Asirya: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Linya 63:
}}
{{Mesopotamia}}
Ang '''Asirya''' (Ingles: '''Assyria''') ([[Kuneipormang Neo-Asiryo]]: [[File:Inscription mat Assur-ki for Assyria in the Rassam cylinder, 1st column, line 5.jpg|75px]], <small>romanisado:</small> ''māt Aššur''; {{lang-syc|ܐܬܘܪ|ʾāthor}}) ay isang pangunahing sinaunang [[kabihasnan]] sa [[Mesopotamiya]] na umiral bilang isang [[lungsod-estado]] mula ika-21 siglo BCE hanggang ika-14 siglo BCE<!-- Modern Assyriologists do not consider Assyria to have been a territorial state before the Middle Assyrian Empire. Shamshi-Adad's brief empire in the 19th century BC is not regarded to have been "Assyrian", as he was an Amorite conqueror. --> at isang [[estadong teritoryal]] na kalaunang naging isang [[imperyo]] mula ika-14 siglo BCE hanggang ika-7 siglo BCE. Ang Asirya ay umiral mula maagang [[Panahong Bronse]] hanggang sa huling [[Panahong Bakal]]. Ito ay nahahati mga yugtong: [[Panahong Maagang Asirya]]({{Circa}} 2600–2025 BCE), [[Panahong Lumang Asirya]] ({{Circa}} 2025–1364 BCE), [[Imperyong Gitnang Asirya]] ({{Circa}} 1363–912 BCE), [[Imperyong Neo-Asirya]] (911–609 BCE) at [[Panahon pagkatapos ng imperyal ng Asirya]] (609 BCE–{{circa}} 240 CE) batay sa mga pangyayaring politikal at unti-unting pagbabago ng [[Wikang Asiryo]].{{sfn|Frahm|2017a|p=5}}{{sfn|Hauser|2017|p=229}} Ang [[Assur]] na unang kabisera ng Asirya ay itinatag noong {{Circa}} 2600 BCE ngunit walang ebidensiya na ito ay independiyente hanggang sa pagguho ng [[Ikatlong Dinastiya ng Ur]] noong ika-21 siglo BCE{{Sfn|Roux|1992|p=187}} nang magsimulang maumuno si [[Puzur-Ashur I]] sa lungsod. Ito ay nakasentro sa lupain ng hilagaang [[Mesopotamiya]]. Ang lungsod ng Assur ay sumailalim sa ilalim ng maraming panahon ng pananakop at pamumuno ng mga dayuhan bago ito muling umakyat sa kapangyarihan sa ilalim ni [[Ashur-uballit I]] noong ika-14 siglo BCE bilang [[Imperyong Gitnang Asirya]]. Sa Gitna at panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]], ang Asirya ang isa sa dalawang pangunahing mga kaharian sa Mesopotamiya kasama ng [[Babilonya]] sa timog at sa ilang panahon ang dominanteng kapangyarihan sa [[Sinaunang Malapit na Silangan]]. Sa panahon ng [[Imperyong Neo-Asirya]] na ang Asirya naging pinamalakas na panahon nito nang ang hukbo ng Neo-Asirya ang pinakamakapangyarihan sa mundo sa panahong ito at naging unang pinakamalaking imperyo sa mundo. {{Sfn|Aberbach|2003|p=4}} Ang sakop nito ay mula sa mga bahagi ng modernong [[Iran]] sa silangan sa [[Ehipto]] sa kanluran.{{Sfn|Aberbach|2003|p=4}}{{Sfn|Düring|2020|p=133}}{{Sfn|Frahm|2017b|p=161}} Ang [[Imperyong Neo-Asirya]] ay bumagsak noong 609 BCE sa ilalim ng magkasanib na puwersa ng [[Imperyong Neo-Babilonya]] at [[Medes]] pinamunuan ng Asirya sa isang [[siglo]]. Bagaman gumuho ito, ang kultura ng Asirya ay patuloy na umiral sa buong panahong pagkatapos ng imperyong Asirya. Ito ay muling nakaahon sa ilalim ng [[Imperyong Seleucid]] at [[Imperyong Parto]] ngunit huminang muli sa ilalim ng [[Imperyong Sasanian]].
== Mga gusali ==
| |||