Salaping kripto: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''salaping kripto (''' ({{Lang-en|cryptocurrency}}, {{Lang|en|crypto currency}}, o {{Lang|en|crypto}}) ay isang [[digital asset|dihital na asset]] na idinisenyo na gumana bilang [[Medium of exchange|daluyan ng palitan]] ({{Lang|en|medium of exchange}}) kung saan ang indibidwal na pagmamay-ari ng barya ay nakaimbak sa isang [[ledger|ledyer]] na umiiral sa anyo ng komputerisadong [[database]] na gumagamit ng [[Strong cryptography|matibay na kriptograpiya]] upang maprotektahan ang mga tala ng transaksyon, kontrolin ang paglikha ng mga karagdagang barya, at patunayan ang paglipat ng pagmamay-ari ng barya.<ref name="crypto currency">{{Cite news|last=Andy Greenberg|date=Abril 20, 2011|title=Crypto Currency|work=Forbes|url=https://www.forbes.com/forbes/2011/0509/technology-psilocybin-bitcoins-gavin-andresen-crypto-currency.html|url-status=live|access-date=Agosto 8, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20140831001109/http://www.forbes.com/forbes/2011/0509/technology-psilocybin-bitcoins-gavin-andresen-crypto-currency.html|archive-date=Agosto 31, 2014|language=en|trans-title=Salaping Kripto}}</ref><ref name="reuterspricing">{{Cite news|last=Polansek|first=Tom|date=Mayo 2, 2016|title=CME, ICE prepare pricing data that could boost bitcoin|work=[[Reuters]]|url=https://www.reuters.com/article/us-cme-group-bitcoin-idUSKCN0XT1G1|access-date=Mayo 3, 2016|language=en|trans-title=CME, ICE, naghahanda ng datos ng pagpresyo na makakapagpalakas sa bitcoin}}</ref> Kadalasan, hindi ito umiiral sa pisikal na anyo (gaya ng perang papel) at karaniwang hindi ito iniisyu ng isang sentral na awtoridad. Karaniwang gumagamit ang mga salaping kripto ng [[Decentralization|desentralisadong kontrol]] sa halip ng sentralisadong [[digital currency|salaping dihital]] at mga sistema ng mga [[bangko sentral]].<ref>{{Cite web|last=Allison|first=Ian|date=Setyembre 8, 2015|title=If Banks Want Benefits of Blockchains, They Must Go Permissionless|url=http://www.ibtimes.co.uk/nick-szabo-if-banks-want-benefits-blockchains-they-must-go-permissionless-1518874|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150912031654/http://www.ibtimes.co.uk/nick-szabo-if-banks-want-benefits-blockchains-they-must-go-permissionless-1518874|archive-date=Setyembre 12, 2015|access-date=Setyembre 15, 2015|website=International Business Times|language=en|trans-title=Kung Gusto ng mga Bangko ang mga Benepisyo ng mga Blockchain, Kailangan Nilang Maging Walang Permiso}}</ref> Kapag nagagawa o nalilikha ang isang salaping kripto bago ang pag-iisyu o iniisyu ng iisang taga-isyu, kadalasan itinuturing ito na sentralisado. Kapag ipinatupad na may desentralisadong kontrol, gumagana ang bawat salaping kripto sa pamamagitan ng teknolohiya ng [[distributed ledger|nakapamahaging ledyer]] ({{Lang|en|distributed ledger}}), kadalasan isang [[blockchain]], na nagsisilbi bilang as a pampublikong at pinansiyal na database ng transaksyon.<ref>{{Cite web|last=Matteo D'Agnolo|title=All you need to know about Bitcoin|url=http://economictimes.indiatimes.com/news/international/business/all-you-need-to-know-about-bitcoin/articleshow/48910867.cms|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20151026140555/http://economictimes.indiatimes.com/news/international/business/all-you-need-to-know-about-bitcoin/articleshow/48910867.cms|archive-date=Oktubre 26, 2015|website=timesofindia-economictimes|trans-title=Lahat ng kailangan mong malaman tungkol sa Bitcoin|language=en}}</ref>

Noong taong 1983, naglikha ang Amerikanong kriptograperkriptograpo na si [[David Chaum]] ng isang anonimongperang kriptograpikonganonimo, kriptograpiko, at [[Electronic money|eletronikong peraeletroniko]] na maytinatawag pangalangna [[ecash]].<ref>{{Cite web|url=http://www.hit.bme.hu/~buttyan/courses/BMEVIHIM219/2009/Chaum.BlindSigForPayment.1982.PDF|title=Archived copy|accessdate=26 Oktubre 2014|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141218034712/http://www.hit.bme.hu/%7Ebuttyan/courses/BMEVIHIM219/2009/Chaum.BlindSigForPayment.1982.PDF|archivedate=18 Disyembre 2014|language=en|trans-title=Kopyang nakaartsibo}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://blog.koehntopp.de/uploads/chaum_fiat_naor_ecash.pdf|title=Archived copy|accessdate=10 Oktubre 10, 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110903023027/http://blog.koehntopp.de/uploads/chaum_fiat_naor_ecash.pdf|archivedate=3 Setyembre 3, 2011|language=en|trans-title=Kopyang nakaartsibo}}</ref> KinamamayaanNang maglaon, noong 1995, ipinatupad niya ito sa pamamagitan ng [[Digicash]],<ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/forbes/1999/1101/6411390a.html|title=Requiem for a Bright Idea|first=Julie|last=Pitta|publisher=|accessdate=11 Enero 11, 2018|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170830214226/https://www.forbes.com/forbes/1999/1101/6411390a.html|archivedate=30 Agosto 30, 2017|language=en|trans-title=Rekiyem para sa Magandang Ideya}}</ref> isang prototipongmaagang anyo ng kriptograpikong at elektronikong pagbabayad na nangangailangan ng {{Lang|en|user software}} upang kumuha ng mga kuwaltang papel mula sa isang bangko at magtalaga ng mga partikulartiyak na naka-encrypt na{{Lang|en|encrypted key}} bago ito maipadala sa isang tatanggap. Pinahintulutan nito ang digital nasalaping peradihital na maging imposibleng hanapin ng issuingbangkong banknaglabas, pamahalaan, o anumang thirdikatlong partypartido.

Noong taong 1996, inilathalanaglathala ngang [[NSANational Security Agency|Pambansang Ahensya ng Seguridad]] ang(NSA) ng isang papel na may pamagat napinamagatang ''HowPaano toGumawa Makeng a MintSalapi: theAng CryptographyKriptograpiya ofng AnonymousAnonimong ElectronicPerang CashElektroniko'', na naglalarawan ng sistema ng salaping kripto na unang inilathala sa isang listahan ng koreo ng MIT<ref>{{Cite web|url=http://groups.csail.mit.edu/mac/classes/6.805/articles/money/nsamint/nsamint.htm|title=How To Make A Mint: The Cryptography of Anonymous Electronic Cash|accessdate=11 Enero 2018|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171026230354/http://groups.csail.mit.edu/mac/classes/6.805/articles/money/nsamint/nsamint.htm|archivedate=26 Oktubre 2017}}</ref> at susunod noong 1997 sa ''The American Law Review'' (Vol.Tomo 46, Isyu 4).<ref>{{Cite journal|url=http://digitalcommons.wcl.american.edu/aulr/vol46/iss4/6/|title=How to Make a Mint: The Cryptography of Anonymous Electronic Cash|accessdate=Enero 11 Enero, 2018|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180112043050/http://digitalcommons.wcl.american.edu/aulr/vol46/iss4/6/|archivedate=12 Enero 12, 2018|language=en|trans-title=Paano Gumawa ng Salapi: Ang Kriptograpiya ng Anonimong Perang Elektroniko}}</ref>

Noong taong 1998, inilathalanaglathala nisi [[Wei Dai]] angng isang paglalarawan ng "b-money", na dinedeskribo bilang isang anoniminong, ipinamamahaging sistema ng elektronikong pera.<ref>{{Cite web|title=B-Money|url=http://www.weidai.com/bmoney.txt|author=Wei Dai|year=1998|deadurl=no|archiveurl=https://www.webcitation.org/62ArKBIqT?url=http://www.weidai.com/bmoney.txt|archivedate=4 Oktubre 4, 2011|language=en}}</ref> Sa lalong madaling panahonDi-nagtagal pagkatapos nito, inilarawan ni [[Nick Szabo]] ang [[bit gold]]. <ref>{{Cite web|url=http://spectrum.ieee.org/computing/software/bitcoin-the-cryptoanarchists-answer-to-cash/0|title=Bitcoin: The Cryptoanarchists' Answer to Cash|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120604063739/http://spectrum.ieee.org/computing/software/bitcoin-the-cryptoanarchists-answer-to-cash/0|archivedate=Hunyo 4 Hunyo, 2012|trans-title=Bitcoin: Ang Sagot ng mga Kriptoanarkista sa Pera}}</ref> Tulad ng [[bitcoin]] at iba pang mga salaping kripto na susunodsumunod dito, inilarawan ang bit gold (na ibahindi sadapat hinaharapipagkamali nasa palitan batay sa ginto, [[BitGold]]) ay inilarawan bilang isang elektronikong sistema ng pera na nangangailangan ng mga gumagamit na magkumpleto ng isangpunsiyong [[proof of work]] function na may kasamang mga solusyon na kriptograpikong pinagsama at inilathala. Sumunod ang paglikha ni Hal Finney|patunay ng isangtrabaho]] sistema ng pera batay sa isang [[Proof-of-work system#Reusable proof-of-work as e-money({{Lang|en|proof of work}}) nakung magagamitsaan nangpinagsama paulit-ulit]]at nainilathala sumunod saang mga gawainsolusyon nisa Daikriptograpikong at Szaboparaan.{{cn|date=February 2019}}  

AngInilikha ang unang desentralisadong salaping kripto, bitcoin, ay nilikha noong 2009 sa pamamagitan ng [[Alyas|malasagisag]] na [[Software developer|developertagapaglinang]] na si [[Satoshi Nakamoto]]. Ginamit nito ang [[SHA-256]], isang kriptograpikong {{Lang|en|hash function}}, bilang ang pakanang [[proof-of-work|patunay ng trabaho]] na pakana nito.<ref name="primer">{{Cite web|url=http://mercatus.org/sites/default/files/Brito_BitcoinPrimer.pdf|title=Bitcoin: A Primer for Policymakers|publisher=George Mason University|work=Mercatus Center|year=2013|accessdate=22 Oktubre 22, 2013|author=Jerry Brito and Andrea Castillo|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130921060724/http://mercatus.org/sites/default/files/Brito_BitcoinPrimer.pdf|archivedate=21 Setyembre 21, 2013|language=en|trans-title=Bitcoin: Isang Panimulang Aklat para sa mga Gumagawa ng Patakaran}}</ref> <ref>[http://www.pcworld.com/article/2039184/bitcoin-developer-talks-regulation-open-source-and-the-elusive-satoshi-nakamoto.html Bitcoin developer chats about regulation, open source, and the elusive Satoshi Nakamoto] [Tagapaglinang ng bitcoin, nag-usap tungkol sa regulasyon, open source, at si mailap na Satoshi Nakamoto] (sa wikang Ingles). {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141003104345/http://www.pcworld.com/article/2039184/bitcoin-developer-talks-regulation-open-source-and-the-elusive-satoshi-nakamoto.html|date=3 October 201410-03-14}}, PCWorld, 26 Mayo 26, 2013</ref> Noong Abril 2011, nilikhainilikha ang [[Namecoin]] bilang isang pagtatangka sa pagbubuopagbuo ng isang desentralisadong [[Domain Name System|DNS]], na kungnagpapahirap saan papahirapan angsa [[Internet censorship|pagsensura ng internet]]. Di-nagtagal, noong Oktubre 2011, inilabas ang [[Litecoin]]. ItoGinamit nito ang unang matagumpay na salaping kripto na gumamit ng [[scrypt]] bilang ang hash function nito sa halip nang SHA-256. Ang [[Peercoin]], isa pang kapansin-pansin na salaping kripto, ay anggumamit ikaunangng gumamithibrido ng haybridpatunay nang trabaho at patunay ng estaka ({{Lang|en|proof- of-work/proof-of- stake}}).<ref name="ars1">[https://arstechnica.com/business/2013/05/wary-of-bitcoin-a-guide-to-some-other-cryptocurrencies/ Wary of Bitcoin? A guide to some other cryptocurrencies] [Nag-aalangan sa Bitcoin? Isang gabay sa mga iba pang salaping kripto] (sa wikang Ingles). {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140116040533/http://arstechnica.com/business/2013/05/wary-of-bitcoin-a-guide-to-some-other-cryptocurrencies/|date=01-16 January -2014}}, ars technica, 26 Mayo 26, 2013</ref>

Noong Agosto 6, 2014, inihayag ng Reyno Unido o UK na ang [[HM Treasury|kabang-yaman]] nito ay naatasang gumawa ng isang pag-aaralaralan ngang mga salaping kripto, at ang posibleng papel, kung mayroon man, sa ekonomiya ng Reyno UnidoUK. Nag-uulat din ang pag-aaral na ito kung dapat isaalang-alangikonsidera ang regulasyon.<ref name="Crypto currencyUK">{{Cite news|title=UK launches initiative to explore potential of virtual currencies|url=http://www.theuknews.com/index.php/sid/224504231|accessdate=8 Agosto 8, 2014|publisher=''The UK News''|deadurl=no|archiveurl=https://web.archive.org/web/20141110202812/http://www.theuknews.com/index.php/sid/224504231|archivedate=10 Nobyembre 10, 2014|language=en|trans-title=UK, naglunsad ng pagkukusa na salsiksikin ang potensiyal ng mga salaping birtuwal}}</ref>