Arkitektura

Ang arkitektura ay ang pamamaraan at produkto ng pagpaplano, pagdidisenyo, at pagtatayo ng mga gusali o ng ibang mga pisikal na istraktura. Ang mga gawaing pang-arkitektura, sa pisikal na kaanyuan ng mga gusali, ay madalas mapapansin bilang mga simbolo ng kultura at bilang sining. Ang mga sibilisasyon sa kasaysayan ay madalas nakikilala sa kanilang mga pambihirang arkitektura na nananatili hanggang sa kasalukuyan.^[1]

Ang salitang "arkitektura" ay maaaring maging isang terminong pangkalahatan na naglalarawan ng mga gusali at iba pang istrukturang pisikal. Ito ay ang sining at agham ng pagdidisenyo ng mga gusali at (ibang) istrukturang nonbuilding. ito ay ang estilo ng ng pagdidisenyo at paraan ng pagtatayo ng mga gusali at iba pang istrukturang pisikal. Ito ay ang kaalaman ng sining, agham at teknolohiya, at sangkatauhan.

Ang arkitektura ay may kinalaman sa pagplano, pagdisenyo, at pagtayo ng porma, espasyo, at kapaligiran upang maipakita ang pagganan o functional, teknikal, sosyal, pangkapaligiran at astetikong mga konsiderasyon. Kinakailangan ang malikhaing manipulasyon at koordinasyon ng mga materyales at teknolohiya, at ng ilaw at anino. Madalas, kailangang masolusyonan ang hindi pagkakatugma ng mga pamantayan. Sinasaklaw din ng pagsasanay ng arkitektura ang praktikong aspeto ng pagplano ng mga gusali at istruktura, maging ang pag-tatakda, pag-tantya ng gagastusin at ang mga taong kasama sa proyekto.

Ang kasanayan, na siyang nagsimula noong sinaunang panahon, ay ginagamit bilang paraan ng pagpapahayag ng sining ng isang sibilisasyon. Para sa kadahilanang ito, ang arkitektura ay itinuturing rin bilang isang anyo ng sining. Ang mga teksto tungkol sa arkitektura ay isinulat mula noong sinaunang panahon; ang pinakamaagang natitirang teksto tungkol sa mga teorya ng arkitektura ay ang tratadong De architectura ng arkitektong Romano na si Vitruvio na isinulat noong ika-1 siglo AD. Ayon kay Vitruvio, ang isang magandang gusali ay nagtataglay ng firmitas, utilitas, at venustas (katibayan, kagamitan, at kagandahan).^[2] Pagkalipas ng ilang dantaon, mas binuo ni Leon Battista Alberti ang kanyang mga ideya, na nakikita ang kagandahan bilang isang obhetibong kalidad ng mga gusali na matatagpuan sa kanilang mga proporsyon. Sinulat ni Giorgio Vasari ang Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors, and Architects at iniharap ang ideya ng istilo sa Kanluraning sining noong ika-16 na siglo. Sa ika-19 na siglo, Ipinahayag ni Louis Sullivan na "ang anyo ay sumusunod sa function". Sinimulang palitan ng "function" ang klasikal na "kagamitan" o "utility" at naunawaan na hindi lamang kasama ang praktikal kundi pati na rin ang aesthetic, sikolohikal at kultural na mga dimensyon. Ang ideya ng sustainable architecture ay ipinakilala noong huling bahagi ng ika-20 siglo.

Kahulugan at etimolohiya

Ang aralin ng arkitektura ay maaring nangangahulugang:

Karaniwang tawag sa paglalarawan ng mga gusali at iba pang pisikal na istruktura.^[3]
Ang agham at sining ng pagdidisenyo ng mga gusali at ilan pa sa ibang mga istruktura.^[3]
Istilo ng pagdidisenyo at paraan ng pagtatayo ng mga gusali at iba pang pisikal na istruktura.^[3]
Isang naguugnay na anyo o istruktura.^[4]
Ang kaalaman sa sining, agham, teknolohiya, at sangkatauhan.^[4]
Ang pagdidisenyo ng isang arkitekto, mula sa antas na macro hanggang sa micro (detalye sa konstruksyon at mga kagamitan sa bahay). Ang pagsasanay ng isang arkitekto, kung saan ang arkitektura ay ang pagbibigay ng propesyunal na serbisyo kaugnay sa disenyo at konstruksyon ng mga gusali, o ng mga kapaligirang gawa ng tao.

Teorya

Ang pilosopiya ng arkitektura ay isang sangay ng pilosopiya ng sining, na tumatalakay sa estetikang kahalagahan ng arkitektura, ang palasurian nito, at relasyon nito sa pag-unlad at patubo ng kultura. Maraming pilosopo mula kay Platon hanggang kay Michel Foucault, Gilles Deleuze,^[5] Robert Venturi, at Ludwig Wittgenstein ay nag-aalala sa likas na katangian ng arkitektura at kung nakikilala ang arkitektura sa gusali.

Mga makasaysayang tratado

Ang pinakamaagang nakaligtas na sulatin sa paksa ng arkitektura ay ang De architectura ng Romanong arkitekto na si Vitruvio noong unang bahagi ng ika-1 siglo AD.^[6] Ayon kay Vitruvio, upang malaman kung ang isang gusali ay matatawag na "mabuti", dapat ay alinsunod ito sa tatlong tuntunin na venustas, firmitas, utilias, o kaluguran, katatagan, kagamitan. Ang katumbas nito sa modernong Ingles at Tagalog ay:

Kagandahan o beauty – ang isang gusali ay dapat astetikong kasiya-siya
Tibay o durability – ang isang gusali ay dapat tumayo nang matatag at manatiling nasa mabuting kalagayan
Kagamitan o utility – ang isang gusali ay dapat na angkop para sa mga layunin kung saan ito ginagamit

Ayon kay Vitruvio, hangga't maaari ay dapat magsikap ang mga arkitekto na matupad ang bawat isa sa tatlong katangiang ito.

Nakita ni Leon Battista Alberti, na siya nagpaliwanag sa mga ideya ni Vitruvio sa kanyang tratadong De re aedificatoria, ang kagandahan lalo na bilang isang bagay ng proporsyon, bagaman ang dekorasyon ay gumaganap din bilang bahagi.

Mga sanggunian

↑ "Architecture". Encyclopædia Britannica (sa wikang Ingles). 3 Disyembre 2022. Nakuha noong 6 Marso 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ The Oxford handbook of Greek and Roman art and architecture (sa wikang Ingles). Marconi, Clemente, 1966–. New York. 2015. ISBN 978-0-19-978330-4. OCLC 881386276.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: location missing publisher (link) CS1 maint: others (link)
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 Shorter Oxford English Dictionary (1993), Oxford, ISBN 0198605757
↑ ^4.0 ^4.1 Merriam–Webster's Dictionary of English Usage, ISBN 978-0-87779-132-4
↑ Deleuze, Gilles (1990). Pourparlers. Paris: Minuit. p. 219. It is not the line that is between two points, but the point that is at the intersection of several lines.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ D. Rowland – T.N. Howe: Vitruvius. Ten Books on Architecture. Cambridge University Press, Cambridge 1999, ISBN 0-521-00292-3

Mga panlabas na link

Famous architects - Mga talambuhay ng kilalang mga arkitekto.

Ang lathalaing ito na tungkol sa Arkitektura ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa pagpapalawig nito.

[1] "Architecture". Encyclopædia Britannica (sa wikang Ingles). 3 Disyembre 2022. Nakuha noong 6 Marso 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[2] The Oxford handbook of Greek and Roman art and architecture (sa wikang Ingles). Marconi, Clemente, 1966–. New York. 2015. ISBN 978-0-19-978330-4. OCLC 881386276.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: location missing publisher (link) CS1 maint: others (link)

[OED-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 Shorter Oxford English Dictionary (1993), Oxford, ISBN 0198605757

[:0-4] 4.0 ^4.1 Merriam–Webster's Dictionary of English Usage, ISBN 978-0-87779-132-4

[5] Deleuze, Gilles (1990). Pourparlers. Paris: Minuit. p. 219. It is not the line that is between two points, but the point that is at the intersection of several lines.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Vitruvius-6] D. Rowland – T.N. Howe: Vitruvius. Ten Books on Architecture. Cambridge University Press, Cambridge 1999, ISBN 0-521-00292-3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]