Metastasis: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
mNo edit summary |
m clean up citations using AWB |
||
Linya 15:
Ang '''Metastasis''' o '''Sakit na metastatiko''' (Ingles: '''Metastasis''') ang pagkalat ng sakit mula sa isang [[organo]] o bahagi sa iba pang hindi katabing organo o bahagi. Nakaraang pinaniwalaan na tanging mga [[malignanteng tumor]] na selula at mga [[impeksiyon]] ang may kakayahang mag-metastasis. Gayunpaman, ito ay muling binigyan ng pagsasaalang alan dahil sa bagong pagsasaliksik. Ang salitang metastasis ay nangangahulugang "pag-alis sa lugar" sa Griyego mula sa μετά, meta, "kasunod", at στάσις, stasis, "paglalagay". Ang plural nito ay metastases.
Ang [[kanser]] ay maaaring mangyari pagkatapos na ang isang [[selula]] sa isang [[tisyu]] ay patuloy na [[henetiko]]ng napinsala upang lumika ng kanser na [[selulang sangay]] na nag-aangkin ng [[penotipo]]ng [[malignante]]. Ang mga kanser na selulang sangay na ito ay may kakayahan sumailalim sa hindi makokontrol na abnormal na [[mitosis]] na nagsisilbi upang pataasin ang bilang mga selulang kanser sa lugar na ito. Kapat ang lugar ng mga selulang kanser sa pinagmulang lugar ay naging klinikal na matutukoy, ito ay tinatawag na pangunahing tumor. Ang ilang mga selulang kanser ay maaari ring magkamit ng kakayahan na makatagos at makapasok sa mga nakapaligid na normal na tisyu sa lokal na area at bumuo ng bagong tumor. Ang bagong nabuong anak na tumor sa katabing lugar sa loob ng tisyu ay tinatawag na lokal na metastasis.
Ang ilang mga selulang kanser ay maaaring mag-angkin ng kakayahang makatagos sa mga pader ng [[limpatiko]] at/o mga [[besel ng dugo]] na pagkatapos nito ay nagkakaroon ng kakayahan na [[sirkulasyon|sumirkula]] sa [[daloy ng dugo]] (sumisirkulang mga selulang tumor) sa iba pang mga lugar at [[tisyu]] sa [[katawan]]. Ang prosesong ito ay tinatawag na pagkalat na lymphatic o hematogeneous.
Pagkatapos na ang mga selulang tumor ay humimlay sa ibang lugar, ang mga ito ay muling tumatagos sa besel o mga pader, patuloy na dumadami at kalaunan ay isa pang klinikal na matutukoy na tumor ay mabubuo. Ang bagong tumor na ito ay tinatawag na metastatiko(o pangalawang) tumor. Ang metastasis ang isa sa tatlong pinakakilalang mga tanda ng pagiging [[malignante]] na salungat sa sa mga [[benign na tumor]]. Ang karamihan sa mga tumor at iba pang mga [[neoplasma]] ay maaaring mag-metastasis bagaman sa iba't ibang antas(halimbawa ang [[selulang basal na karsinoma]] ay bihirang mag-metastasis).
Kapag ang mga selulang tumor ay nag-metastasis, ang bagong tumor ay tinatawag na panglawa o metastatikong tumor at ang mga selula nito ay tulad ng sa orihinal na tumor. Ang ibig sabihin, halimbawa kung ang [[kanser sa suso]] ay nag-metastasis sa mga [[baga]], ang ikalawang tumor ay binubuo ng mga abnormal selula ng suso, hindi ng abnormal na selula ng baga. Ang tumor na nasa baga ay tinatawag naman na metastatikong kanser sa suso at hindi [[kanser sa baga]].
==Mga tanda at sintomas==
[[Image:Symptoms of cancer metastasis.png|thumb|right|Ang mga sintomas ng metastasis ng kanser ay nakadepende sa lokasyon ng tumor.]]
Ang mga sintomas ng metastasis ay iba't iba sa lokasyon ng mga [[tumor]]. Sa simula, ang kalapit na mga [[kulani]](lymph nodes) ay tinatamaan ng maaga.<ref name=nci/> Ang mga [[baga]], [[buto]], [[atay]] at [[utak]] ang pinakakaraniwang mga lokasyon ng metastasis mula sa mga solidong tumor.
Linya 29:
*Mga baga: [[pag-ubo]], [[hemoptysis]] at [[dyspnea]]<ref name=nci/> (pag-ikli ng paghinga)
*Atay: [[hepatomegalya]] (lumaking atay)<ref name=nci/> at [[jaundice]]<ref name=nci/>
*Mga buto: sakit sa buto,
*Utak: mga [[neurolohikal]] na sintomas gaya ng [[pagsakit ng ulo]], panginginig at [[vertigo]].<ref name=nci/>
Bagaman ang sumulong(advanced) na kanser ay maaaring magsanhi ng sakit, ito ay kalimitang hindi unang sintomas.
Ang mga ilang pasyente ay gayunpaman, maaring hindi magpakita ng anumang sintomas.
== Patopisiolohiya==
Ang mga metastatikong tumor ay napaka karaniwan sa mga huling yugtong(late stage) na [[kanser]]. Ang pagkalat ng metastases ay maaaring mangyari sa pamamagitan ng duo o mga [[kulani]] o sa parehong mga rutang ito. Ang pinakaraniwang mga lugar para sa metastases na mangyari ang mga [[baga]], [[atay]], [[utak]] at [[buto]].
=== Mga paktor na sangkot===
Ang metastasis ay isang komplikadong sunod sunod na mga hakbang kung saan ang mga selula ng kanser ay umaalis sa orihinal na lokasyon ng tumor at lumilipat sa ibang mga bahagi ng katawan sa pamamagitan ng [[daloyngdugo]] o [[sistemang lympatiko]](kulani). Upang magawa ito, ang mga selulang malignante ay bumabaklas mula sa pangunahing tumor at dumidikit sa at sumisira ng mga [[protina]] na bumubuo sa nakapaligid na [[ekstraselular na matriks]](ECM) na naghihiwalay sa tumor mula sa katabing [[tisyu]]. Sa pagsira ng mga protinang ito, ang mga selulang kanser ay nagagawang labagin ang ECM at makatakas. Kapag ang [[kanser sa bibig]] ay nag-metastasis, ang mga ito ay karaniwang naglalakbay sa pamamagitan ng sistemang lympatiko sa [[kulani]] sa leeg. Ang katawan ay lumalabas sa metastasis sa pamamagitan ng iba't ibang mga mekanismo sa pamamagitan ng mga aksiyn ng isang klase ng mga protinang tinatawag na [[tagasupil ng metastasis]](metastasis supressor) na ang ilang dosena nito ay alam.
Ang mga mananaliksik ng kanser na nag-aaral ng mga kondisyon na kailangan sa metastasis ng kanser ay natuklasan ang isa sa mga mahalagang pangyayaring kailangan ang paglago ng bagong network ng mga [[besel ng dugo]] na tinatawag na [[angiogenesis]] ng tumor.<ref>{{cite journal |author=Weidner N, Semple JP, Welch WR, Folkman J |title=Tumor angiogenesis and metastasis—correlation in invasive breast carcinoma |journal=N Engl J Med. |volume=324 |issue=1 |pages=1–8 |year=1991 |month=Jan |pmid=1701519 |doi= 10.1056/NEJM199101033240101|url=http://content.nejm.org/cgi/content/abstract/324/1/1}}</ref> Natuklasan ang [[tagapigil ng angiogenesis]] ay makapipigil ng paglago ng metastases.
Linya 52:
====1. Transcoelomiko====
Ang pagkalat sa mga [[kabidad]] ng katawan ay nangyayari sa pagbibinhi(pagdami) sa ibabaw ng [[peritoneal na kabidad|peritoneal]], [[pleural na kabidad|pleural]], pericardial, at subarachnoid na mga espasyo. Halimbawa, ang [[kanser sa obaryo|tumor sa obaryo]] ay kumakalat nang transperitoneal sa ibabaw ng [[atay]]. Ang [[mesothelioma]] ay maaaring kumalat sa pamamagitan ng kabidad na [[pleural]].
{{cite journal
|last=Bacac|first=M|
|title=Metastatic cancer cell
|journal=Annual Review of Pathology
Linya 65:
====2. Lymphatikong pagkalat====
Ang pananakop sa [[sistemang lymphatiko]] ay sinusundan ng paghahatid ng mga selulang tumor sa rehiyonal na mga nodo at pinakahuli ay sa huling mga bahagi ng katawan. Ito ang pinaka karaniwang ruta ng metastasis para sa [[karsinoma]].
====3. Pagkalat na Haematogenous====
Ito ay tipikal sa lahat ng mga [[sarcoma]] ngunit ito ang pinapaborang ruta sa ilang mga karsinoma gaya ng mga nagmumula sa bato). Dahil sa kanilang mas manipis na mga pader, ang mga [[vein]] ay mas malimit na sinasakop kesa sa mga [[arterya]] at ang metastasis ay sumusunod ng paterno ng mga pagdaloy ng vein.
====4. Transplantasyon o implantasyon====
Ito ang mekanikal na pagdadala ng mga pragmento ng mga selulang tumor ng mga instrumentang [[siruhikal]] habang isinasagawa ang isang operasyon o paggamit ng mga [[karayom]] habang isisinasagawa ang mga pamamarang [[diagnosis|diagnostiko]].
Ang mga selulang kanser ay maaaring kumalat sa kulani(lymph node) malapit sa pangunahing tumor. Ito ay tinatawag na nodal na pagkasangkot, positibong mga nodo, o rehiyonal na sakit. Ang mga positibong nodo ay isang temrnio na ginagamit ng mga espesyalistang medikal upang ilarawan ang kalagayan ng pasyente na ang ibig sabihin ay ang mga kulani ng pasyente malapit sa pangunahing tumor ay nasubok(tested) na positibo sa pagiging malignante. Karaniwang kasanayang medikal na sumubok sa pamamagitan ng [[biopsiya]] ang hindi bababa sa dalawang mga kulani malapit sa lugar ng tumor kung gagawa ng [[suriya]] o operayson upang suriin o alisin ang tumor. Ang mga naging lokal na pagkalat hanggang sa rehiyonal na kulani malapit sa pangunahing tumor ay hindi normal na binibilang bilang metastasis bagaman ito ay tanda ng malalang [[prognosis]]. Ang paghahatid sa pamamagitan ng mga kulani ang pinakakaraniwang daanan para sa inisyal na pagkalat ng karsinoma.<ref name="Robbins">Kumar, Vinay; Abbas, Abul K; Fausto, Nelson; Robbins, Stanley L; Cotran, Ramzi S (2005). Robbins and Cotran pathologic basis of disease (7th ed.). Philadelphia: Elsevier Saunders. ISBN 978-0-7216-0187-8.</ref>
===Mga organong-spesipikong inaasinta===
May kagawian ang ilang mga tumor na magbinhi sa mga partikular na organo. Ito ay unang tinalakay bilang "binhi at lupang teoriya" ni [[Stephen Paget]] na higit sa isang [[siglo]] ang nakalilipas noong 1889. Halimbawa, ang [[kanser sa prostate]] ay kaniwang nagme-metastasis sa mga buto. Sa parehong pamamaraan, ang [[kanser sa bituka]] ay may kagawiang mag-metastasis sa [[atay]]. Ang [[kanser sa tiyan]] ay kalimitang nagme-metastasis sa [[obaryo]] sa mga kababaihan na tinatawag na [[Krukenberg tumor]].
Ayon sa teoriyang "binhi at lupa" mahirap para sa mga selulang kanser na makapagpatuloy sa labas ng kanilang pinagmulang rehiyon kaya upang mag-metastasis, kailangan silang humanap ng lokasyon ng parehong mga katangian.<ref>http://www.springerlink.com/content/v8wt2q033u674121/</ref> Halimbawa, ang mga selula ng tumor ng suso na nagtitipon ng mga [[ion]] ng [[calcium]] mula sa gatas ng suso ay nagme-metastasis sa tisyu ng buto kung saan ang mga ito ay maaaring magtipon ng mga ion ng calcium mula sa buto. Ang malignanteng [[melanoma]] ay kumakalat sa utak na ipinagpapalagay na dahil ang [[neuron|neural]] na tisyu at [[melanocyte]] ay lumilitaw mula sa parehong [[linya ng selula]] sa [[embryo]].<ref>Robert Weinberg, The Biology of Cancer, cited in [http://www.nytimes.com/2007/04/03/health/03angi.html Basics: A mutinous group of cells on a greedy, destructive task], by Natalie Angier, New York Times, 3 April 2007</ref>
Noong 1928, hinamon ni [[James Ewing]] ang teoriyang "binhi at lupa" at nagmungkahing ang metastasis ay purong nangyayari sa pamamagitan ng mga [[anatomiko]] at [[mekanikal]] na ruta.
=== Metastasis at pangunahing kanser===
[[teoriya|Tineoriyang]] ang metastastis ay palaging nagkakataon sa isang pangunahing kanser at sa gayon, ay isang tumor na nagmula mula sa isang selulang kanser o mga sela sa ibang bahagi ng katawan. Gayunpaman, higit sa 10% ng mga pasyenteng humaharap sa [[unit ng onkolohiya]] ay may metastases nang walang pangunahing tumor na natuklasan. Sa mga kasong ito, tinutukoy ng mga doktor ang pangunahing tumor bilang "hindi alam" o "okulto" at ang pasyente ay sinasabing may [[kanser na hindi alam ang pangunahing pinagmulan]](CUP) o [[hindi alam na mga pangunahing tumor]](UPT). Tinatayang ang 3% ng lahat ng mga kanser ay hindi alam ang pangunahing dahilan.<ref name="CUP-Oncologist">{{cite journal |author=Briasoulis E, Pavlidis N |title=Cancer of Unknown Primary Origin |journal=Oncologist |volume=2 |issue=3 |pages=142–152 |year=1997 |pmid=10388044 |doi= |url=http://theoncologist.alphamedpress.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=10388044}}</ref> Naipakita ng mga pag-aaral na kung ang simpleng pagtatanong ay hindi naghayag ng pinagmulan ng kanser(pag-ubo ng dugo-"malamang ay [[kanser ng baga]]", pag-ihi ng dugo-"malamang ay [[kanser ng pantog]]), ang komplikadong paglalarawan(imaging) ay hindi rin ito makapaghahayag.
Ang paggamit ng [[immunohistokemistriya]] ay nagbibigay ng kakayahan sa mga [[patolohista]] na magbigay ng pagkakakilanlan sa maraming mga metastases na ito. Gayunpaman, ang paglalaran ng tinutukoy na area ay sa ilang pagkakataon lamang naghahayag ng pangunahing kanser. Sa mga bihirang kaso(halimbawa ng [[melanoma]]), walang pangunahing tumor ang natuklasan kahit sa [[autopsiya]]. Kaya ipinagpalagay na ang ilang mga pangunahing tumor ay maaaring lumiit ng buo ngunit mag-iwan ng kanilang metastases.
Line 92 ⟶ 91:
==Sanggunian==
{{reflist}}
[[Kategorya:Kanser]]
[[Kategorya:Sakit]]
| |||