Asido: Pagkakaiba sa mga binago

Ang isang '''asido''' (mula sa salitang Arabeng ''Azait'', langis, na karaniwang ipinakikita na '''AH''') ay isang [[kompuwesto]]ng kimikal na karaniwang natutunaw sa tubig at may maasim na lasa. Sa karaniwang kaisipan, ang isang asido ay kahit anong sustansya na kapag tinunaw o inihalo sa tubig ay nagdudulot ng pH na mas mababa sa 7. Sa pangmalawakang gamit sa agham, ang asido ay isang [[molekula]] o [[iono]] na nagbibigay ng isang proton (ayong H⁺) sa isang base, o tumatanggap ng isang hindi-pa naibabahaging pares ng elektron (unshared electron pair) sa isang base. Nakikipagsanib ang isang asido sa isang base sa neutralisasyon upang makabuo ng isang [[asin]].

 

Sa tubig, ang sumusunod na baliktaring (''reversible'') pagsasanib ay nangyayari sa pagitan ng ásido (HA) at tubig, na gumaganap bilang isang beis:

 

Kasama sa mga matatapang na asido ang mga hydrohalic acids (asido halhidriko) - HCl, HBr, at HI. (Subalit, ang hydrofluoric acid (asido fluorhidriko), HF, ay mahina.) Ang mga oksoasido (oxoacids), na naglalaman ng mga atomong sentral na may mataas na estado ng oxidasyon, ay tunay ring matatapang kasama rito ang HNO₃, H₂SO₄, HClO₄. Maraming mahihinang asido sa mga asido organiko.

 

*Ang mga katagang "ionong hidroheno" at "proton" ay ginagamit ng pinagpapalit; ang pareho ay tumutukoy sa H⁺ .

*Kalimitang isinusulat ang H⁺ sa ekwasyong kimikal datapwat ito ay H₃O⁺ sa tubig.

*Ang tapang na asido ay itinakda kung saan ang pK_a= - log(K_a).

 

May ilang molekula ng asido ng nakapagbibigay ang higit sa isang ayong H⁺ (proton). Tinatawag na '''asidong monoprotiko''' (monoprotic acids) kapag ang isang ásido ay nagbibigay lamang ng isang ayon ng H⁺; '''asidong diprotiko''' (diprotic acids) naman kapag nagbibigay ng dalawang ayon ng H⁺; '''asidong triprotiko''' (triprotic acids) kapag tatlo ang ibinibigay, atbp. Ang isang ásidong monoprotiko ay maaring sumailalim ng isang disosasyon (na tinatawing na ayonisasyon kung minsan) tulad ng ipanakikita sa ibaba at may isang panapat ng paghihiwalay ng asido (acid dissociation constant) tulad ng ipanakikita sa itaas:

 

 

Ang isang asidong diprotiko (pinakikita bilang H₂A) ay maaring sumailalim ng isa o dalawang disosasyon depende sa kundisyones (kagaya ng pH). Ang bawat disosasyon ay may kanya-kanyang panapat ng paghihiwalay (dissociation constant), K_a1 and K_a2.

 

 

 

Karaniwang mas malaki ang unang panapat ng paghihiwalay kaysa sa ikalawa; hal. ang K_a1 > K_a2 . Halimbawa, ang asido sulfuriko (sulfuric acid) (H₂SO₄) ay makapagbibigay ng isang H⁺ upang makabuo ng aniono ng bisulfato (bisulfate) ng may isang karga kung saan ang K_a1 ay lubhang malaki; makapagbibigay ito ang ikalawang H⁺ upang makabuo ng aniono ng sulfato (sulfate) na may dalawang karga kung saan may intermedyong tapang. Ang malaking K_a1 sa unang disosasyon ang gumagawa sa asido sulfuriko bilang matapang na ásido. Kagaya nito, ang mahina at di-panatag na asido karboniko (carbonic acid) (H₂CO₃) ay magbibigay ng isang H⁺ upang makabuo ng isang aniono ng bikarbonato (''bicarbonate'')<ref name=JETE>{{cite-JETE|Bikarbonato, ''bicarbonate''}}</ref> (HCO₃⁻) at makapagbibigay ng ikalawa upang makabuo ng aniono ng carbonato (carbonate) na may dalawang karga. Parehong maliit ang dalawang halaga ng K_a ngunit ang K_a1 > K_a2 .

Sa ganito ring paraan, ang isang asido triprotiko (H₃A) ay maaring sumailalim sa isa, dalawa, o tatlong disosasyon na may tatlong panapat ng paghihiwalay, kung saan ang K_a1 > K_a2 > K_a3 .

 

 

 

Ang asido ortofosforiko (orthophosphoric acid) (H₃PO₄) ang karaniwang tinatawag na asido fosforiko (phosphoric acid) ay isang inorganikong halimbawa na isang ásidong triprotiko. Maari nitong mawala ang kanyang tatlong atomo ng H ng sunud-sunod bilang H⁺ (o H_3O⁺ sa tubig) upang magbigay ng H₂PO₄⁻, tapos ay HPO₄²⁻, at sa huli ay PO₄4³⁻ , ang ayon ng ortopospato na may tatlong karga na karaniwang tinatawag ng fosfato (phosphate). Ang isang organikong halimbawa ng isang asidong triprotiko ay asido citriko (citric acid) na maaring makapagbigay ng sunudsunod na tatlong iono ng H⁺ na sa dakong huli ay makabuo ng ayon ng citrato (citrate). Kahit na magkakapantay ang posisyon ng mga atomo ng H sa orihinal na molekula, ang halaga ng magkakasunod na K_a ay magkakaiba sa dahilang hindi enerhetiko at paborableng magbigay ng isang positibong H⁺ kung ang ayon ay mas negatibong kargado.

 

*'''Lasa:''' karaniwang maasim kapag tinunaw sa tubig

*'''Hipo:''' nagdudulot ng matinding kirot (matapang na ásido) kapag nadikit sa balat.

Napakapeligroso ang mga matatapang na asido. Sobrang makipagsanib sila sa mga metal at matindi itong makasunog ng laman kahit sandaling madikit dito. Agad hugasang mabuti ng tubig kapag nadikit ang balat sa isang matapang na asido at agad ihanap ng mediko.

 

Ang salitang asido ay galing sa [[Wikang Latin|Latin]] na ''acidus'' na ang ibig sabihin ay "maasim" ngunit sa kimika ang katagang asido ay may mas tiyak na kahulugan. May tatlong paraang ng pagtatakda sa asido –ang pakahulugang Arrhenius, Brønsted-Lowry at Lewis.

 

Ang pakahulugang Brønsted-Lowry, kung saan ang asido ay itinakdang isang taga-bigay ng proton, ay sapat sa maraming situwasyon. Sa kasong ito, ang proton (H⁺) ay tunay na asido at ang asides ng kompuwestong taga-bigay ng proton ay inaalam sa kanya estabilidad kapag nagbibigay ng proton sa solusyon pinalolooban nito. Kaya kapag ang isang organikong ásido ay mahilig magbigay ng proton, ito ay may mataas na asides dahil nagbibigay ito ng proton nang may bakanteng ikirang molekula sa solusyon. Ganito magtrabaho ang organikong asido tulad ng ásido karboksiliko. Dito ang pakahulugang Brønsted ay mainam sa pagtutuos samantalang ang pakahulugang Lewis ay mainam sa pag-unawa.

 

Ginagamit ang bilang asido (acid number) upang makalkula ang dami ng asido sa isang sampol tulad ng biodiesel. Ito ang dami ng beis, sa miligramo ng potassium hydroxide (hidroksido potasiko) na kailangan upang maneutralisa ang asidikong nilalaman sa 1 gramong parisan.

AN = (V_eq-b_eq)×N×56.1/W_oil.

Ang bilang asido (mg KOH/g langis l) sa biodiesel mainam ito kung mababa sa 3.

 

Ang neutralisasyon ay isang uri ng kimikang pagsasanib sa pagitan ng asido at base. Ang produkto nito ay asin at tubig. Kaya tinatawag din itong kimikang pagsasanib ng nagbubunga ng tubig:

 

Halimbawa: <math>HCl + NaOH \rarr H_2O + NaCl</math>

 

Ang uri ng kimikang pagsasanib na ito ang basehan ng pamamaraang titration sa pagsuri sa mga ásido at beis kung saan ang isang tagapahiwatig (indicator) ng pH ay nagpapakita ng katapusan ng neutralisasyon.

 

Ayon sa hulihan ng kanilang an-ayon ang pagngangalan ng mga asido. Tinatanggal ang ayonikong hulihan nito at pinapalitan ng bagong hulapi ayon sa talaan sa ibaba. Halimbawa, ang HCl ay chloride (kloruro) ang kanyang aniono, kaya ang hulapi nito na –ide (-uro) ay nabubuo ng hydrochloric acid (asido klorhidriko). Ang pagngangalan na nasa loob ng panaklong ( ) ay batay sa nomenklatura sa Kastila na binaybay na malapit sa Filipino. Pinanatili ang baybay na ásido na karaniwan kaysa sa asido at hulaping –iko kaysa –ico na karaniwan din sa Filipino.

 

|}

 

*Hydrobromic acid (asido bromhidriko)

*Hydrochloric acid (asido klorhidriko)

*Perchloric acid (asido perkloriko)

 

*Boric acid (asido boriko)

*Carbonic acid (asido karboniko)

*Pyrophosphoric acid (asido apuyfosforiko)

 

*Acetic acid (asido asetiko)

*Benzoic acid (asido benzoiko)

*Mandellic acid (asido mandeliko)

 

*Acetic acid (asido asetiko) ( (E260) natatagpuan sa suka

*Adipic acid (asido adipiko): (E355)

 

== Mga sanggunian ==

{{reflist}}

* [http://www.csudh.edu/oliver/chemdata/data-ka.htm Talaan ng mga lakas o kapangyarihan ng mga mga karaniwang asido at alkalina]

* Zumdahl, Chemistry, ika-4 na edisyon

 

[[af:Suur]]

[[ar:حمض]]

[[bg:Киселина]]