Pagkalipol: Pagkakaiba sa mga binago

{{Evolutionary biology}}

Sa [[biyolohiya]] at [[ekolohiya]], ang '''Pagkalipol''' (mula sa Espnayol na ''extinción'') ang wakas ng isang organismo o isang pangkat ng mga organismo([[taxon]]) na normal na isang [[species]]. Ang sandali ng pagkalipol ay itinuturing na kamatayan ng huling indibidwal ng species bagaman ang [[Functional extinction|kakayahan na magparawi at makaahon]] ay nawala na bago pa ang puntong ito. Dahil ang potensiyal na saklaw ng mga species ay maaaring napakalaki, ang pagtukoy sa sandaling ito ay mahirap at karaniwang isinasagawa ng retrospektibo. Ang kahirapang ito ay humahantong sa phenomena gaya ng [[Lazarus taxon|Lazarus taxa]] kung saan ang isang species na ipinagpalagay na namatay ay biglaang "muling lumitaw"(tipikal sa [[fossil]] record) pagkatapos ng isang maliwanag na kawalan nito. Sa pamamagitan ng [[ebolusyon]], ang bagong species ay lumilitaw sa pamamagitan ng proseso ng [[speciation]] kung saan ang mga bagong uri ng mga organismo ay lumilitaw at yumayabong kapag nagawa nilang mahanap at magamit ang isang [[ekolohikal na niche]]. Ang isang species ay nagiging nalipol kapag hindi na sila makapagpatuloy na mabuhay sa mga nagbabagong kondisyon o laban sa superyor na kompetisyon. Ang isang tipikal na species ay nagiging nalipol sa loob ng 10 milyong taon pagkatapos ng unang paglitaw nito <ref name="Newman">Newman, Mark. "[http://www.lassp.cornell.edu/newmme/science/extinction.html A Mathematical Model for Mass Extinction]". [[Cornell University]]. May 20, 1994. Retrieved July 30, 2006.</ref> bagaman ang ilang mga species na tinatawag na [[mga buhay na fossil]] ay patuloy na nabubuhay ng halos walang mga pagbabago sa [[morpolohiya]] sa loob ng mga daan daang milyong mga taon. Ang karamihan ng mga pagkalipol ay nangyari ng natural bago ang paglitaw ng [[Homo sapiens]] sa mundo. Tinatayang ang 99.9% ng lahat ng species na umiral ay nalipol na ngayon..<ref name="Newman" /><ref name="Raup">Raup, David M. ''Extinction: Bad Genes or Bad Luck?'' W.W. Norton and Company. New York. 1991. pp.&nbsp;3–6, ISBN 978-0-393-30927-0</ref> Ang mga [[pangyayaring ekstinsiyon|malawakang pagkalipol]] ay relatibong mga bihirang pangyayari. Gayunpaman, ang mga hiwalay na pagkalipol ay napakakaraniwan. Sa kamakailan lamang na ang mga pagkalipol ay naitala at ang mga siyentipiko ay naalarma sa mataas na rate ng mga kamakailang pagkalipol .<ref name="MSNBC">[http://www.msnbc.msn.com/id/6502368/ Species disappearing at an alarming rate, report says]. [[MSNBC]]. Retrieved July 26, 2006.</ref> Karamihan sa mga espesye na nalilipol ay hindi natatala ng pang-aghal na pagaaral. Tinataya ng ilang dalub-agham na maaring halos nasa kalahati ng kasalukuyang umiiral na mga uring-buhay ay maaaring malipol sa taong 2100.<ref name="Wilson">[[E.O. Wilson|Wilson, E.O.]], ''The Future of Life'' (2002) (ISBN 0-679-76811-4). See also: [[Richard Leakey|Leakey, Richard]], ''The Sixth Extinction : Patterns of Life and the Future of Humankind'', ISBN 0-385-46809-1</ref>

==Mga sanggunian==

{{reflist}}