Kultura ng Pilipinas: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
mga letra |
m Ibinalik ang mga pagbabago ni 122.54.137.50 (Usapan) patungo sa huling rebisyon ni 112.202.221.162 Tatak: Rollback |
||
Linya 1:
Ang '''kultura ng Pilipinas''' o '''kalinangan ng Pilipinas''' ay pinaghalong impluwensiya ng mga katutubong tradisyon at mga kultura ng mga unang mangangalakal at mananakop nito noon. Ang pananakop ng mga [[Kastila]] sa Pilipinas, sa pamamahala ng [[Mehiko|Mexico]], na tumagal ng mahigit 299 taon, ay may malaking kontribusyon sa Kultura ng Pilipinas. Ang [[Wikang Filipino]], na mas kadalasang kilala bilang [[Tagalog]], ay maraming hiniram na salita galing Kastila. Karamihan sa mga pinagdiriwang na mga tradisyon ay magkahalong Kristiyano, Pagano, at iba pang lokal na seremonya. Bilang halimbawa, bawat taon, ang mga bayan sa buong bansa, ay nagsasagawa ng malalaking Pista, nagpapaalala sa mga Santong Patron ng mga bayan, [[barangay]], o ng mga distrito. Ang mga Pista ay kadalasang may patimpalak sa katutubong pagsayaw, at sa ibang lugar ay mayroon pang sabungan. Ang mga ganitong tradisyon ay ginaganap din sa mga bansang nasakop ng mga Kastila. Sa katimugang bahagi ng bansa na karamihan ay mananalig Islam ay nagdiriwang din ng kanilang mga tradisyon at nakagawian.
Bago pa man dumating ang mga unang mananakop, ang mga mangangalakal galing sa [[India]], [[Malaysia]], [[Indonesia]], [[Tsina]] at [[Hapon]] ay may malaking kontribusyon din sa Kultura ng Pilipinas. Ang [[Hinduismo]] at [[Budismo]] ay may impluwensiya sa mga katutubong paniniwala ng mga Pilipino bago dumating ang mga Kastila at ang mga mangangalakal na [[Islam|Muslim]]. Ang wikang [[Tagalog]] at iba pang wika sa [[Pilipinas]] ay maraming hiniram sa wikang [[Sanskrit]]o. Isang mabuting halimbawa ang ''karma'', na hanggang ngayon ay pinaniniwalaan pa rin ng mga Pilipino. Marami sa mga pamahiin, hiniram na salita at pagkain, tulad ng ''pansit'', ''siopao'' at iba pa ay minana sa mga mangangalakal na Tsino. Ang ibig sabihin ng kultura ay ang paraan ng pamumuhay ng mga tao nagpapakita ng kaugalian, tradisyon, mga sining, sistema ng edukasyon, musika at pamahalaan.
== Lipunang Pilipino ==
Ang Lipunang Pilipino ay magkahalong lipunan. Isa bilang bansa, at marami dahil sa pagkakahiwalay ng mga ito ng lugar, dahil sa pulo pulo nitong ayos at mga kasanayan. Ang bansa ay nahahati sa pagitan ng mga [[Kristiyano]], [[Islam|Muslim]], at iba pang pangkat; sa pagitan ng mga nasa lungsod at sa mga nayon; mga tagabundok at tagapatag; at pagitan ng mga mayayaman at ng mga mahihirap.
===Kaugaliang Pilipino===
*'''Bayanihan''': Nabuo ang Bayanihan sa mga samahan ng mga magkakapitbahay na nagtutulungan kahit kailan o saan man kailanganin ng tulong. Kadalasan makikita ang bayanihan sa mga sasakyang nasisiraan ng gulong. Ang mga tambay at ang mga taong-bayang na malapit dito ay agad agad ding tutulungan ang drayber kahit ano pa man ang mangyari maayos lamang ang nasirang sasakyan. O kaya naman mas kadalasang inilalarawan ito ng paglilipat bahay noon ng mga nasa lalawigan. Ang mga bahay ay sabay sabay bubuhatin ng mga kalalakihan na sinasabayan pa kung minsan ng awitin upang di gaanong madama ang kabigatan nito. Ito ay kabaligtaran ng ugaling [[indibidwalismo]] ng mga lipunang Europeo at Amerikano.
*'''Matinding Pagkakabuklod-buklod ng Mag-anak''': Ang mga Pilipino ay kadalasang malalapit sa kanilang mag-anak at iba pang kamag-anak. Ang pangunahing sistemang panlipunan ng mga Pilipino ay mag-anak. Maraming mga Pilipino ang tumitira malapit sa kanilang mga kamag-anak, kahit pa sila ay may edad na o kaya naman ay may sarili na ring mag-anak. Kadalasan ang isang bahay sa Pilipinas ay binubuo ng mahigit sa dalawang mag-anak. Sa mga lalawigan, ang mga nayon ay kadalasang binubuo ng iisang angkan, at halos lahat ay mag-kakakilala
*'''Pakikisama'''<ref name=Flavier>{{cite-Flavier|Tungkol sa ''pakikisama'', at ''utang na loob''}}</ref>: Ang pakikisama ay ang kaugaliang Pilipino na nagnanais magkaroon ng maganda at mabuting pakikitungo sa iba.
*'''Hiya''': Ang kaugaliang Hiya ay isang panlipunang kaugalian. Ang mga Pilipino kasi ay naniniwala na dapat na kumilos sila kung ano ang mga tinatanggap na kaugalian ng lipunan; ang kung sila ay nakagawa ng kaugaliang hindi tanggap, ang kahihiyan na ginawa nila ay hindi lang para sa kanilang sarili kundi kahihiyan din ito para sa kanilang mag-anak. Isang halimbawa ay ang pagiging magarbo ng paghahanda kahit na hindi dapat sapat ang kabuhayan niya. Kung ay isa ay pinahiya sa maraming tao, sila ay nakararamdam ng hiya at nawawalan ng lakas ng loob.
rch 02.jpg|<small>[[Paoay Church|Simbahang Paoay]] sa [[Ilocos Norte]]</small>▼
*'''Utang na Loob'''<ref name=Flavier/>: Ang Utang na Loob, ay isang utang ng tao sa taong tumulong sa kanya sa mga pagsubok na kanyang dinaanan. May mga kasabihan nga na: '''Ang hindi lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan'''
*'''Amor Propio''': Pagpapahalaga ng isang tao sa kanyang dignidad. [[citation needed]]
*'''Delicadeza''': Isang ugali na kailan na dapat ang isang tao ay kumilos sa tama at nasa lugar. Kailangang ang pagkilos ay tanggap ng lipunan upang hindi marumihan ang dignidad ng mag-anak.[[citation needed]]
*'''Palabra de Honor''': "May isang salita" Isang kaugalian ng mga Pilipino na kailangan tuparin ang mga sinabi nitong mga salita o pangako.
== Arkitektura ==
[[Talaksan:Villa_Escudero_Bahay_Na_Bato.JPG|thumb|200x200px|Ang ''[[bahay na bato]]'' ay isang tradisyunal na Pilipinong bahay kolonyal]]
Bilang kolonya ng [[Spanish Empire|Imperyong Kastila]] nang 333 taon, ipinakilala ng mga Kastila ang Europeong [[Colonial architecture|arkitekturang kolonyal]] sa Pilipinas. Naging dahilan ang pagkilala ng [[Christianity|Kristiyanismo]] sa pagdala ng mga Europeong simbahan at arkitektura na naging sentro ng karamihan ng mga bayan at lungsod sa bansa. Ipinakilala rin ng mga [[Spaniards|Kastila]] ang mga bato bilang materyales pambahay at pangkonstruksyon at pinagsama ng mga Pilipino ang mga ito sa kanilang arkitektura para makabuo ng kombinasyon ng arkitektura na mahahanap lamang sa Pilipinas. Makikita pa rin ang [[Spanish colonial architecture|arkitekturang kolonyal ng mga Pilipino]] sa mga gusaling may edad ng ilang siglo tulad ng mga [[Baroque Churches of the Philippines|Pilipinong simbahang Baroque]], [[bahay na bato]], tahanan, paaralan, kumbento, gusali ng gobyerno sa buong bansa. Mahahanap ang pinakamagandang koleksyon ng arkitektura ng panahong kolonyal ng mga Kastila sa nakapader na lungsod ng [[Intramuros]] sa [[Manila|Maynila]] at sa makasaysayang bayan ng [[Vigan]]. Ang mga simbahan ng kapanahunang kolonyal ay kasama sa mga pinakamahusay na halimbawa at legasiya ng [[Spanish Baroque architecture|Kastilang arkitekturang Baroque]] na tinatawag na [[Earthquake Baroque]] na mahahanap lamang sa Pilipinas. Mayroon ding mga gusali mula sa panahong kolonyal ang mga makasaysayang probinsya tulad ng [[Ilocos Norte]] at [[Ilocos Sur]], [[Pangasinan]], [[Pampanga]], [[Bulacan]], [[Cavite]], [[Laguna (province)|Laguna]], [[Rizal]], [[Batangas]], [[Quezon (province)|Quezon]], [[Iloilo]], [[Negros Island Region|Negros]], [[Cebu]], [[Bohol]] at [[Zamboanga del Sur]].
Dati, bago ang pamumuno ng Espanya, [[Bahay Kubo|bahay kubo]] ang karniwang pinagtitirahan ng mga katutubong [[Filipinos|Pilipino]]. Nailalarawan ito sa paggamit ng payak na materyalbes tulad ng kawayan at [[Coconut|buko]] bilang pangunahing pinagkukunan ng kahoy. Ginagamit ang [[Cogon grass|kugon]], dahon ng [[Nipa palm|nipa]], at dahon ng buko bilang pang-atip. Itinayo ang mga sinaunang tahanan sa mga tiyakad dahil sa madalas na pagbaha sa tag-ulan. Kabilang sa mga rehiyonal na baryante ang paggamit ng mas makapal at masinsin na pang-atip sa mga kabundukan, o mga mas mahaba na tiyakad sa mga baybayin lalo na kapag itinayo ang istruktura sa ibabaw ng tubig. Mailalarawan ang arkitektura ng mga ibang katutubong tao sa paggamit ng anggular na bubong na gawa sa kahoy, kawayan sa halip ng mga dahong pang-atip at gayakang kahoy na inukit. Ang bahay na bato ay isang baryante ng bahay kubo na lumitaw noong panahong kolonyal.
Ang [[University of Santo Tomas Main Building|Pangunahing Gusali ng Unibersidad ng Santo Tomas]] sa [[Maynila]] ay isang halimbawa ng [[Renaissance Revival architecture|arkitekturang Neorenasimiyento]]. Sinimulan ang konstruksyon ng gusali noong 1924 at nakumpleto ito noong 1927. Ang gusali na idinisenyo ni Padre [[Roque Ruaño]], [[Dominican Order|O.P.]], ang kauna-unahang gusaling may laban sa lindol sa [[Philippines|Pilipinas]] na hindi simbahan.<ref name="ust.edu.ph">{{cite web|url=http://www.ust.edu.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=107&Itemid=58|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091228225915/http://www.ust.edu.ph/index.php?option=com_content&task=view&id=107&Itemid=58|archivedate=2009-12-28|title=Main Building|work=UST.edu.ph|accessdate=2009-12-04}}</ref> Makikita rin ang Islamikong at iba pang Asyanong arkitektura sa mga gusali tulad ng mga [[Mosque|moske]] at [[templo]]. Karaniwan pa rin ang Prehispanikong pamamahay sa mga kabukiran. Popular ang mga kontemporaryong subdibisyon at kanugnog na nakapultahang komunidad sa mga lunsuring lugar tulad ng [[Kalakhang Maynila|Kalakhang Manila]], [[Gitnang Kabisayaan]], [[Gitnang Luzon]], [[Rehiyon ng Pulo ng Negros|Pulo ng Negros]] at mga iba pang mayamang [[Philippine regions|rehiyon]].
[[Talaksan:Calesa.jpg|thumb|193x193px|Ang [[kalesa]], isang tradisyunal na Pilipinong lunsuring transportasyon sa harap ng pasukan ng [[Manila Cathedral|Katedral ng Maynila]] ]]
Nagkaroon ng mga panukala na magsabatas ng patakaran kung saan magkakaroon ang bawat munisipalidad at lungsod ng ordinansang nag-aatas ng lahat ng konstruksyon at muling pagtatayo sa loob ng nasabing teritoryo na maging nakakiling sa istilong arkitektura at paisahismo ng munisipalidad o lungsod para preserbahin at konserbahin ang mga namamatay na pamanang pook ng bansa na mabilisang ginigiba paisa-isa dahil sa urbanisasyon, pag-unlad na walang pananagutan sa kultura, at kakulangan sa paninging arkitektura na paisaheng urbano. Ginagamit ang patakarang ganito ng mga bansang nakapagpreserba ng kanilang kababalaghang arkitekura, at buong lungsod mismo, nang daan-daang taon, tulad ng [[Italya]], [[Pransiya]], [[Romania|Rumanya]], [[Alemanya]], and [[Espanya]]. Itinataguyod ng panukala ang paggamit at reinterpretasyon ng mga katutubong, kolonyal, at modernong estilong arkitektura at paisahe na laganap o dating laganap sa isang lungsod o munisipalidad. Nilalayon ng panukala na paunlarin ang renasimiyento sa Pilipinong paysaismo, lalo na sa mga kabukiraning lugar na maaaring baguhin para maging bagong bayan ng pamanang arkitektura sa loob ng 50 taon. Sa kasamaang-palad, kulang ang pagpapahalaga sa pagpepreserba ng bayang pamana sa mga dalubhasa ng arkitektura at inhenyeriang nakabase sa Pilipinas, tulad ng sa kaso sa [[Manila|Maynila]], kung saan tinatanggap nang tinatanggap at itinatayo nang itinatayo ang mga panukalang negosyo para magtayo ng mga istrakturang hindi nakakiling sa mga istilong arkitektura ng Maynila ng mga nasabing eksperto na mabisang lumilipol sa paisaheng arkitekura ng Maynila nang paisa-isang gusali. Bukod dito, hindi pa namanipesto ang natatanging panukalan sa arkitekura para maging aktwal na patakaran dahil wala pang Kagawaran ng Kultura. Ang lungsod ng [[Vigan]] lamang ang nagsabatas ng ordinansang ganito na humantong sa kanyang deklarasyon bilang [[World Heritage Site|Pandaigdigang Pamanang Pook]] ng [[UNESCO]] noong 1999 at sa pagkakaloob ng iba't ibang pagkilala para sa konserbasyon at pagpapanatili ng kanyang katangi-tanging istlo ng arkitektura at paisahe. Noong 2016, nagsampa si senadora [[Loren Legarda]] ng panukalang-batas na magtatatag ng Kagawaran ng Kultura. Ipinakilala ang panukalang-batas sa Senado noong Enero 2017 at inaasahang maisasabatas ito sa huling bahagi ng 2018 o sa unang bahagi ng 2019. Suportado ang panukalang-batas ng 9 pang senador mula sa iba't ibang partido, alalaong baga'y, sina Bam Aquino, Nancy Binay, Francis Escudero, Juan Zubiri, Joseph Ejercito, Joel Villanueva, Sherwin Gatchalian, Risa Hontiveros, at Sonny Angara. Sinampa rin ang tatlong katapat na panukalang-batas na naglalayong magtatag ng Kagawaran ng Kultura sa Kapulungan ng mga Kinatawan ng Pilipinas, akda ni Christopher de Venecia, Evilina Escudero, and Jose Antonio Sy-Alvarado.<ref>{{cite web|url=https://www.senate.gov.ph/lis/bill_res.aspx?congress=17&q=SBN-1528|title=17th Congress – Senate Bill No. 1528 – Senate of the Philippines|publisher=Senate.gov.ph|date=|accessdate=2018-04-06}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.congress.gov.ph/legisdocs/?v=billsresults#17|title=House of Representatives|website=www.congress.gov.ph|accessdate=6 April 2018}}</ref><center>
'''Arkitektura ng Pilipinas'''<gallery>
Talaksan:VIGAN CITY.jpg|<small>[[Vigan City|Lungsod ng Vigan]] sa [[Ilocos Sur]]</small>
Talaksan:Loboc church, Bohol.png|<small>[[Loboc Church|Simbahang Loboc]] sa [[Bohol]]</small>
▲
Talaksan:Church of Liliw, Facade.jpg|<small>[[Liliw Church|Simbahang Liliw]] sa [[Laguna (province)|Laguna]]</small>
</gallery></center>
Line 14 ⟶ 42:
=== Kristiyanismo ===
Naimpluwensya ng Kristiyanismo ang kulturang Pilipino sa halos lahat ng mga tapyas, mula sa visual art, arkitektura, sayaw, at musika. Sa kasalukuyan, ang Pilipinas ay isa sa dalawang nakararaming [[Roman Catholic|Katolikong Romanong]] (80.58%) nasyon sa Asya-Pasipiko, [[East Timor]] ang isa pa. Mayroon ding sariling independiyenteng simbahang Pilipino ang bansa, ang [[Aglipayan]] na nagbubuo ng halos 2% ng
=== Anitismo ===
Ayon sa kasaysayan, tinukoy ang mga mitolohiyang Pilipno at katutubong relihiyon blang Anitismo,<ref name="elibrary.ru">https://elibrary.ru/item.asp?id=5274644</ref> na may kahulugang "minamanang relihiyon".<ref name="asj.upd.edu.ph">https://www.asj.upd.edu.ph/mediabox/archive/ASJ-09-02-1971/hislop-anitism-survey-religious%20beliefs-native-philippines.pdf</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Rm3XuqRjr40C&pg=PA167|title=Responsibility and Cultures of the World: Dialogue Around a Collective Challenge|first=Edith|last=Sizoo|date=29 April 2019|publisher=Peter Lang|isbn=978-90-5201-670-2|page=167}}</ref> Sa kasalukuyan, karamihan sa mga pangkat etniko ay patuloy-tuloy na sumusunod at nag-aalaga sa kanilang natatanging katutubong relihiyon, lalo na sa mga dominyo ng ninuno, ngunit patuloy-tuloy na nakasasagabal ang mga Hispanong at Arabeng relihiyon sa kanilang pamumuhay sa pamamagitan ng pagbabagong-loob, [[Land grabbing|pag-agaw ng lupa]], ''inter-marriage'', at/o pagbibili ng lupa. Mararaming nalikhang gawaing-iskolar tungkol Anitismo at ang kanyang mararaming paksa, ngunit hindi pa dokumentado ang karamihan sa kanyang mga kuwento at tradisyon ng pandaigdigang lipunang antropolohikal at pang-alamat.<ref name="asj.upd.edu.ph" /><ref name="ReferenceC">{{cite web|url=https://www.aswangproject.com/download-karl-gaverzas-incredible-philippine-mythology-thesis/|title=Download Karl Gaverza's Incredible Philippine Mythology Thesis|publisher=}}</ref><ref name="elibrary.ru" /><ref>{{cite thesis|url=http://dspace.aiias.edu/xmlui/handle/3442/326|title=Christianity encounters Filipino spirited-world beliefs: a case study|first=Reuel|last=Almocera|date=1 May 1990|publisher=South East Asia Graduate School of Theology, Philippines|via=dspace.aiias.edu|type=Thesis}}</ref> Hindid katulad sa mga patay na relihiyon tulad ng [[Norse mythology|Mitolohiyang Nordiko]], patuloy-tuloy na yumayabong ang mga buhay na relihiyon tulad ng Anitismo, Shinto, at Hinduismo hanggang sa ngayon dahil sa di-maiiwasang dinamika sa mga sistema ng paniniwala sa modernong siglo. Dahil sa likas na kababalaghang ito, dumadami nang dumadami ang mga katutubong panitikan o pasalitang kuwento tungkol sa mga iba't ibang mitolohiyang Pilipino tungkol sa mga bathala, bayani, at nilalang mula noong panahong prekolonyal hanggang sa ika-21 siglo. Sa kasalukuyan, Anitista ang humigit-kumulang sa 2% ng populasyon na nakatipon sa [[Cordillera Administrative Region|Rehiyong Pampangasiwaan ng Cordillera]], [[Palawan]], [[Mindoro]], [[Western Visayas|Kanlurang Visayas]], at [[Mindanao]]. Sumusunod din ang mga tiyak na komunidad sa buong Pilipinas sa Anitismo, habang 90% ng pambansang populasyon ng Pilipinas ay patuloy na naniniwala sa mga tiyak na Anitismong sistemang paniniwala, kahit sumusunod sa ibang relihiyon.<ref name="ReferenceD">{{cite web|url=https://www.aswangproject.com/lakapati-the-transgender-tagalog-deity/|title=LAKAPATI: The "Transgender" Tagalog Deity? Not so fast…|publisher=}}</ref><ref name="ReferenceE">{{cite web|url=https://www.aswangproject.com/the-moon-god-libulan-bulan-patron-deity-of-homosexuals/|title=The Moon God Libulan/ Bulan : Patron deity of homosexuals?|publisher=}}</ref> Sa modernong panahon, pinahahalubilo ang karamihan ng mga relihiyong [[Philippine mythology|Anitismo]], katutubo, at Shamanismo sa Kristiyanismo.▼
{{Main|Mitolohiyang Pilipino}}Ang [[Philippine mythology|Anitismo]],<ref name="elibrary.ru">https://elibrary.ru/item.asp?id=5274644</ref><ref>https://dspace.aiias.edu/handle/3442/326</ref> na tinutukoy bilang [[Philippine mythology|mitolohiyang Pilipino]] o mga katutubong relihiyon ng mga ninuno ng Pilipinas, ay lawas ng mga [[Myth|alamat]], kwento, at [[pamahiin]] na ipinapaniwala ng mga [[Filipinos|Pilipinos]] (binubuo ng higit sa isang daang mga etniko sa [[Philippines|Pilipinas]]) na halos nagmumula sa mga [[Indigenous religious beliefs of the Philippines|paniniwala noong panahong prehispaniko]]. Nagbunga ang mga ibang paniniwala mula sa mga relihiyon bago ang Kristiyanismo na naimpluwensiyahan ng Hinduismo. Sa kasalukuyan, pinaniniwalaan pa rin ang mga ibang paniniwalang prekolonyal ng mararaming Pilipino sa mga syudad at kanayunan.
Ipinagsama sa mitolohiyang Pilipino ang mga iba't ibang pinagmulan na may pagkakapareho sa mga mitolohiyang Indonesiyo at Malay, pati na rin ang Hindu, Muslim, Budista, at Kristiyanong tradisyon, tulad ng ideya ng [[kaluwalhatian]] (kalangitan, kamurawayan, atbp.), impiyerno (kasamaan, sulad, atbp.), at ang kaluluwa (kaulolan, atbp.). Itinatangka ng mitolohiyang Pilipino na paliwanagin ang [[Religious cosmology|kalagayan ng mundo]] sa pamamagitan ng mga buhay at kilos ng mga [[Deities of Philippine mythology|bathala (diyos, diyosa), bayani, at mitolohikong nilalang]]. Halos lahat ng mga alamat na ito ay ipinasa sa pamamagitan ng tradisyong pasalita, at napreserba sa tulong ng mga [[babaylan]] ([[katalonan]], mumbaki, baglan, machanitu, walian, mangubat, bahasa, atbp.) at mga matatanda sa komunidad.
Dumating ang [[Islamic mythology|mitolohiyang Islam]] sa Pilipinas noong ika-13 siglo sa pamamagitan ng mga daan ng pangangalakal sa Timog-Silangang Asya. Itinatag ang paglago ng Islam ng iba't ibang uri ng mga sistema ng paniniwala, lalo na sa mga timog-kanlurang bahagi ng kapuluan, kung saan niyakap ang sistemang sultanato ng mga katutubo nang walang pangangailangan ng sapilitang pagbabagong-loob, dahil hindi binalak ng mga relihiyosong mangangalakal na sakupin ang kapuluan. Sa kasalukuyan, halos 6% ng populasyon ay Muslim at nakatipon ang karamihan sa rehiyong [[Bangsamoro]] sa Mindanao. Nasa ilalim ng Sunni Islam ang karamihan ng mga Pilipinong Muslim ayon sa paaralan ng Shafi'i.<ref name="asiasociety.org">https://asiasociety.org/education/religion-philippines</ref>▼
Ang terminong 'Mitolohiyang Pilipino' ay ginagamit mula noong ika-20 siglo ng mga magkakasunod na henerasyon bilang pangkalahatang termino para sa lahat ng mga mitolohiya sa loob ng Pilipinas. Sinusundan itong mga "mitolohiya" bilang balidong relihiyon ng mga katutubong tao, katulad sa pagsusunod sa Shinto bilang balidong relihiyon sa Hapon o pagsusunod sa Kristiyanismo bilang balidong relihiyon sa Europa. Ang bawat pangkat etniko sa Pilipinas ay may natatanging mitolohiya ( o relihiyon), panteon ng mga bathala, at sistema ng paniniwala. Halimbawa, napakaiba ang mitolohiya ng mga [[Maranao people|Maranao]] sa mitolohiya ng karatig na mga [[Subanon people|Subanon]], habang ang mitolohiya ng mga [[Hiligaynon people|Hiligaynon]] ay napakaiba rin sa mitolohiya ng karatig na mga [[Suludnon people|Suludnon]]. Binubuo ang Pilipinas ng higit sa isang daang natatanging pangkat etniko, ayon sa ika-21 siglong mapa na inilathala ng [[Komisyon ng Wikang Filipino]], ang ''Atlas Filipinas''.<ref>{{cite web|url=http://kwf.gov.ph/tag/atlas-filipinas/|title=Atlas Filipinas – kwf.gov.ph|publisher=}}</ref><ref name="aswangproject.com">{{cite web|url=https://www.aswangproject.com/understand-philippine-mythology-indianized/|title=INDIANIZED KINGDOMS – Understanding Philippine Mythology (Part 2 of 3)|publisher=}}</ref><ref name="ReferenceA">{{cite web|url=https://www.aswangproject.com/understand-philippine-mythology-animism/|title=ANIMISM – Understanding Philippine Mythology (Part 1 of 3)|publisher=}}</ref><ref name="ReferenceB">{{cite web|url=https://www.aswangproject.com/understand-philippine-mythology-foreign-influence/|title=FOREIGN INFLUENCE – Understanding Philippine Mythology (Part 3 of 3)|publisher=}}</ref>
▲Ayon sa kasaysayan, tinukoy ang mga mitolohiyang Pilipno at katutubong relihiyon blang Anitismo,<ref name="elibrary.ru"
=== Katutubong relihiyon o shamanismo ===
[[Talaksan:Babaylan_Festival_in_Bago_City.jpg|thumb|Isang nagtatanghal na naglalarawan sa [[babaylan]].]]
Dahil sa pagdagsa ng Kristiyanismo, Islam, at ibang pandaigdigang relihiyon sa mga tradisyonal na komunidad, nawawala na ang mga katutubong kaugalian, ritwal, espirituwal na pagtatanghal at kaalaman ng mga katutubong Pilipino. Iminumungkahi ng mga manggagawa sa kultura ang Modelong Paiwan na binuo ng pamahalaang Taiwanes para mapanatii ang mga katutubong relihiyon, para iligtas ang mga katutubong relihiyon mismo ng Pilipinas. Noon, ang mga katutubong kaugalian at shamanismo ng mga Paiwan ng Taiwan ay ang pinakamabilis na dumalisdis na relihiyon sa bansa. Sinenyasan nito ang pamahalaang Taiwanes para preserbahin ang relihiyon at itaguyod ang pagtatatag ng Paaralan ng Shamanismong Paiwan kung saan tinuturuan ng mga pinuno ng relihiyon ang mga baguhan sa katutubong relihiyon para kailanma'y hindi ito mawawala. Naging epektibong paraan ito sa pagpapanatili, at kahit sa pagpapasigla ng katutubong relihiyon ng mga Paiwan. Sa Pilipinas, kilala ang shamanismo bilang dayawismo na nangangahulugang `mga galanteng relihiyon na nagpapasalamat sa lahat ng buhay at di-buhay na bagay'. Noong 2018, wala pang natatag na paaralan ng dayawismo sa Pilipinas na nagpapanganib sa mga daan-daang katutubong relihiyon sa bansa sa pagkalipol dahil sa pagdagsa ng mga relihiyon ng panahong kolonyal. Natatangi ang bawat katutubong relihiyon ng Pilipinas na nag-aari sa kakaibang epiko, panteon, sistema ng paniniwala, at iba pang hindi nasasalat na pamana na nauukol sa mga relihiyosong paniniwala. Dahil sa napakalawak na dibersidad sa mga katutubong relihiyon, hindi magagawa ang isang paaralan ng dayawismo. Sa halip nito, mas angkop na kapupunan ang pagkakaroon ng daan-daang paaralan ng dayawismo na nauukol sa mga etno-lingguwistikang tribo sa kasalukuyang estado ng relihiyon sa Pilipinas.<ref>{{cite news|url=https://www.telegraph.co.uk/expat/expatnews/6207476/School-of-witchcraft-opens-in-Taiwan.html|title=School of witchcraft opens in Taiwan|last=Collins|first=Nick|date=21 Sep 2009|newspaper=Telegraph.co.uk}}</ref>
=== Islam ===
▲Dumating ang [[Islamic mythology|mitolohiyang Islam]] sa Pilipinas noong ika-13 siglo sa pamamagitan ng mga daan ng pangangalakal sa Timog-Silangang Asya. Itinatag ang paglago ng Islam ng iba't ibang uri ng mga sistema ng paniniwala, lalo na sa mga timog-kanlurang bahagi ng kapuluan, kung saan niyakap ang sistemang sultanato ng mga katutubo nang walang pangangailangan ng sapilitang pagbabagong-loob, dahil hindi binalak ng mga relihiyosong mangangalakal na sakupin ang kapuluan. Sa kasalukuyan, halos 6% ng populasyon ay Muslim at nakatipon ang karamihan sa rehiyong [[Bangsamoro]] sa Mindanao. Nasa ilalim ng Sunni Islam ang karamihan ng mga Pilipinong Muslim ayon sa paaralan ng Shafi'i.<ref name="asiasociety.org"
=== Iba pa ===
Line 24 ⟶ 64:
== Ritwal ng pagtuloy ==
{{Main|Pagtutuli}}Bawat taon, madalas sa Abril at Mayo, [[Circumcision|pinapatuli]] ang libu-libong mga Pilipinong batang lalaki. Ayon sa [[Pandaigdigang Organisasyon sa Kalusugan]] (WHO), halos 90% ng lalaking Pilipino ay natuli, isa sa pinakamataas na antas ng pagtutuli. Kahit pinepetsahan ang pinanggalingan nito sa pagdating ng [[Islam]] noong 1450, pinawi ng sumunod na 200 taon ng pamumuno ng Kastila ang mga relihiyosong dahilan para sa pagtutuli. Gayunman, nagpatuloy ang [[pagtutuli]]. Kahit sa wika nagpapakita ang panggigipit para maging tuli: ang salitang [[Tagalog language|Tagalog]] na ''supot'' ay may kahulugang 'duwag' din. Karaniwang pinaniniwalaan na ang tuli na bata na walo o sampung taong gulang ay hindi na bata at binibigyan ng mga mas maraming papel na pang-adulto sa pamilya at lipunan.<ref>{{cite news|url=https://www.channelnewsasia.com/news/asia/-circumcision-season---philippine-rite-puts-boys-under-pressure--11640442|title='Circumcision season': Philippine rite puts boys under pressure|date=19 June 2019|work=Channel News Asia|accessdate=20 June 2019|agency=Agence France-Presse}}</ref>[[Talaksan:Tampuhan_by_Juan_Luna.jpg|thumb|200x200px|[[Tampuhan (painting)|Tampuhan]] ni [[Juan Luna]].]]
== Sining-biswal ==
{{Main|Sining ng Pilipinas}}
Makikita ang maagang pagpinta sa Pilipinas sa mga disenyong ''red slip'' (luwad na may halong tubig) na napalamutian sa palayukang panritwal ng Pilipinas tulad ng nabunying [[Manunggul Jar|Palayok sa Manunggul]]. Nadiskubre ang ebidensya ng Pilipinong pagpapalayok na napetsahang kasing aga ng 6000 BK sa Yungib ng Sanga-Sanga, Sulu at Yungib ng Laurente sa Cagayan. Napatunayan na sa 5000 BK, nagpapalayok ang mga tao sa buong kapuluan. Ang mga maaagang Austronesyo, lalo na sa Pilipinas, ay nagsimulang magpalayok bago ang kanilang kapwang taga-Cambodia, at halos sa parehas na oras ng mga Taylandes at Laosyano bilang bahagi ng marahil na laganap na pagpapalago sa Panahon ng Yelo ng teknolohiyang pagpapalayok.
Napapahayag din ang higit pang ebidensya ng pagpipinta sa tradisyon ng tatu ng mga sinaunang Pilipino na tinaguri ng Portuges na manggagalugad bilang ''Pintados'' o mga 'Pinturadong Tao' ng Kabisayaan.<ref>{{cite web|title=Islas de los Pintados: The Visayan Islands|url=http://www.admu.edu.ph/offices/mirlab/panublion/islas.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110526202314/http://www.admu.edu.ph/offices/mirlab/panublion/islas.html|archivedate=2011-05-26}}</ref><ref name="alzina">{{cite book|author=Francisco Alzina|title=Historias de las Islas el Indios de Bisaias|year=1668|quote=The Bisayans are called Pintados because they are in fact so, not by nature although they are well-built, well-featured and white, but by painting their entire bodies from head to foot as soon as they are young men with strength and courage enough to endure the torture of painting. In the old days, they painted themselves when they had performed some brave deed. They paint themselves by first drawing blood with pricks from a very sharp point, following the design and lines previously marked by the craftsmen in the art, and then over the fresh blood applying an indelible black powder. They do not paint the whole body at one time, but part by part, so that the painting takes many days to complete. In the former times they had to perform a new feat of bravery for each of the parts that were to be painted. The paintings are very elegant, and well proportioned to the members and parts where they are located. I used to say there, captivated and astonished by the appearance of one of these, that if they brought it to Europe a great deal of money could be made by displaying it. Children are not painted. The women paint the whole of one hand and a part of the other.}}</ref> Nag-aadorno sa kanilang katawan ang mga iba't ibang disensyo na tumutukoy sa mga kahayupan at kahalamanan na may kasamang makalangit na lawas sa iba't ibang makulay na [[Pigmentation|pigmentasyon]]. Siguro makikita ang ilan sa mga pinakadetalyadong pagpipinta na ginawa ng mga sinaunang Pilipino na nananatili hanggang ngayon sa sinang at arkitektura ng mga [[Maranao people|Maranao]] na kilalang-kilala para sa dragong [[Nāga]] at ang naukit at napintang [[Sarimanok]] sa magandang panolong ng kanilang torogan o Bahay ng Hari.
Nagsimulang lumikha ang mga Pilipino ng mga pinta sa tradisyong Europeo sa panahong Kastila noong ika-17 siglo. Ang mga pinakamaaga sa mga ito ang presko sa simbahan, larawang relihiyoso mula sa mga sangguniang Biblikal, pati na rin ang mga pag-ukit, iskultura, at litograpiya na nagtatampok ng mga imaheng Kristiyano at kamaharlikaan ng Europa. Karamihan sa mga pinta at iskulutra mula sa ika-19 at ika-20 siglo ay nakalikha ng halo ng mga likhang-sining na relihiyoso, pampulitika, at paisahe na may mga katangian ng katamisan, kadiliman, at katingkaran.
Kilala ang mga Itneg para sa kanilang saligutgot na [[Weaving (knitting)|kayong hinabi]]. Ang binakol ay isang kumot na may disenyong naglalakip ng mga harayang pangmata. Ipinapakita ng mga tao mula sa iba pang bahagi ng Kabundukan ng Rehiyon ng Cordillera o "Kalgorotan" sa lokal na termino ang kanilang kasiningan sa pagtatatu, paghahabi ng mga bayong tulad ng "sangi", isang tradisyunal na napsak, at panlililok ng kahoy. Ang mga nahabing kayo ng mga Ga'dang ay kadalasang may matingkad na pula. Malalaman din kung sa kanila ang pagkakahabi sa pagkakaroon ng makuwintasing dekorasyon. Ang mga iba tulad ng [[Ilongot language|Ilongot]] ay gumagawa ng mga alahas mula sa [[perlas]], tuka ng pulang kalaw, halaman, at metal. Ginagamit din ang mga ilang katutubong materalyes sa mga iba't ibang likhang-sining lalo na sa pagpipinta ni [[Elito Circa]], katutubong manlilikha ng Pantabangan at tagabunsod sa paggamit ng mga katutubong materyales at likas na panangkap kabilang ang dugo ng tao. Marami ang naimpluwensiyahan na Pilipinong pintor at nagsimulang gumamit ng mga materyales tulad ng ekstrakto ng sibuyas, kamatis, [[tuba]], [[kape]], kalawang, pulot, iba pang materyales na mahahanap kahit saan bilang pintura. Ang mga [[Lumad]] ng Mindanao tulad ng B'laan, Mandaya, Mansaka at T'boli ay bihasa sa kasiningan ng pagtitina ng hibla ng [[Abaca|abaka]]. Ang [[Abaca|abaka]] ay isang halaman na malapit na kamag-anak ng [[Bananas|saging]], at ginagamit ang kanyang dahon para yumari ng hibla na kilala bilang [[Manila hemp|''Manila hemp'']]. Tinitinahan ang hibla sa pamamagitan ng isang pamamaraan na tinatawag na ikat. Hinahabi ang ikat para maging kayo na may heometrikang hulwaran na naglalarawan ng mga tema ng tao, hayop, at halaman.
Ang kut-kut ay isang kasiningan na nagsama-sama ng mga proseso ng kasiningang [[Asian art|Asyano]] at [[European art|Europeo]] na itinuturing bilang nawawalang sining at kanais-nais na kasiningan. Napakakaunti ang mga kilalang umiiral na likhang-sining ngayon. Ipinraktis itong kasiningan ng mga katutubo ng Pulo ng [[Samar]] mula unang bahagi ng 1600 hanggang huling bahagi ng 1800 PK. Kakaibang likhang-sining ito ng Pilipinas na nakabatay sa pamamaraan ng mga unang siglo: [[Sgraffito|''sgraffito'']], [[Encaustic painting|''encaustic'']], at pagpapahid-pahid. Nagbubunga ang pagsasama ng sinaunang istilo ng kakaibang likhang-sining na kilala sa kanyang pinong umiikot na magkahabing linya, patong-patong na pagkahabi, at ilusyon ng tatluhing sukod na puwang.
Ang [[Islamikong sining]] sa Pilipinas ay may dalawang pangunahing istilo. Una ang [[okir]], isang [[Woodcarving|panliliok ng kahoy]] at paggawa ng metal na magkatulad sa Islamikong sining sa Gitnang Silangan na panlalaki. Ang isa pang istilo ay ang heometrikang tapisera na pambabae. Ipinapakita ng mga Tausug at Sama–Bajau ang kanilang okir sa mga detalyadong pagmamarka na may paglalarawang malabangka. Gumagawa ang mga Maranao ng mga magkahawig na ukit sa mga bahay na tinatawag na torogan. Bihasang inukit ang mga armas na ginagawa ng mga Pilipinong Muslim tulad ng [[kampilan]].
Kilala ang mga maagang modernistang pintor tulad ni [[Haagen Hansen]] sa kanilang mga pintang relihiyoso at sekular. Ipinakita ng kasiningan ni [[Lorenzo Miguelito]] at [[Alleya Espanol]] ang tunguhin para sa pahayag sa politika. Ginamit ng unang Amerikanong pambansang alagad ng sining, si [[Jhurgen D. C. Pascua]], ang post-modernismo para lumikha ng mga pinta na naglalarawan sa kultura ng Pilipinas, kalikasan, at pagkakasundo. Samantala, ginamit ng mga ibang manlilikha tulad ni [[Bea Querol]] ang mga katotohanan at [[Abstrakto (sining)|abstrakto]] sa kanilang mga gawa. Noong dekada 1890, sumikat si [[Odd Arthur Hansen]], na kilalang-kilala bilang ama ng makabayan pintor. Ginagamit niya ang sarili niyang puting buhok para gumawa ng mga sarili niyang brotsa at nilalagdaan ang kanyang mga pinta ng sarili niyang dugo sa kanang sulok. Nabuo ang kanyang mga sariling istlo nang walang propesyonal na pag-aaral o gabay mula sa mga propesyonal.
== Sining ng pagganap ==
[[Talaksan:Panderetas_Dance.jpg|alt=|thumb|233x233px|Sayaw ng panderetas]]
| |||