Asirya: Pagkakaiba sa mga binago

==Gitnang Imperyong Asirya==

{{Multiple image

| direction = horizontal

| total_width = 580

| image1 = Médio-assyrien.png

| image2 = Map of Assyria.png

}}

Si [[Ashur-uballit I]] ang kauna-unahang katutubong pinuno ng Asirya na nag-angkin ng pamagat na '''sar'''(Hari). Pagkatapos makamit ang [[kasarinlan]], karagdagan niyang inangkin ang dignidad ng isang dakilang hari gaya ng mga [[paraon]] ng [[Sinaunang Ehipto]] at mga haring [[Hiteo]]. Ang pag-akyat sa kapangyarihan ng Asirya ay kaugnay sa pagbagsak ng Kahariang [[Mitanni]] na pumayag sa mga hari ng Gitnang Imperyong Asirya na palawaking ang kanilang mga teritoryo sa hilagang Mesopotamiy.{{sfn|Jakob|2017a|p=117}} Sa ilalim ng mga haring mandirigmang sina [[Adad-nirari I]] (naghari noong 1305–1274 BCE), [[Shalmaneser I]] (naghari noong 1273–1244 BCE) at [[Tukulti-Ninurta I]] (naghari noong 1243–1207 BCE), nakamit ng Asirya ang hangarin nitong maging isang Imperyong Asirya. Sa ilalim ni [[Shalmaneser I]], ang mga huling labi ng Kahariang MIttani ay isinama sa Asirya.Ang pinakamatagumpay na haring Asiryo ay si [[Tukulti-Ninurta I]] na nagpalawak sa Gitnang Imperyong Asirya.{{sfn|Düring|2020|p=45}} Ang kanyang pinakatanyag na nagawa sa military ang pagkapanalo sa [[Labanan ng Nihriya]]{{Circa}} 1237 BCE na nagmarka sa pagsim ula ng wakas ng impluwensiyang [[Hiteo]] sa hilagaang Mesopotamiya]] at ang kanyang pananakop sa [[Babilonya]] na naging [[basalyo]] ng Asirya noong 1225–1216 BCE. {{sfn|Jakob|2017a|pp=125, 129–130}}{{sfn|Chen|2020|pp=199, 203}} Si Tukulti-Ninurta rin ang unang haring Asiryo na naglipat ng kabisera nito mula sa Assur at naglunsad ng bagong lungsod ng [[Kar-Tukulti-Ninurta]] bilang kabisera nito noong {{sfn|Düring|2020|p=57}} {{Circa}} 1233 BCE.{{sfn|Gerster|2005|p=312}} Ang kabisera ng imperyo ay muling ibinalik sa Assur pagkatapos ng kanyang kamatayan.{{sfn|Düring|2020|p=57}}

 

Ang [[asasinasyon]] ni [[Tukulti-Ninurta I]] noong 1207 BCE ay sinundan ng alitan ng mga dinastiya at humantong sa pagbagsak sa kapangyarihan ng Asirya. Hindi nagawa ng kanyang mga kahalili na panatilihin ang kapangyarihan ng Asirya at namuno lamang sa lupaing sentro ng Asirya na isang panahon na kasabay ng [[Huling Pagguho ng Panahong Bronse]]. Bagaman tinangka ng mga haring Asiryo sa panahong ito gaya nina [[Ashur-dan I]] (naghari noong {{circa}} 1178–1133 BCE), [[Ashur-resh-ishi I]] (naghari noong 1132–1115 BCE) at [[Tiglath-Pileser I]] (naghari noong 1114–1076 BC) na palakasin ang Asirya sa pamamagitan ng pananakop, ito pananakop ay hindi matatag at panandalian lamang. Mula sa panahon ni [[Eriba-Adad II]] (naghari 1056–1054 BCE), patuloy na humina ang Imperyong Asirya.{{sfn|Frahm|2017b|p=165}} Sa panahong ito, hindi lamang ang Asirya ang humina ngunit muling nasakop ng mga hukbong asiryo na sakupin ang malalaking bahagi ng Imperyo. Sa ilalim ni [[Ashur-dan II]] (naghari noong 934–912 BCE), ang paghina nito ay bumaliktad. Ang wakas ng kanyang paghahari ang pasimula ng pag-akyat sa kapangyarihan ng [[Imperyong Neo-Asirya]].(911–609 BCE).{{sfn|Frahm|2017b|pp=165–168}}

== Mga gusali ==

 

== Mga sanggunian ==