|
Linusob ng mga [[Normando]] ang Ingglatera noong 1066 at [[Panlulupig ng mga Normando sa Inglatera|nasakop]] ang kalakihan ng [[Pananakop ng mga Normando sa Wales|Gales]] at [[Pananakop ng mga Normando sa Ireland|Irlanda]].<ref>{{cite book |title=Feudalism |author=Ganshof, F.L. |page=165 |isbn= 978-0-8020-7158-3 |publisher=University of Toronto |year=1996}}</ref> [[Himagsikang Dabidyano|Nanirahan]] sila sa Eskosya. Sila ang nagtatag ng pamamaraang [[Pyudalismo|Pagkamalaalipin]] na naging huwaran sa Hilagang Pransiya at sa kalinangan ng Normandong Pranses. Dinala rin nila ang kanilang kalinangan sa Britanya, ngunit kalauna’y linagom din ang mga [[Anglo-Normando|pampook na kalinangan]].<ref>{{cite book |title= The debate on the Norman Conquest |pages=115–122 |author=Chibnall, Marjorie |year=1999 |publisher= Manchester University Press |isbn= 978-0-7190-4913-2}}</ref> Tinapos ng [[Pamahayan ng Plantagenet|mga hari sa Gitnang Panahon]] ang [[panlulupig sa Gales]] ngunit hindi nagtagumpay sa [[Digmaan sa Kasarinlang Eskoses|pagsasanib ng Eskosya]]. Pagkaraan noon, napanatili ng Eskosya ang kanilang kasarinlan bagaman may paulit-ulit na [[Digmaang Anglo-Eskoses|hidwaan sa Ingglatera]]. Dahil sa mga pagmana ng mga malalaking [[Imperyo ng Angebino|sakupbayan ng Pransiya]] at sa pag-angkin ng kaputungan nito, ang mga hari ng Ingglatera ay nagkaroon din ng malalalim na hidwaan sa Pransiya, lalo na noong [[Sandaang Taong Digmaan]].<ref>Keen, Maurice. [http://www.bbc.co.uk/history/british/middle_ages/hundred_years_war_01.shtml "The Hundred Years War"]. BBC History.</ref>
Nagkaroon ng hidwaang panpananampalataya ang [[Maagang Kapanahunan ng Makabagong Britanya|maagang makabagong panahon]] na nag-ugat sa [[Pagbabago]] at sa panimula ng mga pambansang simbahang [[Protestantismo sa United Kingdom|Protestante]] sa bawat bansa.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/479892/Protestantism/41558/The-Reformation-in-England-and-Scotland The Reformation in England and Scotland] and [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/293754/Ireland/22978/The-Reformation-period Ireland: The Reformation Period & Ireland under Elizabth I], Encyclopædia Britannica Online.</ref> Ang Gales ay tuluyang [[Pagsasabatas ng Batas Gales 1535-1542|nakiisa sa Kaharian ng Ingglatera]]. Ang Irlanda naman ay natatag bilang kaharian na may samahang pangsarili sa kaputungan ng Ingglatera. Sa Kahilagaang Irlanda, sinamsam ang mga malalayang lupain ng mga maririlag na Gelikong Katoliko at [[Pataniman ng Ulster|binigay sa mga naninirahang Protestanteng]] galing Ingglatera at Eskosya.<ref>{{cite book |last=Canny |first=Nicholas P. |title= Making Ireland British, 1580–1650 |pages=189–200 |publisher= Oxford University Press |year=2003 |isbn=978-0-19-925905-2}}</ref> Noong 1603, nang mamana ni [[Santiago VI, Hari ng mga Eskoses]], ang mga kaputungan ng Ingglatera at Irlanda, pinagkaisa ang mga kaharian ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda sa isang [[samahang personal|samahang pangsarili]].<ref>{{cite book |title= A history of the modern British Isles, 1529–1603: The two kingdoms |pages=171–172 |first=Mark |last=Nicholls |year=1999 |isbn= 978-0-631-19334-0 |publisher=Blackwell |location =Oxford}}</ref> Inilipat din niya sa Londres ang kaniyang looban sa EdinburghEdimburgo. Gayon man, ang bawat kaharian ay nanatili pa ring isang hiwalay na mga lupon na may sari-sariling kalinangang kabanwahan.<ref name="J. Hearn, 2002 p. 104">Hearn, J. (2002). ''Claiming Scotland: National Identity and Liberal Culture''. Edinburgh University Press. p. 104. ISBN 1-902930-16-9</ref> Sa kalagitnaan ng ika-17 dantaon, ang tatlong kaharian ay nasangkot sa [[Digmaan ng Tatlong Kaharian|magkakaugnay na mga digmaan]] (kabilang na ang [[Digmaang Pambayan ng Ingles|Digmaang Pambayan ng Inggles]]). Panandaliang natalo ang kaharian kung kailan naitatag ang isang [[pangkaisahang republika]] ng [[Kapamansaan ng Inglatera, Eskosya, at Irlanda|Kapamansaan ng Ingglatera, Eskosya, at Irlanda]].<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/187936/English-Civil-Wars English Civil Wars]. Encyclopædia Britannica Online.</ref><ref>{{cite web|url= http://www.archontology.org/nations/scotland/01_laws.php |title=Scotland and the Commonwealth: 1651–1660 |publisher=Archontology.org |date=14 Marso 2010 |accessdate=20 Abril 2010}}</ref> Kakaiba sa kalakhang Europa, kahit naipanumbalik ang kaharian, tiniyak ng [[Maluwalhating Himagsikan]] ng 1688 na hindi mananaig ang isang [[lubusang kaharian]]. Bagkus, bumuo ito ng isang [[kahariang may saligang-batas]] at [[pamamaraang parlamentaryo|pambatasang pamamaraan]].<ref>{{cite book |last=Lodge |first=Richard| year=2007 |origyear=1910 |url= http://books.google.com/?id=EBSpvBxGyqcC |title=The History of England – From the Restoration to the Death of William III (1660–1702) |publisher=Read Books |page=8 |isbn=978-1-4067-0897-4}}</ref> Sa kapanahunan ding ito lininang ang [[Hukbong Pandagat ng Inglatera|kapangyarihang pandagat]]. At dahil na rin sa pagkawili sa mga [[Panahon ng Pagtuklas|paglalayag para sa pagtuklas]], naangkin at napanirhan nito ang mga [[Unang Imperyo ng Britanya|sakupbayan sa ibayong-dagat]] tulad ng Hilagang Amerika.<ref>{{cite web|url= http://www.royal-navy.org/lib/index.php?title=Tudor_Period_and_the_Birth_of_a_Regular_Navy_Part_Two |work= Royal Navy History |title= Tudor Period and the Birth of a Regular Navy |accessdate=24 Disyembre 2010 |publisher=Institute of Naval History}}</ref><ref>{{Cite book |first=Nicholas |last=Canny |title=The Origins of Empire, The Oxford History of the British Empire Volume I |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924676-9 |url= http://books.google.com/?id=eQHSivGzEEMC |ref=refOHBEv1}}</ref>
=== Mula noong Mga Batas ng Samahan ng 1707 at 1801 ===
[[File:Battle of Waterloo 1815.PNG|thumb|left|Ang [[Digmaan ng Waterloo]] ang nagtapos ng [[Digmaang Napolyonika]] at nagpanimula ng [[Kapayapaang Britanika]].]]
Sa panimula ng ika-19 na dantaon, pinangunahan ng Britanya and [[Himagsikang IndustriyalKalalangin]] na nakapagpabago sa bansa. Unti-unting linipat nito ang kapangyarihang kabanwahan mula sa makalumang manoryalismong mga maririlag na [[Konserbador]] tungo sa mga makabagong industriyalistamangangalalang. Ang pagtutulungan ng mga mangangalakal at indutriyalistamangangalalang, at ng mga [[Whig]] ay nagbigay-daan sa pagkakatatag ng bagong lapian, ang [[Lapiang Liberal (UK)|Lapiang Liberal]]. Ito ay may pangingisip ayon sa [[malayang kalakaran]] at ''[[laissez-faire]]''. Noong 1832, linagdaan ang Batas sa Malakihang Pagbabago upang mailipat ang kapangyarihang kabanwahan sa mga masa mula sa aristokrasyabutikasan. Sa mga kabukiran, nawawalan ng kabuhayan ang mga hamak na magsasaka dahil sa [[pagsasabakuran]] ng mga lupain nito. Nagsimulang dumami sa mga bayan at lungsod ang isang bagong manggagawang panglungsod. Dahil walang karapatang humalal ang mga karaniwang manggagawa, bumuo sila ng sariling kapisanan, ang mga [[samahan sa kalakaran]]. Ang mga [[Kartista]] ay nakilaban din para sa pagbabagong kabanwahan ngunit hindi ito nagtagumpay.
Matapos ang pagkatalo ng Pransiya sa [[Digmaang Himagsikang Pranses]] at [[Digmaang Napolyonika]] (1792-1815), nanguna ang UK sa kapangyarihang imperyalmarangal at hukbong pandagat noong ika-19 na dantaon.<ref>Tellier, L.-N. (2009). ''Urban World History: an Economic and Geographical Perspective''. Quebec: PUQ. p. 463. ISBN 2-7605-1588-5.</ref> Ang Londres ang naging pinakamalaking lungsod sa daigdig simula noong 1830. Dahil [[Makaharing Hukbong Pandagat|walang makahamon]], ang pangingibabaw ng Britanya sa daigdig ay inilarawan bilang [[Kapayapaang Britanika]].<ref>Sondhaus, L. (2004). ''Navies in Modern World History''. London: Reaktion Books. p. 9. ISBN 1-86189-202-0.</ref><ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III| publisher=Oxford University Press| year=1998| isbn=0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC| ref=refOHBEv3| page=332}}</ref> Noong panahon ng [[Dakilang Tanghalan]] ng 1851, ang Britanya ay inilarawan bilang "gawaan ng daigdig".<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml The Workshop of the World]. BBC History. Retrieved 11 Mayo 2011.</ref> Lumawak ang Sasakhari ng Britanya sa [[Britanikong Raj|India]], sa malaking [[Imperyo ng Britanya|bahagi ng Aprika]], at sa iba pang mga lupain sa buong daigdig. Kaalinsabay ng sapilitang pamamahala nito sa mga sakupbayan, pumangibabaw rin ang Britanya sa pandaigdigang kalakalan. Nangangahulugang mabisa ang pamamahala nito sa mga agimat ng maraming bansa tulad ng Tsina, Arhentina, at [[Thailand]].<ref>{{Cite book| first=Andrew| last=Porter| title=The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III |publisher= Oxford University Press |year=1998 |isbn= 0-19-924678-5 |url= http://books.google.com/?id=oo3F2X8IDeEC |ref=refOHBEv3 |page=8}}</ref><ref>{{Cite book |first=P.J. |last= Marshall |title=The Cambridge Illustrated History of the British Empire |publisher=Cambridge University Press |year=1996 |isbn=0-521-00254-0 |url= http://books.google.com/?id=S2EXN8JTwAEC |ref=refMarshall |pages=156–57}}</ref> Sa loob naman ng bansa, nagkaroon ng malawakang pagpalit ng mga patakaran sa malayang kalakalan at ''laissez-faire''. Unti-unti ring pinalawig ang mga karapatan sa halalan. Sa dantaong ito, naranasan din ang mabilis na paglaki ng santauhan at ng mga kalungsurankalunsuran. Ito ay nagsanhi ng mahalagang pagtuon sa lipunan at agimat.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=H5kcJqmXk2oC&pg=PA63 |title=Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present |page=63 |first=Richard S. |last=Tompson |year=2003 |isbn= 978-0-8160-4474-0 |location =New York |publisher=Facts on File}}</ref> Noong 1875, hinamon ng Alemanya at Estados Unidos ang laguplop ng Britanya sa kalalang. Upang makahanap ng mga bagong kalakal at pamumuhatan ng mga panangkap, naglunsad ang [[Lapiang Konserbatibo (UK)|Lapiang Konserbatibo]] sa pamumuno ni [[Benjamin Disraeli|Disraeli]], na palawigin ang sasakhari sa Ehipto, Timog Aprika, at sa iba pang mga pook. Ang Kanada, Australya, at Bagong Selanda ay mga lupang-pinamamahalaang may mga sariling pamahalaan.<ref>{{cite book |title= World War I: People, Politics, and Power |series= America at War |page=21 |publisher=Britannica Educational Publishing |author=Hosch, William L. |year=2009 |isbn =978-1-61530-048-8 |location =New York}}</ref>
[[File:Royal Irish Rifles ration party Somme July 1916.jpg|thumb|right|Ang hukbong lakad ng [[Makaharing Ripleng Irlandes]] sa [[Digmaan ng Somme]]. Mahigit 885,000 na mga Britanikong kawal ang namatay sa larangan ng digma noong Unang Digmaang Pandaigdig.]]
Matapos ang taong 1900, ang pagbabagong panlipunan at panloob para sa Irlanda ang naging mahalagang usap-usapan. Nabuo ang [[Lapian ng mga Manggagawa (UK)|Lapian ng mga Manggagawa]] sa pakikipagtulungan ng mga samahan sa kalakal at ng mga maliliit na Pulahang pangkat. Bago sumapit ang taong 1914, ang mga [[Babaeng Suprahista]] ay nakilaban sa karapatang humalal ng mga kababaihan.
Nakilaban ang UK kasama ng Pransiya, Rusya, at (pagkatapos ng 1917) ang EUA, laban sa Alemanya at ng mga kakampi nito noong [[Unang Digmaang Pandaigdig]] (1914-18).<ref>Turner, John (1988). ''Britain and the First World War''. London: Unwin Hyman. pp. 22–35. ISBN 978-0-04-445109-9.</ref> Nakilahok ang sandatahang lakas ng UK sa pakikidigma sa magkabilaang dulo ng Sasakhari nito at sa maraming rehiyondanay ng Europa, lalo na sa [[Kanluraning Bungarin (Unang Digmaang Pandaigdig)|Kanluraning Bungarin]]. Matapos ang digmaan, nakatanggap ang UK ng kautusan mula sa [[Tipanan ng mga Bansa]] patungkol sa pamamahala ng mga dating sakupbayan ng Alemanya at [[Imperyo ng Otoman|Otoman]]. Dahil dito, nakamit ng Sasakhari ng Britanya ang pinakamalawak nitong hangganan. Nasakop na nito ang isang-kalima ng lupain at isang-kapat ng santauhan ng daigdig.<ref>Turner, J. (1988). ''Britain and the First World War''. Abingdon: Routledge. p. 41. ISBN 0-04-445109-1.</ref> Gayon man, dalawa’t kalahating angaw ang nasawing mga Britaniko at iniwan nito ang UK na may malaking pambansang kautangan.<ref name="Westwell&Cove">Westwell, I.; Cove, D. (eds) (2002). ''History of World War I, Volume 3''. London: Marshall Cavendish. pp. 698 and 705. ISBN 0-7614-7231-2.</ref> Ang pagbangon ng [[Pagkamakabansang Irlandes]] at ang mga sigalot nito sa Irlandes ukol sa kairalan ng [[Batas Panloob ng Irlanda]] ay humantong sa [[Paghahati ng Ireland|pagkakahati ng pulo]] noong 1921,<ref>SR&O 1921, No. 533 of 3 Mayo 1921.</ref> at ang [[Malayang Pamahalaang Irlandes]] ay nagsarili na may [[Lupang-pinamamahalaan|katayuang Lupang-pinamamahalaan]] noong 1922. Ang Kahilagaang Irlanda ay nanatiling bahagi ng United Kingdom. Ang mga sunud-sunod na aklasan noong gitna ng pultaong-20 ay nanaluktok noong [[Malawakang Aklasan ng 1926 (UK)|Malawakang Aklasan ng 1926]]. Hindi pa man nakababawi ang UK sa sinapit nito sa digmaan, nang nangyari ang [[Malawakang Kagipitan]] (1929-32). Humantong ito sa maykalakhang walang kinikita, paghihirap ng dating mga pook-kalalang, at kabalisahan sa lipunan at kabanwahan. Nabuo ang pag-iisang pamahalaan noong 1931.<ref>Rubinstein, W. D. (2004). ''Capitalism, Culture, and Decline in Britain, 1750–1990''. Abingdon: Routledge. p. 11. ISBN 0-415-03719-0.</ref>
Nakilahok ang UK sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig nang ipahayag nito ang pakikidigma laban sa Alemanya noong 1939. Noong 1940, naging punong tagapangasiwa at pinuno ng pag-iisang pamahalaan si Winston Churchill. Bagaman natalo ang mga kakampi nito sa Europa sa unang taon ng digmaan, mag-isa pa ring lumaban ang UK laban sa Alemanya. Noong 1940, natalo ang Alemang ''[[Luftwaffe]]'' sa mga [[Makaharing Hukbong Panghimpapawid|MHP]] sa [[Digmaan ng Britanya]] sa pakikipagbaka sa paghawak ng himpapawid. Gayunpaman, nagtamo rin ang UK ng matinding pamomomba noong ''[[Blitz]]''. Mayroon ding mga pinaghirapang pagtagumpayan ang UK tulad ng sa [[Digmaan ng Atlantiko]], [[Labanan sa Hilagang Aprika]], at [[Labanan sa Burma]]. Mahalaga ang pagganap ng lakas ng UK sa mga [[Pagdaong sa Normandiya]] noong 1944. Matapos ang pagkatalo ng Alemanya, ang UK ay isa sa mga Naglalakihang Tatlong bansa na dumalo sa pagtitipon upang balakin ang mga kabagayan matapos ang digmaan. Isa rin ito sa mga unang lumagda sa [[Pahayag ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ang UK ay naging isa sa limang panatilihang kasapi ng [[Kapulungang Pangkatiwasayan ng Mga Nagkakaisang Bansa]]. Ngunit iniwan ng digmaan ang UK na malubhang mahina at umaasa sa pananalapi ng [[Balaking Marshall|Tulong Marshall]] at sa mga pautang ng Nagkakaisang Pamahalaan.<ref>{{Cite news |url= http://www.nytimes.com/2006/12/28/business/worldbusiness/28iht-nazi.4042453.html |title=Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. |work= The New York Times |date=28 Disyembre 2006 |accessdate=25 Agosto 2011}}</ref>[[File:The British Empire.png|thumb|left|Ang mga dating sakupbayan ng [[Imperyo ng Britanya|Sasakhari ng Britanya]]. Ang kasalukuyang mga [[Lupang-sakop ng Britanya sa Ibayong-dagat|sakupbayan ng Britanya sa Ibayong-dagat]] ay may pulang salungguhit.]]
Matapos ang mga digmaan, nagpasimula ang [[Pamahalaang Manggagawa 1945-1951|pamahalaang Manggagawa]] ng mga patakaran sa higit na pagbabago na pupukaw sa lipunan ng mga Britaniko sa mga susunod na taon.<ref>{{cite book |title=Ideas and policies under Labour, 1945–1951: Building a new Britain |first=Martin |last=Francis |pages=225–233 |year=1997 |isbn=978-0-7190-4833-3 |publisher=Manchester University Press}}</ref> Ang mga pangunahing kalalang at ang mga palingkurang-bayan ay [[isinabansa]]; itinatag ang isang [[Pamahalaang Mapang-ako]]; at isang malawakang pamamaraan sa pangangalagang pangkalusugan na ginugugulan ng taumbayan tulad ng pagkakabuo ng [[Pambansang Palingkuran sa Kalusugan]].<ref>{{cite book |title= Aspects of British political history, 1914–1995 |first=Stephen J. |last=Lee |year=1996 |pages=173–199 |isbn=978-0-415-13103-2 |publisher=Routledge |location=London; New York}}</ref> Dahil sa napataon ang pagbangon ng pagkamakabansa sa mga sakupbayan sa pagkabawas ng kapangyarihan ng Britanya sa agimat, kinailangan ang isang patakaran para sa [[Papapalaya ng mga Lupang-sakop|pagpapalaya]] ng mga ito. Binigay nito ang kasarinlan ng India at [[Pakistan]] noong 1947.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=7D66_9YOof4C&pg=PA118 |title=A companion to Europe since 1945 |page=118 |first=Klaus |last=Larres |year=2009 |isbn=978-1-4051-0612-2 |location=Chichester |publisher=Wiley-Blackwell }}</ref> Sa loob ng tatlumpung taon, karamihan ng mga sakupbayan ng Sasakhari ng Britanya ay nakamit ang kasarinlan. Karamihan dito ay naging kasapi ng [[Kapamansaan ng mga Bansa]].<ref>{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/Templates/System/YearbookHomePage.asp?NodeID=152099&load=countrylist |title=Country List |accessdate=11 Setyembre 2012|last= |first= |coauthors= |date=19 Marso 2009 |work=|publisher=[[Commonwealth Secretariat]] }}</ref>
Kahit ang UK ang ikatlong bansa na nakagawa ng isang [[Sandatang NukleyarButuranin sa United Kingdom|kamalig para sa mga sandatang nukleyarbuturanin]] ([[Paggawa ng Hurricane|kauna-unahangbuturanin sinubok ang bombang atomiko]] noong 1952), ang mga bagong hangganan ukol sa pandaigdigang gampanin ng Britanya ay nakasaad sa [[krisis ng Suez]] noong 1956. Tiniyak ng paglaganap ng wikang Inggles ang pangingibabaw nito sa [[Panitikang Britaniko|panitikan]] at [[Kultura ng Nagkakaisang Bansa|kalinangan]] ng daigdig, samantalang simula noong pultaong-60, ang [[kulturang popular|kalinangang tanyag]] ng Britanya ay naging tanyag maging sa ibayong-dagat. Dahil sa kakulangan ng mga manggagawa noong pultaong-50, hinikayat ng UK ang pandarayuhan mula sa mga bansa ng Kapamansaan. Dahit dito, naging isang lipunang may samu’t saring lahi ang UK.<ref>{{cite book |url= http://books.google.com/?id=s3RQ4dsFEkoC&pg=PA84 |title=Contemporary British identity: English language, migrants, and public discourse |series= Studies in migration and diaspora |first=Christina |last= Julios |page=84 |isbn=978-0-7546-7158-9 |year=2008 |publisher=Ashgate |location=Aldershot}}</ref> Bagaman umakyat ang pamantayan sa pamumuhay noong pultaong-50 at 60, hindi naging kasing-bilis ang paglago ng agimat ng UK tulad ng sa Kanlurang Alemanya at Hapon. Noong 1973, sumapi ang UK sa [[Pamayanang Ekonomiko ng Europa]] (PEE), at nang ito ay naging [[Samahang Europeo]] (SE) noong 1992, isa ito sa 12 kasaping nagtatag.
[[File:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|thumb|250px|Nakasapi ang UK sa [[Samahang Europeo]] noong 1973 kahit makalawang bineto ito ng Pransya noong 1961 at 1967. Sumang-ayon ang karamihan ng mga Briton (67%) na maging palagiang kasapi ng Samahan noong 1975.]]
|
