Wikipedia

Pag-init ng daigdig: Pagkakaiba sa mga binago

Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 2001:4451:43E8:F400:21C4:49D7:621E:DAF4 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni Glennznl
Tatak: Rollback
GinawaSaHapon (usapan | ambag)
5,008 edit
m Panimulang pagsasaayos sa lead.
Linya 1:
{{Cleanup|date=Marso 2007}}
{{update}}
Ang '''pagbabago ng klima''' ay ang malawakang pagbago sa panahon sa mundo. Dulot ito ng '''pag-init ng daigdig''', na dulot naman ng pagpapalabas ng mga tao ng ''greenhouse gas''. Bagamat nangyayari ang pagbabagong ito ilang beses na sa kasaysayan ng daigdig, nakapagtala ang mga tao simula noong ika-20 siglo ng mga makasaysayang malalaki at pandaidigang pagbabago sa klima ng mundo.
[[Talaksan:Instrumental Temperature Record Tagalog.png|thumb|280px|right|''Ang katamtamang pandaigdigang temperatura sa rabaw nito mula 1856 hanggang 2005]]
[[Talaksan:Global Warming Map.jpg|thumb|280px|right|Ipinakikita ng talâ ang anomalya sa temperatura noong taon 1995 hanggang 2004 kung ihahambing sa temperatura noong 1940 hanggang 1980]]
 
Ang pinakamalaking dahilan ng pagbabago ng klima ay ang pagpapalabas ng mga greenhouse gas sa atmospera, kung saan mahigit sa 90% sa mga ito ay karbon dioksido (CO<sub>2</sub>) at metano. Galing ang mga gas na ito sa panununog ng mga fossil fuel tulad ng uling, petrolyo, at langis para sa pagkonsumo ng enerhiya, bagamat may mga nanggagaling rin ang mga ito sa agrikultura, pagkalbo sa gubat, at lakas-paggawa. Naniniwala ang halos lahat ng mga nasa komunidad ng agham na ang tao ang puno't dulo ng mga pagbabagong ito. Napapabilis ang pagtaas at pagbaba ng temperatura ng mga ''climate feedback'' tulad ng pagkinang ng sinag ng araw sa niyebe at yelo, pagrami ng singaw (isang uri rin ng ''greenhouse gas''), at pagbabago sa mga ''carbon sink'' sa kalupaan at karagatan.
Ang '''Pag-init ng Daigdig''' o ''Global Warming'' sa Ingles) ay tumutukoy sa naranasang pagtaas ng katamtamang temperatura ng himpapawid at mga karagatan sa mundo nitong mga nakaraang dekada. Tumaas ng 0.6 ± 0.2&nbsp;°Celsius (1.1 ± 0.4&nbsp;°Fahrenheit) ang temperatura sa loob ng ika-20 siglo ang katamtamang pandaidigang temperatura. Ayon sa siyentipikong opinyon, “''ang naranasang pag-init nitong huling 50 taon ay gawa ng tao”''. Ang pagtaas ng antas ng carbon dioxide at iba pang mga greenhouse gases na resulta ng pagsunog ng produkto mula sa petrolyong langis, pagpapanot ng kagubatan, pagsasaka, at iba pang kagagawan ng tao ang mga pangunahing sanhi ng pag-init ng mundo.
 
Doble ang pagtaas ng temperatura sa lupa kaysa sa pandaigdigang kagitnaan (''average''), na nagpalawak naman sa laki ng mga disyerto at sa pagtaas ng dami ng mga ''heat wave'' at ''wildfire''. Malaki rin ang itinaas ng temperatura sa Artiko, na nagresulta naman sa mabilisang pagtunaw ng permanenteng yelo, mga ''glacier'', at mga tipak ng yelo sa dagat. Dahil rin sa pagtaas ng temperatura, lumaki ang nakokolektang singaw sa pamamagitan ng ebaporasyon, na nagresulta naman sa mga malalakas na bagyo. Sa mga ekosistema naman, nagdulot ito ng paglilipat o di kaya'y pagkaubos ng mga espesye ng hayop dahil na rin sa bilis ng pagbago ng kalikasan. Makikita ang epektong ito nang matindi sa mga korales sa ilalim ng dagat, sa mga kabundukan, at sa Artiko. Malaki ang banta sa mga tao ng pagbabago ng klima, lalo na sa seguridad sa pagkain, pagkaunti ng tubig, pagbaha, pagkalat ng mga nakakahawang sakit, matitinding init, pinsala sa ekonomiya, at pagkawala ng tirahan. Dahil sa mga bantang ito, idineklara ng Pandaigdigang Lupon sa Kalusugan ang pagbabago ng klima bilang ang pinakamalaking banta sa pandaigdigang kalusugan sa ika-21 siglo. Bagamat may mga matagumpay na pagsisikap na ginagawa sa kasalukuyan upang mapababa o matanggal nang tuluyan ang mga bantang ito, mararanasan pa rin ang epekto nito sa mga susunod na siglo, lalo na ang pagtaas ng karagatan, pagtaas ng temperatura ng dagat, at pag-asim (''acidification'') ng karagatan.
Nagpapakita sa mga pagmamatyag na pag-aaral at ng mga modelong pangklima na ang pagka-sensitibo ng klima upang madoble ang antas ng CO<sub>2</sub> ay mangyayari kapag tumaas ng 1.5-4.5&nbsp;°C ang katamtamang temperatura. Ang mga modelong basihan ng Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) ay humuhula na ang pandaigdigang temperatura ay tataas sa pagitan ng 1.4 at 5.8&nbsp;°C (2.5 hanggang 10.5&nbsp;°F) mula taong 1990 hanggang 2100.
 
Sinasabing ang pagtaas sa pandaigdigang temperatura ay magdudulot ng malaking pagbabago kasama rito ang pagtaas ng karaniwang taas ng dagat at pagbabago sa dami ng mga pag-ulan. Ang mga pagbabagong ito ay sinasabing magpaparami sa dalas at lakas ng mga mapanirang kalagayan ng panahon tulad ng baha, tag-tuyot, bugso ng init (heat waves), bagyo at buhawi. Sinasabing ang pag-init ay makaaapekto sa bilang at tindi ng mga ito, Mahirap na iakibat ito sa partikular na kalagayan ng panahon sa pag-init ng mundo. Gayunman, ang mga pag-aaral ay nakatuon sa panahon hanggang taong 2100 na ang pag-init (at pagtaas ng pantay laot mula sa pag-aalsang dulot ng init) ay patuloy na mangyayari dahil sa ang CO2 ay may mahabang buhay sa himpapawid.
 
May maliit na bilang na mga siyentipiko ang laban sa pananaw na ang gawa ng tao ang nagdudulot ng malaki sa pagtaas sa temperatura nitong nakaraang panahon. Gayundin, walang katiyakan ang nakapalibot rito kung gaanong kalaking pagbabago sa panahon ang makikita sa darating na araw. May mainit na debateng pampolitika at publiko kung paano mapabababa o mababaliktad ang pag-init sa darating na panahon at kung paano haharapin ang mga bunga nito.
 
Ang katagang “global warming” (pag-init ng mundo) ay isang tiyak na dulot ng mas malawak na katagang “climate change’ (pagbabago sa klima) (na tumutukoy din sa paglamig tulad ng nangyari noong Edad Yelo). Sa prinsipyo nito, nyutral ang global warming sa dahilan nito ngunit sa karaniwang gamit, kalimitang pinahihiwatig na may papel ang tao sa pag-init ng mundo. Gayunman, ginagamit ang ‘climate change’ ng UNFCCC sa pagbabagong gawa ng tao, at ‘climate variability’ (pabago-bago ng klima) na dulot ng ibang kadahilanan. Ang ilang organisasyon ay gumagamit ng katagang 'anthropogenic climate change' sa pagbabagong dulot ng tao.
 
Malayang mababago ninuman ang pahinang ito ngunit hinihikayat ka rin naming tumala. Ipinapabatid ding itinatala namin ang iyong direksiyong IP sa bawat pagbabagong ginagawa sa mga pahina.
Isinasagawa ito upang mabigyan ka namin ng pagkakakilanlan, at madali naming maiuukol kung sino ang gumawa ng bawat pagbabago,at, sa huli, upang mapanatili ang pagsunod ng Wikipedia sa layunin nitong mag-abot ng malaya at totoong kaalaman sa bawat tao sa mundo.
Kabilang sa mga binago mo ang mga bagong panlabas na ugnay. Para makatulong sa panlabas na awtomatikong spam, pakilagay ang mga salitang na ipinapakita sa kahon sa ibaba
 
== Mga Kadahilanan ==
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/wiki/Pag-init_ng_daigdig"