Mollusca: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Caehlla2357 (usapan | ambag) Dagdag pa sa rebisyon noong 09:49, 1 Oktubre 2018, ang dating rebisyon noong 23:30, 12 Oktubre 2012 ay may nilalamang isinalinwika at kinopya (ang mga parameter ng padron) hango sa artikulo na mayroon sa Wikipediang Ingles sa en:Mollusca. |
Caehlla2357 (usapan | ambag) Dagdag na pagsasalinwika at adaptasyon hango sa artikulo sa Wikipediang Ingles sa en:Mollusca (rebisyon noong 00:26, 9 Abril 2022 sa en:Special:Permalink/1081685369) at sa talaksan ng Wikimedia Commons sa c:File:Mollusca diversity.jpg (rebisyon noong 00:59, 7 Setyembre 2020 sa c:Special:Permalink/450528404) |
||
Linya 1:
{{Automatic taxobox|image=Mollusca diversity.jpg|image_caption=Isang seleksyon ng mga representatibo ng ilan sa mga mas kilalang klado ng Mollusca. Kaliwa sa itaas, isang ''chiton'' (''Chiton'' sp., Polyplacophora); kanan sa itaas, ''giant Atlantic cockle'' (''Dinocardium robustum'', Bivalvia); kaliwa sa ibaba, ''Florida crowned conch'' (''Melongena corona'', Gastropoda); kanan sa ibaba, ''common cuttlefish'' (''Sepia officinalis'', Cephalopoda).|taxon=Mollusca|authority=Linnaeus, 1758}}
Ang '''Mollusca''' ay ang pangalawang-pinakamalaking kalapian o ''phylum'' ng mga imbertebradong hayop pagkatapos ng [[Arthropoda]], at kilala ang mga miyembro nito bilang mga '''''mollusc''''' o '''''mollusk{{efn|Ginagamit pa rin sa U.S. ang dating nananaig na pagbabaybay sa U.K. na ''mollusk'' — tingnan ang mga dahilan na binigay ni Gary Rosenberg (1996).<ref>{{cite web |last=Rosenberg |first=Gary |year=1996 |url=http://www.conchologistsofamerica.org/articles/y1996/9609_rosenberg.asp |archive-date=2012-03-03 |df=dmy-all |archive-url=https://web.archive.org/web/20120303002304/http://www.conchologistsofamerica.org/articles/y1996/9609_rosenberg.asp |title=Mollusckque - Mollusk vs. Mollusc}}</ref> Para sa pagbabaybay na ''mollusc'', pakitingnan ang mga dahilan na naibigay sa: {{Bruscabrusca}}.}}''''' ({{IPAc-en|ˈ|m|ɒ|l|ə|s|k}}; ''molluscs'' at ''mollusks'' kung maramihan) sa Ingles, o mga '''molusko'''<ref>{{Cite-UPDF2|molusko}}</ref>. Kinikilala ang humigit-kumulang na 85,000 na buhay na espesye ng mga molusko. Tinatayaan ang bilang ng mga espesye ng mga posil na mula 60,000 hanggang 100,000 na dagdag na mga espesye.<ref>{{cite book|author1=Taylor, P.D.|author2=Lewis, D.N.|year=2005|title=Fossil Invertebrates|publisher=Harvard University Press}}</ref> Napakataas ang proporsyon ng mga espesye na hindi nailarawan. Marami pa ring mga taxon ang hindi-gaanong napag-aaralan.<ref>{{cite journal |author1=Fedosov, Alexander E. |author2=Puillandre, Nicolas |year=2012 |title=Phylogeny and taxonomy of the Kermia–Pseudodaphnella (Mollusca: Gastropoda: Raphitomidae) genus complex: A remarkable radiation via diversification of larval development |url=http://www.sevin.ru/laboratories/Marine_Invertebrates/fedosov/Fedosov_Puillandre_2012.pdf |journal=Systematics and Biodiversity |volume=10 |issue=4 |pages=447–477 |doi=10.1080/14772000.2012.753137 |s2cid=55028766}}</ref>
Ang mga molusko ay ang pinakamalaking kalapian sa dagat, at bumubuo ang mga ito ng 23% ng lahat ng mga napangalanang organismo sa dagat. Napakarami ring mga molusko ay nakatira sa mga habitat na tubig-tabang at sa lupa. Napakadiberso ang mga ito, hindi lamang sa laki at ang estruktura ng anatomiya, kundi pati sa pag-uugali at habitat. Tipikong hinahati ang kalapian sa 7 o 8<ref>{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/152581003|title=Phylogeny and evolution of the Mollusca|date=2008|publisher=University of California Press|others=W. F. Ponder, David R. Lindberg|isbn=978-0-520-25092-5|location=Berkeley|oclc=152581003}}</ref> na mga klase sa taksonomiya, at sa mga ito, dalawa ay lubusang ekstinto na. Ang mga molusko na ''cephalopod'', tulad ng mga pusit, ''cuttlefish'', at pugita, ay kabilang sa mga pinaka-''neurologically advanced'' sa lahat ng mga imbertebrado—at alinman sa ''giant squid'' o ang ''colossal squid'' ay ang pinakamalaking espesye ng imbertebrado. Ang mga ''gastropod'' (mga suso at ''slug'') ay ang pinakamaraming mga molusko at bumubuo ng halos 80% ng total na mga naklasipikang espesye.
Ang tatlong pinaka-unibersal na mga katangian na sa mga modernong molusko ay isang ''mantle'' na mayroong isang ''cavity'' na may isang mahalagang ''cavity'' na ginagamit para sa paghinga at ''excretion'' (ekskresyon), ang pagkakaroon ng isang ''radula'' (maliban sa mga ''bivalve''), at ang estruktura ng ''nervous system'' ([[sistemang nerbiyos]]). Bukod pa sa mga elementong ito, malaki ang dibersidad na ipinapakita ng mga molusko, kaya ibinabase ng maraming mga teksbuk ang mga paglalarawan nila sa isang "''hypothetical ancestral mollusc''" ("ipotetikong ninunong molusko"). Mayroon itong iisang kabibe na "katulad ng ''limpet''" sa itaas, na gawa sa mga protina at ''chitin'' na inirerepuwerso pa ng ''calcium carbonate'', at inilalabas ito ng isang ''mantle'' na tumatakip sa buong rabaw sa ibabaw. Binubuo ang ilalim ng hayop ng isang "paa" na muskular. Bagaman ''coelomate'' ang mga molusko, karaniwang maliit amg ''coelom''. Ang pangunahing ''body cavity'' ay ang ''hemocoel'' kung saan dumadaloy ang dugo; sa gayon, karaniwang ''open'' o bukas ang kanilang mga sistemang sirkulatoryo. Binubuo ang ''feeding system'' ng molusko na "heneralisado" ng isang "dila" na ''rasping'', ang ''radula'', at isang ''digestive system'' (sistemang panunaw) na ''complex'' o masalimuot kung saan maraming ginagampanang tungkulin ang inilalabas na uhog at mga mikroskopikong mga "buhok" na tinatawag na ''cilia'' na binibigyan ng lakas ng mga muskulo. Mayroong dalawang magkapares na mga ''nerve cord'' ang heneralisadong molusko, o tatlo sa mga ''bivalve''. Pinapalibutan ng utak, sa mga espesye na mayroon nito, ang esopago. Mayroong mga mata ang karamihan sa mga molusko, at mayroon ang lahat ng mga ''sensor'' para sa pag-''detect'' ng mga kemikal, bibrasyon, at ang pagdama. Nakaasa sa ''external fertilization'' (pertilisasyon mula sa labas) ang pinakapayak na sistemang reproduktibo ng mga molusko, ngunit nagkakaroon din ng mga baryasyong higit pang ''complex''. Halos lahat ay gumagawa ng mga itlog, at maaaring lumabas mula sa mga ito ang mga ''trochophore larva'', mas ''complex'' na ''veliger larva'', o mga maliliit na ''adult''. ''Reduced'' ang ''coelomic cavity''. Mayroon silang sistemang sirkulatoryo na ''open'' o bukas at mga organo na mukhang bato (''kidney'') para sa ''excretion.''
Mayroong sapat na ebidensya para sa pagkakaroon ng mga ''gastropod'', ''cephalopod'', at ''bivalve'' sa panahong Cambrian, 541–485.4 milyong taon ang nakalipas. Ngunit, parehas pa rin na mga paksa ng mainit na debate ang kasaysayan ng ebolusyon ng paglitaw ng mga molusko mula sa ninunong Lophotrochozoa at pati ang pagdibersipika nila sa tanyag na mga anyo na buháy at posil.
Ang mga molusko ay naging, at patuloy pa ring, nagsisilbi bilang mahalagang mga pagkain para sa mga ''anatomically modern human''. Mayroong panganib ng ''food poisoning'' (pagkalason sa pagkain) mula sa mga lason na maaaring malikom sa ilang mga molusko sa ilalim ng mga espesipikong kondisyon, ngunit, at dahil dito, maraming bansa ang may mga regulasyon upang mabawasan ang panganib na ito. Naging pinagkunan din ang mga molusko, nang ilang dantaon, ng mga mahahalagang marangyang kalakal, at ang pinakatanyag sa mga ito ay ang mga perlas, binga, tina na ''Tyrian purple'', at ''sea silk''. Nagamit din ang mga kabibe nila bilang pera sa ilang mga kabihasnang ''preindustrial''.
Minsang itinataguriang mga panganib o peste para sa mga gawain ng tao ang iilang mga espesye ng mga molusko. Kadalasang nakamamatay ang kagat ng ''blue-ringed octopus'', at ang kagat naman ng ''Octopus apollyon'' ay nakakadulot ng implamasyon na maaaring magtagal ng higit pa sa isang buwan. Maaari ring makapatay ang ''sting'' o kagat ng kaunting mga espesye ng mga ''cone shell'' na malalaki at tropikal, ngunit naging mahahalagang mga kasangkapan sa pagsasaliksik sa neurolohiya ang mga kamandag nila na sopistikado ngunit madaling magawa. Nadadala ang ''schistosomiasis'' (kilala rin bilang ''bilharzia, bilharziosis,'' o ''snail fever'') sa mga tao sa pamamagitan ng mga ''host'' na ''water snail'', at nakaaapekto sa humigit-kumulang na 200 milyong tao. Maaari ring maging lubhang mga peste sa agrikultura ang mga suso at ''slug'', at nakasira na nang lubha sa ilang mga ekosistema ang di-sinasadya o sinasadyang introduksyon ng ilang mga espesye ng suso sa bagong mga kapaligiran.
== Mga tala ==
{{Notelist}}
{{Reflist|group=note}}▼
== Mga sanggunian ==
[[Kategorya:Mga lapi ng Hayop]]
| |||
