Oseanograpiya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
No edit summary |
ginawan na lamang ng artikulo |
||
Linya 1:
[[File:Thermohaline Circulation 2.png|thumb|300px|right|Termohalinong sirkulasyon]]
Ang '''oseanograpiya''' (mula sa [[Sinaunang Griyego]] ὠκεανός "[[karagatan]]" at γράφω "[[Pagsusulat|sulat]]"), kilala din bilang '''oseanolohiya''', ay ang pang-agham na pag-aaral ng mga [[karagatan]]. Mahalaga ito sa [[agham pandaigdig]], na sumasakop sa isang malawak na paksa, kabilang ang dinamikong [[ekosistema]]; mga agos ng karagatan, mga alon, at dinamikong pluidong heopisiko; plakang tektonika at ang [[heolohiya]] ng sahig ng [[dagat]]; at pagkilos ng iba't ibang [[sustansiyang kimikal]] at katangiang pisikal sa loob ng karagatan at sa mga hangganan nito. Sinasalamin ng iba't ibang paksang ito ang maraming disiplina na ginagamit ng mga oseanograpo upang makapulot ng karagadagang kaalaman sa mga karagatan ng mundo, kabilan ang [[astronomiya]], [[biyolohiya]], [[kimika]], klimatolohiya, [[heograpiya]], heolohiya, hidrolohiya, [[meteorolohiya]] at [[pisika]]. Pinag-aaralan sa paleoseanograpiya ang kasaysayan ng mga karagatan sa nakaraang pang-heolohiya. Ang '''oseanograpo''' ay isang tao na nag-aaral ng maraming bagay na may kinalaman sa mga karagatan kabilan ang marinong heolohiya, pisika, kima at biyolohiya.
==Kasaysayan==
[[File: Gulf stream map.gif|thumb|Mapa ng Daloy ng Gulpo ni [[Benjamin Franklin]], 1769–1770. Kurtesiya ng NOAA - Aklatan ng Litrato.]]
===Maagang kasaysayan===
Nakuha ng mga tao ang kaalaman ng mga daluyong at agos ng mga [[dagat]] at [[karagatan]] bago pa ang [[kasaysayan]]. Naitala ang pagmamasid ng mga kati ni [[Aristotle]] at [[Strabo]] noong 384-322 BC. \"A History Of The Study Of Marine Biology ~ MarineBio Conservation Society\". Retrieved 17 May 2021."}}" class="mw-ref reference" data-ve-attributes="{"typeof":"mw:Extension/ref"}"><ref>{{Cite web|title=A History Of The Study Of Marine Biology ~ MarineBio Conservation Society|url=https://www.marinebio.org/creatures/marine-biology/history-of-marine-biology/|access-date=2021-05-17|language=en-US}}</ref> Pangunahin para sa [[kartograpiya]] ang naunang paggalugad ng mga karagatan at pangunahing limitado sa mga ibabaw lamang nito at sa mga hayop na nahuhuli ng mga mangingisda.
Ang kampanyang Portuges ng Atlantikong paglalayag ay ang pinakamaagang halimbawa ng isang malaking sistematikong proyektong pang-agham, na napanatali sa maraming mga dekada, na pinag-aaralan ang mga agos at hangin sa Atlantiko.
Naalala ang mga gawa ni [[Pedro Nunes]] (1502-1578), isang dakilang matematiko, sa konteksto ng nabigasyon para sa pagtukoy sa kurbang loksodromiko: ang pinakamaikling daan sa pagitan ng dalawang punto sa isang ibabaw ng isang globo na kinakatwan sa isang dalawang-dimensyong [[mapa]].<ref name="mathshistory.st-andrews.ac.uk">https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Nunes/ (nakuha 13/06/2020)</ref><ref>W.G.L. Randles, "Pedro Nunes and the Discovery of the Loxodromic Curve, or How, in the 16th Century, Navigating with a Globe had Failed to Solve the Difficulties Encountered with the Plane Chart," Revista da Universidade Coimbra, 35 (1989), 119-30 (sa Ingles).</ref> Nang nailathala ang kanyang "Kasunduan ng Globo" (1537) (karamihan isang naka-komentong salin ng mas naunang gawa ng iba), binilang niya ang isang kasunduan sa heometrikal at astronomikong kaparaanan ng nabigasyon. Malinaw na sinabi niya na ang mga paglalayag ng Portuges ay hindi isang gawaing mapangahas:
:''"nam se fezeram indo a acertar: mas partiam os nossos mareantes muy ensinados e prouidos de estromentos e regras de astrologia e geometria que sam as cousas que os cosmographos ham dadar apercebidas (...) e leuaua cartas muy particularmente rumadas e na ja as de que os antigos vsauam"'' (ay hindi nagawa ng pagkakataon: ngunit umalis ang ating mga mandaragat na maalam at nabigyan ng mga instrumento at ang mga patakaran ng [[astrolohiya]] (astronomiya) at heometriya na mga alalahanin na maibibigay mga kosmograpo (...) at kinuha nila ang mga tsart na may tumpak na ruta at hindi na iyong mga ginamit ng mga sinauna).<ref>Pedro Nunes Salaciense, Tratado da Esfera, cap. 'Carta de Marear com o Regimento da Altura' p.2 - https://archive.org/details/tratadodaspherac00sacr/page/n123/mode/2up (hinango 13/06/2020)</ref>
== Tingnan din ==
* [[Panggagalugad sa kailaliman ng dagat]]
== Mga sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Oseanograpiya|*]]
[[Kategorya:Pisikang nilapat at interdisiplinaryo]]
| |||