Wikang Yidis: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''YidishYidis''' (ייִדיש, '''ייִדיש'yidish'') ay isang wikang [[Pamilya ng mga wikang Hermaniko|Hermaniko]] na sinasalita ng mahigit-kumulang tatlong milyong tao sa daigdig, karamihan mga [[Hudiyo]]ng ''[[Hudiyong Ashkanazi|Ashkanazi]]''. Bago ng [[Sho’a]] mayroon itong mahigit-kumulang 12 milyon mananalita, ang pinakamarami sa silangang [[Europa]].

Ang mismong pangalang ''Yidishyidish'' ay ang YidishYidis ng ''Hudiyo''"[[Mga Hudyo|Hudyo]]" (ikompara sa ''jüdisch'' ng [[wikang Aleman|Aleman]]) at maaaring pinaikling anyo ng <i>yidishtaytsh</i> (ייִדיש־טײַטש), o “Alemang Hudiyo”Hudyo”.

Bagaman ginagamit nito ang parehong alpabeto tulad ng [[wikang Ebreo|Ebreo]], gumagamit ang YidishYidis ng ilang ''diagraphs'' pati na rin ng mga titik na binago ng mga tandang dyakritiko, lahat na itinuturing na mga hiwalay na titik sa palabaybayang YidishYidis. Buo ang pagkakaiba ng YidishYidis sa Ebreo, kasama na sa [[ponolohiya]] at [[gramatika]]. Kapag dalawang anyo ng titik ang nailalarawan, ang pangalawang anyo (sa kaliwa) ang tinatawag na ''malaki'' at ang anyong ginagamit sa dulo ng mga salita. Di-tulad sa Ebreo, na karaniwang mga katinig lang ang sinusulat, sinusulat nang buo ang mga patinig sa YidishYidis, gamit ang mga titik ''alef, vov, yud,'' at ''ayin'' (tingnan sa ibaba).

Ang alpabetong YidishYidis:

Gumagamit din ng ilang <i>[[Digraph (orthografia)|digraph]]</i>''diagraph'' ang YidishYidis:

Isang katangian ng baybaying YidishYidis ang pagbaybay ng mga salitang nagmula sa Ebreo tulad ng pagbaybay nito sa Ebreo mismo. (Bagaman sa mga lathalang [[Unyong Sobyet|Sobyet]], sinusulat ang lahat ng mga salita ayon sa mga panutong YidishYidis.)

Sa buong artikulong ito, ginagamit ang transkripsyong YIVO kasama ng alpabetong YidishYidis.

Binabanghay ang mga pandiwang YidishYidis ayon sa <i>person</i> at bilang. Binabanghay ang panahong kasalukuyan nang ganito:

Hindi na ginagamit sa YidishYidis, di-tulad ng Aleman, ang binabanghay na [[pangnagdaang panahunan]]; ginagamit na sa halip ang [[pangnagdaang pandiwari]], binubuo ng mga anyo ng האָבן ''hobn'' o זײַן ''zayn'' at ng pagnagdaang pandiwari ng pandiwa. Irregular ang pagbanghay sa ''hobn'' at ''zayn''.

Ekstensibo ang paggamit ng [[pangnagdaang pandiwari]] sa YidishYidis. Binubuo ng karamihan ng mga pandiwa ([[pandiwang mahihina]]) ang kanilang pangnagdaang pandiwari sa pagdagdag ng -&#x05D2;&#x05E2; at &#x05D8;- sa stem, hal. געקױפֿט ''gekoyft'' ‘binili.’ Gayunman, may isa rin pangkat ng mga padiwa, mga tinatawag na [[pandiwang malalakas]], na binubuo ang pangdagdaang pandiwari gamit ng -&#x05D2;&#x05E2; at &#x05E0;-, at kasama ng pagbabago ng patinig, hal. &#x05D2;&#x05E2;&#x05D4;&#x05D0;&#x05B8;&#x05DC;&#x05E4;&#x05BF;&#x05DF; ''geholfn'' ‘tinulungan’ mula sa stem na -העלפֿ ''helf-'' ‘tulungan.’ Hindi mahuhula ang pag-iba ng patinig at kinakailangan itong isaulo.

Hindi na ginagamit sa YidishYidis ang pagnagdaang panahunan; ginagamit na sa halip ang [[pangnagdaang pandiwari]], binubuo ng mga angkop na anyo ng האָבן hobn o זײַן zayn at ng pagnagdaang pandiwari ng pandiwa. Ilang mga pandiwa ang ginagamit ang &#1492;אָ&#1489;&#1503; ‘hobn’, habang ang iba naman ay ang ginagamit ang &#1494;ײַ&#1503; ‘zayn’.

* [[WikangTeatrong HudiyoYidis]]

*[http://www.yiddishdictionaryonline.com/ ''Online'' na diksyonaryong YidishYidis]

*[http://www-old.ectaco.com/online/diction.php3?refid=2579&rfr_id=3034107&rqt_id=15980551&pagelang=23&direction=1&lang=15 ''Online'' na diksyonaryong YidishYidis ng Ectaco], gumagamit ng baybay Aleman

*[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=YDD Silangang YidishYidis sa Ethnologue]

*[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=YIH Kanlurang YidishYidis sa Ethnologue]

*[http://stub.semantics.de/jd/templates/template.xml?Sprache=eng&js=yes&Skript=Home Koleksyon ng mga lathalang YidishYidis mula dantaon 16 hanggang 20]

* [http://www.fh-augsburg.de/~harsch/augustana.html#ii Bibliotheca Jiddica], maliit na ensiklopedya tungkol sa YidishYidis

*[http://www.shoshke.net/uyip/bbsh.htm Der blitsbrivnshteler], ''e-mail discussion list'' sa YidishYidis

*[http://www.yiddishweb.com/tamtam.htm Der yidisher tem-tem], lathalang YidishYidis mula sa [[France]]

*[http://yiddish.haifa.ac.il/contents.htm Di velt fun yidish (Ang Daigdig ng YidishYidis)]

*[http://www.ariga.com/yiddish.shtml Glosaryong Ariga ng mga ekspresyong YidishYidis]

*[http://www.cs.uky.edu/~raphael/yiddish.html Mga teksto sa YidishYidis at Ebreo]

*[http://www.ibiblio.org/yiddish/Vort/ <i>Online</i> na diksyonaryong larawang YidishYidis-Ebreo-Inggles-Aleman-Ruso-French]

*[http://www.jiddischkurs.org/ Jiddisch zum Selbststudium im Internet], kursong YidishYidis sa internet

*[http://www.bergen.org/AAST/Projects/Yiddish/English/comwor.html Mga pangkaraniwang salita at pariralang YidishYidis sa Inggles]

*[http://www.grinemedine.nl/ Jiddisj], wikang YidishYidis sa [[Nederland]]

*[http://www.yiddish.net/ Yiddish.net], komprensibong tala ng mga lingk na may kaugnayan Yidishsa Yidis

*[http://www.koshernosh.com/dictiona.htm Talahuluganan at paliwanag sa maraming ekspresyong YidishYidis], mula sa The Kosher Nosh