Israel: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 152.32.107.151 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Glennznl
Tatak: Rollback
Linya 80:
}}
{{otheruses|Israel}}
Ang '''Israel''' at opisyal na kilala bilang '''Estado ng Israel''' (Hebreo: מְדִינַת יִשְׂרָאֵל‎, Medīnat Yisrā'el; Arabiko: دَوْلَة إِسْرَائِيل‎, Dawlat Isrāʼīl) ay isang republikang [[parlamento]] sa [[Gitnang Silangan]] sa katimugang silangang baybayin ng [[Dagat Mediterraneo]]. Ito ay nahahangganan ng mga bansang [[Lebanon]] sa hilaga, [[Syria]] sa hilagang silangan, [[Jordan]] at [[West Bank]] sa silangan, [[Ehipto]] at [[Gaza Strip]] sa timog kanluran at [[Golpo ng Aqaba]] sa [[Dagat Pula]] sa timog. Kasunod ng pagtanggap ng isang resolusyon ng United Nations General Assembly noong 29 Nobyembre 1947 na nagrerekomiyenda ng pagtanggap at implementasyon ng planong paghahati ng Mandatoryong [[Palestina]] ng [[United Nations]], idineklara ni [[David Ben-Gurion]] na Ehekutibong Puno ng [[Organisasyong Zionista ng Daigdig]] at presidente ng [[Ahensiyang Hudyo para sa Palestina]] "ang pagkakatatag ng estadong [[Hudyo]] sa [[Eretz Israel]] na kikilalanin bilang Estado ng Israel" noong 14 Mayo 1948. Ang mga kapitbahay na estadong Arabo ay sumakop sa Israel nang sumunod na araw bilang pagsuporta sa mga Arabong Palestino. Mula nito, ang Israel ay nakipagdigmaan sa mga kapitbahay na estadong Arabo na sa kurso nito ay sumakop sa [[West Bank]], [[Peninsulang Sinai|Peninsulan.g Sinai]] (sa pagitan ng 1967 at 1982), [[Gaza Strip]] at [[Golan Heights]]. Ang mga bahagi ng mga teritoryong ito kabilang ang Silangang Herusalem ay idinagdag ng Israel sa mga teritoryo nito ngunit ang hangganan sa kapitbahay na West Bank ay hindi pa permanenteng nailalarawan. Ang Israel ay lumagda sa mga kasunduang kapayapaan sa Ehipto at Jordan ngunit ang mga pagsisikap na lutasin ang [[alitang Israeli-Palestino]] ay hindi pa tumutungo sa kapayapaan. Ang populasyon ng Israel noong 2012 ayon sa Israel Central Bureau of Statistics ay tinatayang 7,941,900 na ang 5,985,100 nito ay mga Hudyo. Ang mga Arabong Israeli ang ikalawang pinakamalaking pangkat etniko na binubuo ng 1,638,500 (kabilang ang mga Druze at Bedouins). Ang ibang mga minoridad at denominasyong etno-relihiyon ay kinabibilangan ng Druze, Circassian, mga Itim na Hebreong Israelita, mga [[Samaritano]], mga [[Maronite]] at iba pa. Ang status quo ng relihiyon na inayunan ni Ben-Gurion sa mga partidong Ortodoksong Hudyo sa panahon ng deklarasyon ng independiyensiya ng Israel noong 1948 ay isang kasunduan sa papel ng [[Hudaismo]] na gagampanan sa pamahalaan at sistemang hudikatura ng Israel. Ang Israel ang isa sa pinakamaunlad na bansa sa Timog kanlurang Asya sa pag-unlad ng ekonomiya at industriya at ang bansang may [[Talatuntunan ng Kaunlaran ng Tao|pinakamataaas na pamantayan ng pamumuhay]] sa Gitnang Silangan.<ref>{{cite quick |web |url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf |title=Human development indices |publisher=[[United Nations Development Programme]]|}}</ref>
== Kasaysayan ==
Sa pagitan ng 2.6 at 0.9 milyong taong nakakalipas, may hindi bababa sa apat na mga episodyo ng pagkalat ng [[hominine]] mula sa [[Aprika]] tungo sa Levant (modernong Syria, Lebanon, Israel, Palestine at Jordan).<ref>{{cite web|url=http://cat.inist.fr/?aModele=afficheN&cpsidt=17870089 |title=The oldest human groups in the Levant |publisher=Cat.inist.fr |date=2004-09-13 |accessdate=2012-08-13}}</ref> Sa kabundukang Carmel sa [[Tabun, Israel|el-Tabun]], at [[Es Skhul]].<ref>{{cite web|url=http://www.athenapub.com/8timelin.htm|title=Timeline in the Understanding of Neanderthals|accessdate=2007-07-13}}</ref> ang mga labi ng [[Neanderthal]] at mga sinaunang tao ay natagpuan kabilang ang isang kalansay ng isang Neanderthal na babae.<ref>Christopher Stringer, custodian of Tabun I, [[Natural History Museum]], quoted in an exhibition in honour of Garrod; ''Callander and Smith'', 1998</ref> Ang paghuhukay sa el-Tabun ay nagprodyus ng pinakamahabang rekord na stratigrapiko sa rehiyon na sumasaklaw sa 600,000 o higit pang taon ng mga gawain na pantao <ref>{{cite web|url=http://www.arch.cam.ac.uk/~pjs1011/Pams.html|title=From ‘small, dark and alive’ to ‘cripplingly shy’: Dorothy Garrod as the first woman Professor at Cambridge|accessdate=2007-07-13}}</ref> mula sa Mababang Paleolitiko hanggang sa kasalukuyang panahon na tinatayang milyong taon ng [[ebolusyon ng tao]].<ref>{{cite web|url=http://arch.haifa.ac.il/excav.php|title=Excavations and Surveys (University of Haifa)|accessdate=2007-07-13}}</ref>
Sila ay nasakop. Ang unang rekord ng pangalang Israel (bilang ysrỉꜣr) ay umiiral sa Merneptah stele na itinayo para sa Paraon na Ehiptong si Merneptah c. 1209 BCE. Nakita ng mga arkeologo ang "Israel" na ito sa mga sentral na matataas na lupain bilang isang kultura at malamang ay pampolitika na entidad ngunit isa lamang pangkat etniko sa halip na isang organisadong estado. Ang mga ninuno ng mga Israelita ay maaaring kinabibilangan ng mga [[Semita]] na tumira sa Canaan at ang mga Taong Dagat. Ayon kay McNutt, "Malamang na ligtas na ipagpalagay na sa isang panahon noong [[Panahon ng Bakal]] (sa may 1200 BCE), ang isang populasyon ay nagsimulang kumilala sa kanilang mga sarili bilang Israelita na nagtatangi ng sarili nito mula sa mga Cananeo gaya ng mga marka na pagbabawal ng pagpapakasal sa ibang lahi, isang pagbibigay diin sa kasaysayan at heneolohiya at [[relihiyon]]. Noong mga 1920, ang ideya ng pananakop ng mga Israelita sa Canaan ayon sa [[Aklat ni Josue]] ay hindi sinusuportahan ng rekord na arkeolohikal. Wala ring ebidensiya na ang mga Israelita ay nagmula sa Ehipto ayon sa [[Aklat ng Exodo]]. Ang mga Israelita ayon sa mga arkeologo ay mga katutubong Cananeo. Ayon sa mga eskolar at arkeologo, ang mga ebidensiyang arkeolohikal ay nagpapakita na ang mga Israelita ay hindi mga monoteista (gaya ng isinasaad sa [[Bibliya]]) mula pa sa simula ng pagkakatatag nito kundi mga politeista.<ref>Rendsberg, pp.3-5</ref>
 
Sila ay nasakop. Ang unang rekord ng pangalang Israel (bilang ysrỉꜣr) ay umiiral sa Merneptah stele na itinayo para sa Paraon na Ehiptong si Merneptah c. 1209 BCE. Nakita ng mga arkeologo ang "Israel" na ito sa mga sentral na matataas na lupain bilang isang kultura at malamang ay pampolitika na entidad ngunit isa lamang pangkat etniko sa halip na isang organisadong estado. Ang mga ninuno ng mga Israelita ay maaaring kinabibilangan ng mga [[Semita]] na tumira sa Canaan at ang mga Taong Dagat. Ayon kay McNutt, "Malamang na ligtas na ipagpalagay na sa isang panahon noong [[Panahon ng Bakal]] (sa may 1200 BCE), ang isang populasyon ay nagsimulang kumilala sa kanilang mga sarili bilang Israelita na nagtatangi ng sarili nito mula sa mga Cananeo gaya ng mga marka na pagbabawal ng pagpapakasal sa ibang lahi, isang pagbibigay diin sa kasaysayan at heneolohiya at [[relihiyon]]. Noong mga 1920, ang ideya ng pananakop ng mga Israelita sa Canaan ayon sa [[Aklat ni Josue]] ay hindi sinusuportahan ng rekord na arkeolohikal. Wala ring ebidensiya na ang mga Israelita ay nagmula sa Ehipto ayon sa [[Aklat ng Exodo]]. Ang mga Israelita ayon sa mga arkeologo ay mga katutubong Cananeo. Ayon sa mga eskolar at arkeologo, ang mga ebidensiyang arkeolohikal ay nagpapakita na ang mga Israelita ay hindi mga monoteista (gaya ng isinasaad sa [[Bibliya]]) mula pa sa simula ng pagkakatatag nito kundi mga politeista.<ref>Rendsberg, pp.3-5</ref>
 
Ang politeismo ng mga Sinaunang Israelita ay nag-uugat mula mga politeistikong relihiyon ng [[Sinaunang Malapit na Silangan]] at narereplekta sa mga ilang aklat ng Tanakh gaya ng paggamit ng salitang Hebreo na 'elohîm na anyong plural ng Eloah na anyo ng El na isang pangkalahatang salita para sa [[diyos]] sa mga relihiyong Semitiko.<ref>http://www.class.uidaho.edu/ngier/henotheism.htm</ref> Ang ebidensiyang arkeolohikal ay nagpapakita sa panahong ito ng isang lipunan ng mga tulad ng baranggay na sentro ngunit may mas limitadong mga mapagkukunan at isang maliit na populasyon. Ang pagpepetsa ng mga labi sa mga kasaysayan ng Israel ayon sa [[Bibliya]] ay ginawang mahirap sa kawalan ng bibliya ng mga mapepetsang pangyayari at sa hindi maasahan at magkaayon na panloob na kronolohiya. Walang mga labing materyal na natuklasan na maasahang naghihiwalay ng mga lugar ng Israelita mula sa mga hindi Israelita (Cananeo) sa mga pinakaamaagang panahon.<ref>Bloch-Smith, pp.27,29,30</ref>