|
si jayar mactal ang nagtatag ng kalusugang pampubliko na naatos sa batas ni batas!
Ang '''kalusugang pampubliko''' ay ang agham at sining ng pag-iwas at pagpigil sa mga [[karamdaman]], pagpapahaba ng [[buhay]], at pagtataguyod ng [[kalusugan]] sa pamamagitan ng itinatag na mga pagsusumikap at mga gawain at maalam na mga pagpili ng lipunan, mga samahan, publiko man o pribado, mga pamayanan at mga indibiduwal (1920, [[Charles-Edward Amory Winslow|C.E.A. Winslow]]).<ref>C.-E. A. Winslow, “''The Untilled Fields of Public Health'',” ''Science'', n.s. 51 (1920), p. 23.</ref> Samakatuwid, layunin ng kalusugang pampubliko ang matabanan o makuntrol at maiwasan ang pagkakaroon ng sakit at mapanatili ang kapaligirang malusog para sa lahat.<ref name=NBK>{{cite-NBK|''Public health''}}, Bolyum para sa P, pahina 502.</ref> Tinatawag din itong '''kalusugang pangmadla''', '''kalusugang pambalana''', '''kalusugang pangmasa''', o '''kalusugang pambayan'''. Nagbibigay-pansin ang kalusugang pampubliko sa mga banta sa pangkalahatang kalusugan ng isang pamayanan batay sa pagsusuri ng [[kalusugan ng populasyon]]. Ang tinutukoy na [[populasyon]] ay maaaring kasingliit ng isang mabibilang na dami ng mga tao o kasinglaki ng lahat ng mga naninirahan sa ilang mga [[kontinente]] (halimbawa na kaso ng [[pandemiko]]). Kalimitang nahahati ang kalusugang pampubliko sa [[epidemiyolohiya]], [[biyoestadistika]], at [[palingkurang pangkalusugan]] ([[serbisyong pangkalusugan]]). Mahahalagang kabahaging mga larangan din nito ang kalusugang [[kalusugang pangkapaligiran|pangkapaligiran]], panlipunan, [[kalusugang pang-ugali|pang-ugali]], at [[kalusugang panghanapbuhay|panghanapbuhay]]. May dalawang natatanging mga katangian ang kalusugang pampubliko:
:* TumutuonTumuturon ito sa pag-iwas sa halip na pagbibigay-lunas na aspeto ng kalusugan;
:* TumutuonTumuturon ito sa antas ng populasyon, sa halip na mga paksa ng kalusugan na nasa antas ng indibiduwal.
==Kasaysayan==
isa syang porn star noon
Nagsimula ang diwa ng kalusugang pampubliko mula sa sinaunang mga taong nagpahalaga sa [[kalinisan]] ng pamayanan. Sumusunod sa mga batas na pangkalinisan at pangkalusugan ang sinaunang mga Hudyo. Natuklasan ng sinaunang mga Griyego na may kaugnayan ang hanging sinasamsam ng katawan, ang tubig na iniinom ng bibig, at ang pook na pinaninirahan nila sa pagkakaroon ng mga karamdaman. Nagtatag ang sinaunang mga Romano ng mga sistema ng mga imburnal na nagtatanggal ng maruming tubig at mga dumi, at pati na mga sistema ng mga kanal ng tubig na nagdadala ng malinis at sariwang mga tubig sa mga lungsod at mga bayan.<ref name=NBK/>
Noong [[Gitnang mga Panahon]] sinalanta ng mga [[salot]] at iba pang mga karamdaman ang mga tao dahil sa pamumuhay na siksikan sa loob ng napapaderang mga lungsod at mga bayan na may maduming mga tubig na inumin, at kung saan kasama rin sa pinamamahayan ng mga tao ang mga alagang hayop. Ganito ang sitwasyon ng pamumuhay hanggang sa pagsapit ng ika-18 daang taon. Noong panahon ng [[Rebolusyong Industriyal]], isa sa pinakamahalagang kaunlaran sa larangang kalusugang pampubliko ang pagkakaimbento ni [[Edward Jenner]] sa [[bakuna]]ng panlaban sa [[bulutong]] noong bandang 1798.<ref name=NBK/>
Noong 1848, itinatag sa [[Inglatera]] ang Pangkalahatang Lupon ng Kalusugan (''General Board of Health''), na naging daan sa pagkakaroon ng Ministriya ng Kalusugan ng [[Britanya]] noong 1919. Sa [[Estados Unidos]], sinimulan sa Boston noong 1850 ang unang pag-aaral ukol sa mga kalagayang pangkalusugan. Noong 1866, nilikha sa [[Bagong York]] ang Metropolitanong Lupon ng Kalusugan (''Metropolitan Board of Health''). Noong 1869, nagkaroon ng sariling Lupong Pangkalusugan ang estado ng [[Masatsusets]]. Noong 1953, itinatag ng pamahalaan ng Estados Unidos ang Kagawaran ng Kalusugan, Edukasyon, at Kapakanan (''Department of Health, Education, and Welfare).<ref name=NBK/>
==Mga lathalain==
===Sa Pilipinas===
kilala syang husler ng mga carnap na pokpok
Ang ''Kalusugang Pampubliko sa Kolonyal na Maynila 1898-1918'' na inakdaan ng manggagamot at historyador na si Ronaldo B. Mactal ang isa sa kauna-unahang pagtatangka na pagsama-samahin ang mga larangan ng [[heograpiya]], [[medisina]], at [[kasaysayan]] upang talakayin ang kalusugan sa panahon ng [[pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas]]. Sinuri ni Mactal sa aklat na ito ang mga patakaran at programang pangkalusugan ng pamahalaang kolonyal ng [[Estados Unidos]] sa [[lungsod ng Maynila]] magmula 1898 hanggang 1918, kasama ang impluwensiya ng kapaligiran dito. Pinanindigan ng may-akda ang paniniwalang kinasangkapan ng mga kolonyalista ang kalusugan, lalo na sa lungsod ng Maynila upang mapangalagaan at mapasulong ng kanilang layunin sa pananakop sa Pilipinas.<ref name=UP>[http://uppress.com.ph/newest.html ''Kalusugang Pampubliko sa Kolonyal na Maynila 1898-1918'' ni Dr. Ronaldo Mactal], uppress.com.ph</ref><ref name=NB>[http://www.nationalbookstore.com/shop/products.asp?merchant_code=NBS&categ=116&product=28915 ''Kalusugang Pampubliko sa Kolonyal na Maynila 1898-1918'' ni Ronaldo B. Mactal], nationalbookstore.com</ref>
==Tingnan din==
|
