Antropolohiya: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''agham-tao''' o '''dalubtauhan''' o '''antropolohiya''' o Ingles na ''anthropology'' (mula sa salitang [[wikang Griyego|Griyego]] na ''anthropo'' "pagiging tao" + ''logia'' "salita") ay ang pag-aaral sa lahi ng [[tao]]. (Tingnan ang genushenerong ''[[Homo]]''.) [[Holismo|Holistiko]] ito sa dalawang kamalayan: inaalala nito ang lahat ng tao sa lahat ng panahon at sa lahat ng kasukatan ng sangkatauhan. Nasa gitna ng usapanusapin sa antropolohiya ang [[kultura]] at ang kaisipan na bumalangkas ang ating uri (species)o espesye sa isang unibersal napangkalahatang kakayahan na isipin ang daigdig sa pamamagitan ng mga simbolo, upang ituro at matutunan ang mga gayong simbolo sa pamamagitan ng lipunan, at ibahin ang anyo ng mundo—at ating sarili—na nakabatay.

(Ang mga tinandang taon na '''''menos''''' ay ukol sa Common Era o Karaniwang Panahon na bilang.)

== Mga subespesyesub-espesye sa tradisyunal na agham-tao ==

Sa tradisyunal na agham-tao, may apat na subespesyesub-espesye ang espesye ng taong ''Homo sapiens'', ang Kawkasoyd (puti), Monggoloyd (dilaw o pula), Negroyd (itim), at Awstraloyd (itim din). Puwede ring ibaybayin ang mga salitang ito ng Caucasoid, Mongoloid, Negroid, at Australoid.

Ang teoriyateorya ng ilang antropologo ay ang sub-espesyeng Australoid subspecies ay nag-divergehumiwalay galing sa orihinal na grupong Caucasoid-Mongoloid nang taong -73 000 hanggang -60 000. Maiitim ang balat nila, (ng mga Australoid). Kahit na kalimitang itim ang buhok nila, may ilan sa kanila na parang mapula o blondaolandes/malaginnintuan ang buhok. Kung talagang tutuusin, ang varyantbaryante ng Australoid sa IndiaIndiya ay medyo magkaiba sa mga naroon sa AustraliaAustralya. Kung minsan, Proto-Australoid o Veddoid ang tawag sa mga nasa Asya. At sa recentkamakailang historykasaysayan, nagmestiso sila nang kasama ang mga Caucasoid, yungna naging mga Aryan. Mestiso ngayon ang India. Pagkatapos ng taong -4000 nagsimula ang mestisasyon, kasunod ng kung tawagin ay AryanPagsalakay Invasionng Aryan.

Ang sabi ng ibang researchermananaliksik, na-colonizenakolonisahan ng mga Australoid ang Australia nang simulangsimula ng taong -70 000 o -50 000. Dumaan sila viasa pamamagitan ng India at SouthTimog-EastSilangang AsiaAsya, galing AfricaAprika. Ilang alon ang dumaan. Kaya, matagal na. Ang nangyari ay parang naiwanan ang mga Proto-Australoid o Veddoid sa IndiaIndiya ng mga naging talagang Australoid sa Australia. (Ang Proto-Australoid ay Australoid din kung tutuusin.)

Sa SouthTimog-EastSilangang AsiaAsya at PacificPasipiko, nakabangka ang mga Australoid. At nang unang panahon, may mga landtulay bridgena lupa na mararaanan nila.

Magkaiba ang Negroid ng AfricaAprika sa Australoid. Magkaiba ang skeletonkalansay o balangkas at iba pa. Pero nga, pareho silang maitim ang balat. Nag-divergeHumiwalay sa mga Negroid ang orihinal na grupong Caucasoid-Mongoloid nang taong -108 000. At nag-divergehumiwalay din ang mga Mongoloid doon nang taong -39 000. Mga aproksimasyon lamang ang mga bilang at may mga taong kalagitnaan sa porma noong nag-divergenagkahiwalayang landas.

Ang Mongoloidsub-espesyeng subspeciesMongoloid ay may maraming varyantbaryante dinrin. Ang mga NorthernHilagang Mongoloid ay ang mga Intsik, Koreano, at iba pa. Ang mga Amerindian o kung tawag ng ilan ay Proto-Mongoloid ay kasama sa subspeciessub-espesye na ito. Nagsimula nang mga taong -38 000 hanggang -10 000 ang colonisasyonkolonisasyon sa hilaga at timog ng mga Amerika. Galing Asya, tumawid sila sa BeringTulay Landna BridgeLupa ng Bering papuntang Amerika. Tapos, dahan-dahan silang naglakad hanggang sa Timog na Amerika. Ilang libong taon ang lumipas. Dahil maynagkaroon Iceng AgePanahon ng Yelo, may BeringTulay Landna BridgeLupa ng Bering na ngayon ay Beringang SeaDagat Bering. Iba-iba ang itsura ng mga Amerindian, pero kalimitang hindi sila kasing singkit ng mga NorthernHilagang Mongoloid. Iba naman ang mga Eskimo na tumawid galing Siberia papunta sa ArcticArktiko ng Amerika noong mga taong -8000. Mas parang NorthernHilagang Mongoloid ang Eskimo, pero may kahalong parang Amerindian.

May teoriyateorya ang ilang antropologo na ang mga Australoid ay nauna sa mga Amerika noong taong -52 000. Ang tawag ng mga teorista sa mga taong ito ay Pre-Siberian American Aborigines. Iyon ang teoriya, na naunahan ng mga Australoid ang mga Mongoloid sa Amerika. Naglakad sila galing sa SouthTimog-EastSilangang AsiaAsya. Tapos, umakyat sila sa EastSilangang AsiaAsya at tumawid ng BeringTulay Landna BridgeLupa ng Bering hanggang mgasa Amerika. Ang tawag rito ay Ang Dakilang Migrasyong Pandalampasigan (The Great Coastal Migration) ng Proto-Australoid.

Mayroon pang ibang klaseng Mongoloid, yungiyong SouthernTimog Mongoloid, na talagang mestisuhinmestiso ng halong Mongoloid at Australoid. Nagsimula nang taong -4000 sa pook ng Taiwan. Tapos, sinakop nila ang SouthTimog-EastSiangang AsiaAsya na puno ng maiitim na Australoid at naghalo sila. Tapos, kumalat sila sa PacificPasipiko at hanggang MadagascarMadagaskar, Pulong Tiog-Silangang Asya o Island South-East Asia (ISEA), Hawaii, Tahiti, Samoa, New Zealand, at iba pa. Ang mga Polynesian ay SouthernTiog Mongoloid. Sa MadagascarMadagaskar, isla na katabi ng EastSilangang AfricaAprika, natagpo nila ang mga Negroid na naroon na at naghalonagsipaghalo sila. Ang mga Melanesian at Papuan sa PacificPasipiko ay mga iba-ibang klaseng Australoid. Nakakapagtaka rin na may mga parang Negroid na kasama sa kanila. Parang kulang ang researchpananaliksik dito.

Ang katauhan ng mga Hapon ay komplikadokumplikado. MythMito lamang na sila ay homogeneousiisahing-lahi o homogenous naiisahing-lahing lipunan. Ang katotohanan ay mga parang mestisuhin sila ng NorthernHilagang Mongoloid, Amerindian, SouthernKatimugang Mongoloid, at Caucasoid. Dahil nitorito, iba ang itsura nila sa Intsik. Sa halo-halo, naging ibang rasalahi sila. Ang mga unang katauhan sa Hapon ay kasama ang Ainu, na maiitim ang buhok, mabalahibo, at balbasin. Ito yata ay isa sa mga tributribo na naglibot sa Siberia. Baka mga mestiso na sila noong unang panahon man.

Ang kaisipan ng Hapones na si Dr. Akazawa Takeru ay may dalawa lamang bersiyon ng Monggoloyd, ang Paleo-Monggoloyd at ang Neo-Monggoloyd. Ang mga Neo-Monggoloyd ay mga Intsik, Buryat, Eskimo, Chukchi, atbp. Ang mga Paleo-Monggoloyd ay mga Burmes, Pilipino, Polinesyano, Jōmon, Amerindiyo, atbp. Ang Awstronesyo nga ay klasipikadong Paleo-Monggoloyd. Kung minsan, ang tawag sa Awstronesyo ay Monggoloyd-Timog Monggoloyd.

Dalawa naman ang klase ng Caucasoidsub-espesyeng subspeciesCaucasoid, yung Mediterranean at Nordic. Ang mga Mediterranean ay maiitim ang buhok, malimit ay bluebughawing blackitim, kung minsan ay redmamulang blackitim, at kung minsan ay talagang darkmadilim brownna kayumanggi. Iba-iba rin ang kulay ng mata nila. Ang mga Nordic naman ay blondolandes/malaginintuan, o brownkayumanggi, o redpula ang buhok. Iba-iba ang kanilang kulay ng matabuhok. Mas maputla ang kulay ng balat ng mga Nordic kaysa sa mga Mediterranean. May geneticmustasyog mutationhenetiko nang taong -9000, noong pinakahuling IcePanahon Ageng Yelo, na nagresulta sa blond namalaginintuang buhok.

Ang dakilang wikang tribong Caucasoid ng Indo-European ay, sabi ng isang teoriyateorya, nagsimula sa SouthernKatimugang RussiaRusya, malapit sa Dagat Itim o Black Sea, noong taong -4000. Nakakabayo sila at kumalat sila sa Europa at IndiaIndiya. Sa IndiaIndiya, sinakop nila ang mga Proto-Australoid. Ang wikang PIE o Proto-Indo-European ay wikangmagulang amana wika ng mga karamihan ng mga wika ngayon sa Europa at Hilaga ng IndiaIndiya. Kasama na ang mga Aleman, Latino, Griyego, Slabiko, Keltiko, at iba pa. Ibang pamilya ito kaysa sa mga UralicUraliko ng FinnishFinlandes at HungarianHunggaro. LanguageMga isolatewikang bukod noong pang huling IcePanahon Ageng namanYelo ang Basque o Euskara sa Espanya, na sinakop ng mga Indo-European.

Lahat ng mga humansub-especyeng subspeciestao, yungiyong Caucasoid, Mongoloid, Negroid, at Australoid ay nanggaling sa malayong AfricaAprika, nang taong -200 000, sa anumang originalorihinal humanna anyong formpantao ng ''Homo sapiens''. May kapatid ang speciesespesye na ito na ang tawag ay ''Homo neanderthalensis''. May interbreedingpagitang paglalahi na baka nangyari noong -80 000 hanggang -50 000 sa MiddleGitnang EastSilangan. Walang natira sa kanilang puro, ngayon. Mayroon ding ''Homo denisova''. Ang genushenero nating ''[[Homo]]'' ay may maraming speciesespesye at mga 2.3 milyong taon na. Ang ''Homo sapiens'' ay isa lamang sa mga speciesespesye ng genushenerong ''Homo''. May ilang tao ngayong may kaunting lahing ''Homo neanderthalensis'' o kaya ''Homo denisova''.

Alam na ang ''Homo neanderthalensis'' ay may mas malaking utak sa modernong tao. Ang averagepangkaraniwang brainlaki sizeng utak nila ay 1450 cc at ang modernong ''Homo sapiens'' naman ay 1330 cc. Kung talagang mas matalino sila ay di alam. Marahil bukod sa itim ang buhok, may mapula o madilaw na buhok din saang mga ''Homo neanderthalensis'' (o Neanderthal kung tawagin).

Alam ng dalub-agham na ang mga humansub-espesyeng subspeciespantao na Caucasoid, Mongoloid, Negroid, at Australoid ay magkasama sa isang speciesespesye, yungiyong ''Homo sapiens''. Ang isang dahilan ay pareho ang chromosomekromosomang countbilang nila: na 46.

Ang karamihan sa Pilipinas ay may lahi ng [[mga Awstronesyo]]. Paleo-Monggoloyd o Monggoloyd-Timog din kung tawagin sila. May mga Pilipinong may lahing Neo-Monggoloyd o Monggoloyd-Hilaga (gaya ng Intsik o Hapon) nang kasama. May mga Pilipinong may lahing Kawkasoyd, katulad ng Kastila. Dahil ang Meksiko ang nag-alaga sa Pilipinas noong ilang siglong nakalipas, may Pilipino ring may lahing Amerindiyo (Monggoloyd din), katulad ng tribung [[Aztec|Nahuatl]] sa MeksikoMehiko. (Ang mga salitang ''tatay'' at ''nanay'' ay galing sa Nahuatl na ''tatl'' at ''nantl''.) Maraming mestiso sa Pilipinas. Ang mestisong Intsik ay Tsinito o Tsinoy kung tawagin.

Ang Congoid at Capoid ay mga dibisyonpaghahati ng Negroid. Sa ibang pananaliksik, iba silang sub-ispesyeespesye. Ang Capoid ay singkit ang mata at malagintongmalaginintuang kayumanggi ang balat at hindi sepya. Kung ito ay hiwalay na pagkaunladumunlad mula sa mga Silangang Asyano o kung may lahi silang Asyano ay di pa alam. Kulang ang pananaliksik sa antropolohiya talaga at ang isang rason ay itong paksa ay mapolitika. (Ang Africanid ay Congoid.) Dahil may mga Awstronesyo (Mongoloid) sa Madagaskar na nasa tabi ng kontinenteng Aprika, di malayong mangyari na narating ng mga Asyano ang kontinente mismo. Di malayong mangyari na pabalik-balik ang mga iba-ibang sub-ispesyeespesye sa surpasyoibabaw ng Tiyera. Sa palagay, marahil may tatlong klaseng itim na tao, ang Congoid, Capoid, at Australoid.

| Aprikano sa SaharaTimog-ilalimSahara (Africanid-Capoid)

| TurkikLahing Turko (Caucasoid-Mongoloid)

| SemitikSemitiko (Caucasoid)

| IndyanoIndiyano (Caucasoid na iba-ibang grado ng Australoid at Mongoloid na nakasama)

Dahil mas mahusay ang transportasyon ngayon, mas pangkaraniwan ang paghalohalopaghalu-halo ng tao. Ngunit may mga antigong relasyon na di alam ng tao, katulad na ang marami sa mga Caucasoid sa Rusya ay may kaunting lahing Hun o iba pang Mongoloid. Sa Hilagang Amerika, ang mga Caucasoid na maraming henerasyon na roon ay may probabilidad na may kaunting lahing AmerindianAmerindiyo (Mongoloid). Sa Latinong Amerika ay talagang pangkaraniwan ang mestisasyon. Ang mga Caucasoid sa Gitnang Silangan na SemitikSemitiko ay may kaunting lahing itim. Maraming itim sa AfricaAprika ay may kaunting lahing Arabo (SemitikSemitiko na Caucasoid). Sa [[Silangang Asya]] rin ay naghalohalonaghalu-halo ang tao; halimbawa ang mga may lahing TurkikongTurkong mestisong Uighur sa [[Xinjiang]] ng Tsina at mga apo sa talampakan ng marinerongmandaragat na Portuges sa baybayin ng Tsina. Marahil di tunay talaga ang konsepto ng "purismo" sa rasamga lahi ng tao.