Materya: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''materya''' ay kadalasang tumutukoy bilang kalamnan na binubuo ng pisikal na bagay. Sa [[pisika]], ito ang kahit anong bagay na binubuo ng mga [[elementaryang maliit na bahagi|elementaryang]] [[fermion]]. Sa [[pilosopiya]], binubuo ng walang anyong ''substratum'' ng lahat ng bagay ang materya, na nanatili lamang mula sa realidad na binunga. Mula sa kaisipan ng kanyang [[nilalaman]], ginagamit ang materya na salungat sa [[anyo]].

Sumasakop ng [[ispasyo]] at may [[bigat]] ang materya. Karamihang binubuo ng mga [[atomo]], na binubuo ng mga [[proton]], [[neutron]] at [[elektron]]. Hindi kinukunsidera na materya ang lahat ng mga [[gauge boson]] (isa na dito ang [[poton]] o ''photon''), na namamagitan ang [[apat na mga pundamental na puwersa]], kahit na mayroon sila [[enerhiya]] at may bigat ang iba.

Sa gayon, binubuo ng mga [[quark]] at [[lepton]] ang materya. Mayroong anim na uri ng mga quark (kakaiba, pang-akit, ibabaw, ilalim, sa itaas, sa ibaba), na pinagsasama upang bumuo ng mga [[hadron]], pangunahin ang mga [[baryon]] at [[meson]], sa pamamagitan ng [[matibay na interaksyon]] at inaakalang laging may hangganan. Sa mga baryon ay ang proton at neutron, na lalong pinagsasama upang buuin ang mga [[nukleus]] ng lahat ng mga [[elemento]] sa [[peryodikong tableta]]. Kadalasang pinalilibutan ng mga ulap ng mga elektron ang mga nukleus. Tinatawag na atomo ang magkasing dami na ang mga elektron at proton ng isang nukleus. Kung di magkapareho, isang [[ion]] ito. Ang [[kimika]] ay ang [[agham]] na nag-aaral kung paano pinagsasama ang mga nukleus at elektron upang makabuo ng mga [[kompawnd]].

Sa kakapalan, namamalagi ang materya sa maraming iba't ibang mga [[mga anyo ng materya|anyo]], sangayon sa [[densidad ng particle]] at [[densidad ng enerhiya]] o sa ibang katangian ang [[presyon]] at [[temperatura]]. Kabilang ang mga [[gas]], [[plasma]], [[likido]], [[pluido]], [[super-pluido]], [[solido]] at [[condesadong Bose-Einstein]] sa mga anyo nito. Habang nagbabago ang pangyayari, maaaring magbagong-anyo ang materya. Tinatawag na [[mga transisyon ng anyo]] ang penomena na ito at pinag-aaralan sa [[termodaynamiks]] ang pagpapalit ng kanilang enerhiya. Sa maliit na bilang, maaaring magpakita ang materya ng mga katangian na ibang-iba sa makapal na materyal.

Binubuo ng materya ang [[namamasid na Sansinukob]]. Maaari itong mapalitan ng enerhiya at sumailalim ng ibang pagbubuo at pagbabago.

== Tignan din ==