. https://news.err.ee/950290/gallery-estonia-gains-non-permanent-un-security-council-seat</ref>
Ang Estonya ay isang [[Bansang umuunlad|bansang-unlad]] na may masulong at mayamang ekonomiya na isa sa mga pinakabilis-na-umuusbong sa UE mula sa pagpasok nito rito sa 2004<ref>Estonian Economic Miracle: A Model for Developing Countries. ''Global Politician''. Inarkib mula sa orihinal sa ika-28 ng Hunyo, 2011. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. https://web.archive.org/web/20110628230137/http://www.globalpolitician.com/2614-baltic-eu-expansion-estonia</ref>. Ito ay nasa malaking ranggo sa [[Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao]],<ref>2020 Human Development Report (PDF). United Nations Development Programme. 2019. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf</ref> at ihinahambing nang maayos sa aspeto ng kalayaang-ekonomika, kalayaang-sibil, edukasyon,<ref>Asian countries dominate, science teaching criticized in survey. ''Yahoo''. https://www.yahoo.com/news/asian-countries-dominate-science-teaching-criticised-survey-101202488.html</ref> at kalayaang-pamamahayag<ref>Press Freedom Index 2016. ''Reports Without Borders''. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. https://rsf.org/en/ranking</ref>. Ang mga mamamayang Estonyo ay nakakatanggap ng unibersal na pangangalaga sa kalusugan, libreng edukasyon, at ang pinakamahabang ibinayad na ''maternity leave'' sa OECD.<ref>Which countries are most generous to new parents? ''The Economists''. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. https://www.economist.com/graphic-detail/2016/10/18/which-countries-are-most-generous-to-new-parents</ref> Bilang isa sa mga pinakamaunlad sa aspetong digital na bansa sa mundo<ref>Welcome to E-stonia, the world's most digitally advanced society. ''Wired''. Isinangguni noong ika-8 ng Enero, 2021. https://www.wired.co.uk/article/digital-estonia</ref>, ang Estonya ay ang pinakaunang estado na nagsagawa ng halalan gamit ng Internet noong 2005; at ang pinakaunang estado na magbigay ng ''e-residency'' noong 2014.
== Mga sanggunian ==
| |||