Banal na Imperyong Romano: Pagkakaiba sa mga binago

Content deleted Content added
Xqbot (usapan | ambag)
m r2.7.2) (robot binago: eu:Germaniako Erromatar Inperio Santua; Kosmetiko pagbabago
m clean up sorting using AWB
Linya 1:
{{copyedit|date=Nobyembre 2011|note=kondehan > kondado}}
{{Infobox Former Country
|native_name = Sacrum Romanum Imperium<br />''Heiliges Römisches Reich''
|conventional_long_name = Banal na Imperyong Romano<small>{{nobold|<ref>Pangalan ng '''Banal na Romanong Imperyo''' sa ibang mga wika:
* {{lang-en|Holy Roman Empire}}
* {{lang-la|Sacrum Romanum Imperium}}
Line 39 ⟶ 40:
|religion = [[Simbahang Romano Katoliko|Romano Katolisismo]]; [[Protestantismo]] (opisyal na kinilala ng Imperyo dahil sa [[Kapayapaan sa Augsburg]] noong 1555) at [[Kalbinismo]] (opisyal na kinilala dahil sa [[Kapayapaan sa Westphalia]] nong 1648.)
|currency =
 
|flag_p1 = Karl der Große 800.jpg
|p1 = Francia
Linya 95:
=== Hari ng mga Romano ===
[[Talaksan:Holy Roman Empire crown dsc02909.jpg|thumb|left|Ang [[Imperial Crown of the Holy Roman Empire|korona ng Banal na Imperyong Romano]] (ikalwang bahagi ng ika-10 siglo), na ngayon sy nasa [[Vienna]] [[Schatzkammer]]]]
Ang napipisil na hari na maging Emperador ng Imperyo ay tinatalaga munang [[Hari ng mga Romano]] ('Rex romanorum' / 'römischer König'). Ang mga haring Aleman ang naluklok sa mga puwesto buhat sa hindi matandaang panahon: noong ika-9 na siglo sa mga hari ng mga importanteng tribo ([[Prankong Salian]] ng Lorraine, [[Prankong Ripuarian]] ng [[Franconia]], at mga [[Sakson]], [[Bavarian]] at mga [[Swabian]]); nang tumagal ay mga duke at obispo ng kaharian; at sa wakas ay mga ''[[Prinsipeng nanghahalal (Prince-elector)|Kurfürsten]]'' (dukeng bumoboto o nanghahalal). Ang konseho ng mga mamboboto ay opisyal na binuo noong 1356 &nbsp;ng Hari ng Bohemia na si Charles IV sa pamamagitan ng dikretong [[Gintong Batas ng 1356]]. Noong una, ang konseho ay binubuo ng pitong manghahalal: ang [[Kondeng Palatin ng Rino]], ang [[Hari ng Bohemia]], [[Duke ng Saxony]], ang [[Magreib ng Brandenburg]], at mga [[Arsobispo]] ng [[Cologne]], [[Mainz]], at [[Trier]]. Noong [[Tatlumpung Taong Digmaan]], ang [[Duke ng Bavaria]] ay nabigyan ng upuan bilang ikawalong mamboboto. Ang sinumang kandidato sa pagka-Emperador ay kinakailangang magbigay ng lupa o anumang ari-arian sa konseho upang masiguro ang kanilang pagkapanalo.
 
Sa maraming pagkakataon, ang botohan ay tumatagal ng maraming tao dahil sa iba't ibang mga usaping kinakaharap ng napipisil na Hari: kailangan niya munang sugpuin ang mga [[rebelyon]] na nagaganap sa hilagang Italya, o maaaring may hindi pakikipag-unawaan sa mismong [[Santo Papa]]. Ang mga nahuling Emperador ay kinoronahan na ng Papa, at ang huling pinutungan ng Papa ay si [[Charles V ng Banal na Imperyong Romano|Charles V]] noong 1530.
 
Ang Emperador ay kinakailang mabuting tao na may gulang 18, at ang lahat ng kanyang ninuno ay dapat bahagi ng [[dugong bughaw]]. Walang batas ang umaasa na dapat siyang [[Katoliko]] ngunit iyon na ang nakagawian ng Imperyo. Hindi niya kailangang maging Aleman (halimbawa ay si [[Alfonso X ng Castile]]) na isang [[Espanyol]]). Sa bahaging ika-17 siglo, ang lahat ng mga Emperador ay nagkaroon na ng sakop sa loob ng Imperyo bago pa mahalal, halimbawa ay si [[Louis XIV ng Pransya]].
 
Ang Emperador ay hindi nararapat padalus-dalos sa pagtibay ng mga kautusan at batas, gayunding limitado ang pangkalahatang kapangyarihan niya sa Imperyo. Ang kapangyarihan niya ay nililimitahan ng mga lokal na pinuno: pagkatapos ng huling ika-15 siglo, tinayo ang ''[[Reichstag]]'', isang asembleya na nagkikita kapag ginusto ng Emperador sa iba't ibang lugar. Noong 1663 lamang naging isang permanenteng lupon ang Reichstag.
Linya 106:
Ang isang lupain ay tinuturing na Reichsstand (lupain ng Imperyo), kung ayon sa [[batas Piyudal]], ay kung wala ritong namumuno maliban na lamang sa mismong Emperador. Ito ay kinabibilangan ng mga:
* Mga teritoryong pinamumunuan ng mga prinsipe o duke, at sa ibang kaso ay mga hari. Ang mga pinuno ng Imperyo, maliban na lamang sa [[Hari ng Bohemia]] na isang mamboboto, ay hindi pinahihintulutang maging hari sa loob ng Imperyo ngunit mayroon naman silang mga kaharian sa labas ng Imperyo. Halimbawa ay ang [[Kaharian ng Gran Britanya]] na ang pinuno ay ang prinsipeng-elektor na [[Electorate ng Hanover|Hanover]] hanggang sa sirain ang Imperyo noong 1714.
* Mga teritoryong piyudal na pag-aari ng mga klerigo, o mga prinsipe ng Simbahan. Sa pangkaraniwang kaso ng [[Prinsipeng Obispo]], ang teritoryong ito ay tumutumpak sa kapangyarihan nito sa Simbahan–kaya't lalong lumalawak ang kapanyarihan ng isang obispo.
* Mga Malayang Siyudad ng Imperyo.
 
Linya 131:
== Batasan ng Imperyo ==
[[Talaksan:Titelblatt Staatsverfassung.jpg|thumb|180px|"''Makasaysayang Pagbabago ng Kasalukuyang Estado ng Konstitusyon ng Banal na Imperyo''" ni Justitzrath Pütter. - Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1788.]]
Ang mga batayan sa pagbubuo ng legal na pundasyon ng Imperyo ay hindi masasabing katulad sa totoo at maka-batas na basehan.<ref name="weikl27"> Katharina Weikl, {{lang|de|''Krise ohne Alternative? Das Ende des Alten Reiches 1806 in der Wahrnehmung der süddeutschen Reichsfürsten''}}, Berlin, 2006,p.27.</ref>. Ang mga batas sa Imperyo ay binubuo ng ibinigay na talaan ng mga kautusang ibinatay naman sa [[Gitnang Panahon]] at paunti-unting binabago ng mga natural na pangyayari gaya ng modernisasyon. Ayon sa mga abogado ng ika-18 siglo, ang mga batas ng Imperyo ay pinaghalu-halong kaisipang may kaugnayan sa karapatan, at mga sinaunang literatura na tumutungkol sa paniniwala, tradisyon, kakayahan bilang manggagawa; mga gawaing pambayan ng Imperyo at ng kanyang mga nasasakupan.
 
Ang organisasyong panloob ng Imperyo, na nasa [[pederal]] na anyo ng pamamahala, ay labis na pinulaan ng mga kontemporaryong kritiko ng kasaysayan noong ika-17 siglo, gaya ni [[Samuel von Pufendorf]], na ginamit ang [[:en:pseudonym|tagong-pangalan]] na ''Severinus von Monzambano'' sa kanyang aklat na [[De statu imperii Germanica]] (Ang Kalagayan ng Imperyong Aleman). Ito ay ginawa ni von Pufendorf upang maprotektahan ang interes ng mga [[Protestante]]ng prinsipe sa loob ng Imperyo, kung saan tinawag niya ang huli bilang "kawangis ng isang [[halimaw]].<ref> Katharina Weikl, op. cit. p.31.</ref> Sa kabilang banda, ang organisasyon ng Imperyo sa mataas na lebel ay binubuo ng isang piniling lider ng emperador; ang emperador at kanyang konseho; at ang mga estadong imperyal. Ang kakaibang anyo ng Imperyo ay gumugulo sa ilang mga abogado ng panahong iyon–ang pinagmulan at kung paano ito nabuo. Mayroon kasing konsehong tinatawag na ''Majesta realis'' na kalipunan ng mga estadong imperyal habang mayroong ''majesta personalis'' na itinatalaga ng emperador.<ref>{{de}} Heinz Duchhardt, {{lang|de|''Barock und Aufklärung''}}, Munich, 2007, {{p.}}12.</ref>
 
== Mga sanggunian ==
Linya 146:
{{Link FA|fr}}
{{Link FA|ru}}
 
[[af:Heilige Romeinse Ryk]]
[[als:Heiliges Römisches Reich]]