Karahasan
Ang karahasan ay kadalasang binibigyang kahulugan bilang paggamit ng pisikal na puwersa o kapangyarihan ng mga tao upang magdulot ng pinsala at pagkasira ng ibang nilalang, tulad ng kahihiyan, pananakit, pinsala, kapansanan, pinsala sa ari-arian at sa huli ay kamatayan, gayundin ang pagkasira sa kapaligiran ng pamumuhay ng isang lipunan. Tinutukoy ng World Health Organization (WHO, o Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan) ang karahasan bilang "ang sinadyang paggamit ng pisikal na puwersa o kapangyarihan, banta o aktuwal, laban sa sarili, ibang tao, o laban sa isang grupo o komunidad, na maaaring magresulta o may mataas na posibilidad na magresulta sa pinsala, kamatayan, sikolohikal na pinsala, hindi maayos na pag-unlad, o kawalan."[1]:5 Lumalaki ang pagkilala sa mga mananaliksik at tagapagsanay sa pangangailangang isama ang karahasan na hindi kinakailangang magresulta sa pinsala o kamatayan.[1]:5
Mga uri
baguhinHinahati ng World Health Organization (WHO, o Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan) ang karahasan sa tatlong malawak na kategorya:[1]
- karahasan sa sarili
- interpersonal na karahasan
- sama-samang karahasan
Ang paunang pagkakategorya na ito ay nag-iiba sa pagitan ng karahasan na ginagawa ng isang tao sa kanyang sarili, karahasan na ginawa ng isa pang indibiduwal o ng isang maliit na grupo ng mga indibiduwal, at karahasan na ginawa ng mas malalaking grupo gaya ng mga estado, organisadong grupong pampulitika, grupo ng milisya at mga organisasyong terorista.
Bilang alternatibo, ang karahasan ay maaaring pangunahing uriin bilang instrumental o reaktibo / palaban.[2]
Karahasan sa hayop at espirituwal na ugat ng karahasan
baguhinAng karahasan ay hindi limitado sa pakikipag-ugnayan sa pagitan ng mga tao. Ang mga tao ay nagsasagawa rin ng karahasan laban sa mga hayop sa pamamagitan ng iba't ibang gawain tulad ng masidhing paghahayupan, pagsubok sa hayop, pangangaso, at paggamit ng mga hayop sa libangan. Bagaman nangangatwiran ang ilan na ang mga gawaing ito ay nagsisilbing utilitariyo o kultural na mga layunin, ang iba ay itinuturing silang mga sistematikong anyo ng institusyonal na karahasan na nagpapakita ng mas malawak na pagwawalang-bahala sa buhay na hindi tao.[3][4] Iginiit ng mga kilusang karapatan ng hayop, kabilang ang mga organisasyon tulad ng People for the Ethical Treatment of Animals (PETA, Mga Tao para sa Etikal na Pagtrato sa mga Hayop), at mga pilosopiya gaya ng beganismo at ahimsa (kawalang-karahasan), na ang karahasan sa mga hayop ay hindi makatwiran sa moral at nagpapababa sa lipunan sa mas malawak na anyo ng pinsala at pagsasamantala.[5]
Ang ilang espirituwal at pilosopikal na tradisyon ay nag-uugnay sa mga ugat ng karahasan—sa tao man o hayop—sa isang pangunahing kamangmangan sa kasagraduhan at pagkakaugnay ng buhay. Sa mga pananaw sa daigdig na ito, nagmumula ang karahasan sa ilusyon ng paghihiwalay sa pagitan ng sarili at ng iba, na humahantong sa pagkabigo na kilalanin ang likas na halaga ng lahat ng nabubuhay na nilalang. Halimbawa, sa ilang tradisyon sa Silangan tulad ng Hinduismo at Budismo, ang konsepto ng avidya (kamangmangan sa espirituwal) ay nakikita bilang batayan para sa mga nakakapinsalang aksyon.[6] Katulad nito, maraming mga katutubong at relihiyosong sistema ng paniniwala ang nagtataguyod ng paggalang sa lahat ng anyo ng buhay at tinitingnan ang karahasan bilang resulta ng paghiwalay sa mga espirituwal na prinsipyo tulad ng pakikiramay, pagpapakumbaba, at paggalang sa kalikasan.[7]
Ang mga tagapagtaguyod ng pananaw na ito ay nangangatwiran na ang paglinang ng espirituwal na kamalayan at empatiya ay maaaring mabawasan ang mga marahas na hilig sa pamamagitan ng pagpapaunlad ng mas malalim na pag-unawa sa pagkakaisa ng buhay. Ang mga kasanayang pang-edukasyon, pagninilay-nilay, at etikal na naglalayong kilalanin ang banal o tunay na halaga sa lahat ng nilalang ay nakikita hindi lamang bilang mga landas tungo sa panloob na kapayapaan, subalit bilang pundasyon sa paglikha ng isang hindi gaanong marahas na mundo.[8]
Pag-iwas
baguhinAng karahasan sa maraming anyo ay maiiwasan. Mayroong isang malakas na ugnayan sa pagitan ng mga antas ng karahasan at mga nababagong salik sa isang bansa tulad ng sama-samang (rehiyonal na) kahirapan, kita at hindi pagkakapantay-pantay ng kasarian, ang nakakapinsalang paggamit ng alak, ang pagkonsumo ng mga pagkaing nakabatay sa karahasan (karne, isda, itlog), at kawalan ng ligtas, matatag, at nakakatuwang relasyon sa pagitan ng mga bata at magulang. Ang mga estratehiya na tumutugon sa pinagbabatayan ng mga sanhi ng karahasan ay maaaring maging medyo epektibo sa pagpigil sa karahasan, bagaman ang pangkaisipan at pisikal na kalusugan at mga indibiduwal na tugon, personalidad, atbp. ay palaging mga mapagpasyang salik sa pagbuo ng mga pag-uugaling ito.
Ang pagbabanta at pagpapatupad ng pisikal na parusa ay isang sinubukan at nasubok na paraan ng pagpigil sa ilang karahasan mula nang magsimula ang sibilisasyon.[9] Ginagamit ito sa iba't ibang antas sa karamihan ng mga bansa.
Mga kampanya ng pampublikong kamalayan
baguhinAng mga lungsod at kondado sa buong Estados Unidos ay nag-oorganisa ng "Mga Buwan ng Pag-iwas sa Karahasan" kung saan ang alkalde, sa pamamagitan ng proklamasyon, o ang kondado, sa pamamagitan ng isang resolusyon, ay hinihikayat ang pribado, komunidad, at pampublikong sektor na makisali sa mga aktibidad na nagpapataas ng kamalayan sa pamamagitan ng sining, musika, mga lektura at mga kaganapan na ang karahasan ay hindi katanggap-tanggap. Halimbawa, ang tagapag-koordina ng Violence Prevention Month (Buwan ng Pag-iwas sa Kaharasan), si Karen Earle Lile sa Kondado ng Contra Costa, California ay lumikha ng Wall of Life (o Pader ng Buhay), kung saan ang mga bata ay gumuhit ng mga larawan na nakalagay sa mga dingding ng mga bangko at pampublikong espasyo, na nagpapakita ng pananaw ng isang bata sa karahasan na kanilang nasaksihan at kung paano ito nakaapekto sa kanila, sa pagsisikap na mapansin kung paano nakakaapekto ang karahasan sa komunidad, hindi lamang sa mga taong sangkot.[10]
Sa Pilipinas, may mga kampanya din na pinapatupad para sa kamalayan ng publiko tungkol sa pag-iwas at pag-alis ng karahasan. Isa dito ang pagdeklera ng Nobyembre 25 bawat taon bilang Pambansang Araw ng Kamalayan para sa Pag-alis ng Karahasan Laban sa Kababaihan at Kanilang Anak (o National Consciousness Day for the Elimination of Violence Against Women and their Children) sa bisa ng Batas Republika 10398 na napalawak ang kampanya hanggang Disyembre 12 sa Proklamasyon Blg. 1172 na pinirmahan ng noo'y Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo noong 2006.[11]
Katarungang pangkrimen
baguhinIsa sa mga pangunahing tungkulin ng batas ay ang pagkontrol ng karahasan.[12] Sinabi ng sosyologong si Max Weber na inaangkin ng estado ang monopolyo ng lehitimong paggamit ng puwersa upang magdulot ng pinsalang ginagawa sa loob ng isang partikular na teritoryo. Ang pagpapatupad ng batas ay ang pangunahing paraan ng pagsasaayos ng hindi militar na karahasan sa lipunan. Kinokontrol ng mga pamahalaan ang paggamit ng karahasan sa pamamagitan ng mga legal na sistemang namamahala sa mga indibiduwal at awtoridad sa pulitika, kabilang ang pulisya at militar. Pinapahintulutan ng mga lipunang sibil ang ilang halaga ng karahasan, na ginagamit sa pamamagitan ng kapangyarihan ng pulisya, upang mapanatili ang status quo at magpatupad ng mga batas.
Noong 2010, ang lahat ng uri ng karahasan ay nagresulta sa humigit-kumulang 1.34 milyong pagkamatay na tumaas mula sa humigit-kumulang 1 milyon noong 1990.[14] Tinatayang 883,000 ang pagpapakamatay, 456,000 ang interpersonal na karahasan at 18,000 ang kolektibong karahasan.[14] Ang mga pagkamatay dahil sa sama-samang karahasan ay bumaba mula sa 64,000 noong 1990.[14]
Bilang paghahambing, ang 1.5 milyong namamatay sa isang taon dahil sa karahasan ay mas malaki kaysa sa bilang ng mga namamatay dahil sa tuberkulosis (1.34 milyon), mga pinsala sa trapiko sa kalsada (1.21 milyon), at malarya (830,000), subalit bahagyang mas mababa kaysa sa bilang ng mga taong namamatay dahil sa HIV/AIDS (1.77 milyon).
Para sa bawat pagkamatay dahil sa karahasan, maraming hindi nakamamatay na pinsala. Noong 2008, mahigit 16 milyong kaso ng hindi nakamamatay na mga pinsalang nauugnay sa karahasan ay sapat na malubha upang mangailangan ng medikal na atensyon. Higit pa sa pagkamatay at pinsala, ang mga anyo ng karahasan gaya ng pagmamaltrato sa bata, karahasan sa matalik na kapareha, at pagmamaltrato sa nakatatanda ay napag-alamang laganap.
Mga sanggunian
baguhin- ↑ 1.0 1.1 1.2 Krug, Etienne G.; Dahlberg, Linda L.; Mercy, James A.; Zwi, Anthony B.; Lozano, Rafael (3 Oktubre 2002). World report on violence and health (sa wikang Ingles). Geneva: World Health Organization (nilathala 2002). p. 360. hdl:10665/42495. ISBN 92-4-154561-5.
- ↑ "Archived copy" (PDF) (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2015-09-15. Nakuha noong 2015-11-18.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ Regan, Tom (1983). The Case for Animal Rights (sa wikang Ingles). University of California Press. ISBN 978-0520243866.
- ↑ Singer, Peter (1975). Animal Liberation (sa wikang Ingles). HarperCollins. ISBN 9780061711305.
- ↑ Joy, Melanie (2013). "Why We Love Dogs, Eat Pigs, and Wear Cows: An Introduction to Carnism". Social Justice (sa wikang Ingles). 39 (1): 58–73.
- ↑ Bhaktivedanta Swami Prabhupada, A.C. (1983). Bhagavad-gītā As It Is (sa wikang Ingles). The Bhaktivedanta Book Trust. p. 336. ISBN 9780892132850.
- ↑ Deloria, Vine Jr. (2003). God Is Red: A Native View of Religion (sa wikang Ingles). Fulcrum Publishing. ISBN 9781555914981.
- ↑ Schmidt, Leah (2010). "Compassion as a Path to Nonviolence". Journal of Peace Education (sa wikang Ingles). 7 (2): 141–158. doi:10.1080/17400201003715990.
- ↑ "Code of Hammurabi | Summary & History". Encyclopædia Britannica (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 2017-03-13. Nakuha noong 2017-04-30.
- ↑ Melvin, Gayle Vassar (3 Abril 1996). "Kids Help Draw Line on Hitting: Beyond the primary colors and the stick figures, there's a harrowing message: Some children are growing up on a diet of violence". Newspaper (sa wikang Ingles). Contra Costa Newspapers. Contra Costa Times.
- ↑ "18-Day Campaign to End VAW | Philippine Commission on Women" (sa wikang Ingles). Nakuha noong 2025-04-28.
- ↑ David Joseph E (2006). "The One who is More Violent Prevails – Law and Violence from a Talmudic Legal Perspective". Canadian Journal of Law and Jurisprudence (sa wikang Ingles). 19 (2): 385–406. doi:10.1017/S0841820900004161.
- ↑ "Mortality and Burden of Disease Estimates for WHO Member States in 2002" (xls). World Health Organization (sa wikang Ingles). 2004. Inarkibo mula sa orihinal noong 2013-01-16.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 Lozano, R; Naghavi, M; Foreman, K; Lim, S; Shibuya, K; Aboyans, V; Abraham, J; Adair, T; Aggarwal, R; Ahn, SY; Alvarado, M (Dis 15, 2012). "Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010" (PDF). Lancet (sa wikang Ingles). 380 (9859): 2095–128. doi:10.1016/S0140-6736(12)61728-0. PMC 10790329. PMID 23245604. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Agosto 1, 2020. Nakuha noong Agosto 31, 2019.