|
Ang '''Punong Ministro''' ang pinakamataas na ministro sa [[gabinitegabinete]] ng sangay ng [[ehekutibotagapagpaganap]]ng sangay ng [[pamahalaan]] sa Sistemangsistemang Parlamentaryoparlamentaryo o [[Batasan|batasan]]. Ang posisyon ay kalimitan, subalit hindi limitado, sa isang [[politiko]]. Sa maraming sistema ang punong ministro ang namimili at maaaring magtanggal sa ibang miyembro ng gabinite, at magtalaga ng mga miyembro sa mga posisyon sa pamahalaan. Siya ang karaniwang kasapi na nangunguna sa mga pulong at ang tumatayong tangapangulo ng gabinite. Samantalang sa ibang sistema lalo na sa sistemang semi-presidential ng pamahalaan, ang punong ministro ang opisyal na namamahala sa serbisyong sibil at nagpapatupad sa mga direktiba ng [[Pangulopangulo]].
Sa sitemangganitong Parlamentaryo o [[Batasan|batasan]] nasistemang nakabatay sa sistemang Westminster, ang punong ministro ang nangunguna at ang mismong tumatayong pinuno ng pamahalaan at pinuno ng sangay ng ehekutibo. Sa ganoong sistema, ang pinuno ng estado o ang kinatawan ng pinuno ng estado(ihal.e ang MonarchMonarko, Pangulo, o Gobernador-Heneral), kahit pa opisyal na pinuno ng sangay nang ehekutibotagapagpaganap, sa katotohanan ay humahawak ng posisyong seremonyal. Ang Punong Ministro ay kalimitangkalimitan, subalit hindi palagepalagi, kasapi ng Parlamentaryoparlamento o [[Batasan|batasan]] at inaasahan kasama ng iba pang mga ministro na tiyakin ang pagpasa ng mga batas sa pamamagitan ng [[lehislatura]]. Sa ibang monarkiya ang monarchmonarko ay maaari dingring gumamit ng mga kapangyarihang pang-ehekutibo na konstitusyonaltagapagpaganap na binibigay sa korona ayon sa saligang batas nito at maaaring ipatupad na hindi na nangangailangan ng pagsang-ayon ng Parlamentaryo o [[Batasan|batasan]]parlamento.
==Kasaysayan==
Samantalang ang modernong opisina ng Punong Ministro ay lumago sa [[Nagkakaisang Kaharian]] ang unang paggamit dito bilang ay ang pagtawag dito ni [[Kardinalkardinal]], kung saan, noong 1625 ay itinalaga siya bilang pinuno ng konsehong royal bilang punong ministro ng Pransya. Si [[LouisLuis XIV ng Pransya|Luis XIV]] at ang mga sumunod sa kanyang hanay ay iniwasan itong gawing bansag sa kanilang mga ministro.
Ang bansag na Punong Ministro na alam natin sa ngayon ay mauugat noong ika-18 siglo sa [[Nagkakaisang Kaharian]]. ▼
▲Ang bansag na Punong Ministro na alam natin sa ngayon ay mauugat noong ika-18 siglo sa [[Nagkakaisang Kaharian ]].
Simula pa noong midyebal na panahon ang [[hari]] ng England at Nagkakaisang Kaharian ay mayroong mga ministro na pinagkakatiwalaan nila at itinuturing bilang pinuno ng pamahalaan. Ang kapangyarihan ng mga ministro ay nakasalalay sa personal na kagustuhan ng monarch. Kahit na kasama sa mga dapat na rekisito ang kakayahang mamahala ng Parlamentaryo o [[Batasan|batasan]] hindi sila nakadepende sa mayorya ng Parlamentaryo o [[Batasan|batasan]] para sa kanilang kapangyarihan. ▼
▲Simula pa noong midyebal na panahon ang [[hari]] ng EnglandInglatera at Nagkakaisang Kaharian ay mayroong mga ministro na pinagkakatiwalaan nila at itinuturing bilang pinuno ng pamahalaan. Ang kapangyarihan ng mga ministro ay nakasalalay sa personal na kagustuhan ng monarchmonarko. Kahit na kasama sa mga dapat na rekisito ang kakayahang mamahala ng Parlamentaryo o [[Batasan|batasan]]parlamento hindi sila nakadepende sa mayorya ng Parlamentaryo o [[Batasan|batasan]]parlamento para sa kanilang kapangyarihan.
==Titulo==
Maraming iba't-ibang termino ang ginagamit para sa mga punong ministro. Sa [[GermanyAlemanya]] at [[Austria]] ang punong ministro ay tinatawag na [[Tsanselyorkansilyer]] (''chancellor'') samantalang ang Punongpunong ministrongministro ng IrishIrlanda ay tinatawag na {{lang|ir|''An [[Taoiseach]]''}}. Ang punong ministro ay hindi opisyal na titulo nang humahawak ng opisina. Ang Irish na Punong Ministro ng Irlanda ay ang [[Pangulopangulo]] ng pamahalaan at sa mga [[Briton]] ang [[First Lord of the Treasury]]. Ang ilan pa sa mga kilalang paraan ay [[Pangulo ng Konseho ng mga Ministo]] (halimbawa sa [[Italya]], {{lang|it|''Presidente del Consiglio dei Ministri''}}), [[Pangulo ng Konseho ngKonsehong EhekutiboTagapagpaganap]], o [[Ministro-Pangulo]]. Sa mga bansang ScandinavianEskandinabo ang punong ministro ay tinatawag na ''statsminister'' sa wikang bernakular (i.e.literal statena "ministro ng ministerestado").
Sa [[Nagkakaisang Kaharian]] kung saan ang uri ng pamahalaan ay pasa-pasa, ang mga pinuno ng pamahalaan ng mga ScottishEskoses, NorthernHilagang IrelandIrlandes at WelshGales ay tinatawag na Unang Ministro.
Sa [[Pakistan]], ang punong ministro ay tinatawag na "Wazir-e-Azam", na nangangahulugang "Grand Vizier".
==Paglalarawan ng tungkulin==
Si [[Wilfried Martens]], na nagsilbi bilang Punong Ministro ng BelgiumBelhika, ay inilarawan ang kanyang mga tungkulin bilang ang mga sumusunod:
:Una sa lahat ang Punong Ministro ay dapat makinig palagi, at kapag nagkaroon ng hindi pagkakasundo when deep, dapat siyang magbigay ng solusyon sa usapin. Maraming paraan para gawin ito. Minsan kapag may diskusyon, itinatala ko ang mga elemento ng suliranin at umiisip ako ng mga suhestiyon na maaaring ihapag sa gabinitegabinete, ang Kalihim ay nagtatala. Ang mga ministro naman ay hinahangad na palitan ang mga pag-antala at mga pagkahinto. Ang Punong Ministro ay maaari ding gumawa ng suhestiyon na magbibigay ng sapat na espasyo para sa mga susog para mapanatili ang usapan sa tamang landasin. Kapag kailangan ng solusyon para maabot ang consensu, maaarin niyang utusan ang isa o dalawang ministro para sumali o umayaw.<ref>Wilfried Martens, quoted in [[ibid]].</ref>
==Talaan ng mga Punong Ministro==
| 