Mangga: Pagkakaiba sa mga binago
Content deleted Content added
Tagasalinero (usapan | ambag) added Category:Prutas using HotCat |
Tagasalinero (usapan | ambag) →Paglalarawan: Inihalintulad sa enwiki (Hindi pa tapos ang pagsasalinwika). |
||
Linya 2:
[[File:Hapus Mango.jpg|thumb|Mangga (prutas)]]
Ang '''mangga''' ay isang [[drupa]] na naluluwal mula sa maraming uri ng tropikal na [[puno]] na kabilang sa sari ng [[halamang namumulaklak]] na ''[[Mangifera]]'', na halos palaging nililinang para sa kani-kanilang mga nakakain na prutas. Matatagpuan ang karamihan ng mga uri nito sa kalikasan bilang mailap na mangga. Kabilang ang sari sa pamilya ng [[kasoy]], [[Anacardiaceae]]. [[Indigenous (ecology)|Katutubo]] ang mga mangga sa [[Timog Asya]],<ref name="Morton">{{cite book|last=Morton|first=Julia Frances|date=1987|title=Mango. In: Fruits of Warm Climates|publisher=NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops & Plant Products, Purdue University|pages=221–239|url=https://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/mango_ars.html|isbn=978-0-9610184-1-2|language=en|trans-title=Mangga. Sa: Mga Prutas ng Maiinit na Klima}}</ref><ref name="mango">{{cite book|last1=Kostermans
Sa buong mundo, mayroong daan-daang [[cultivar|kultibar]] ng mangga. Depende sa kultibar, iba-iba ang mga sumusunod na katangian ng mangga: laki, hugis, tamis, kulay ng balat, at kulay ng laman na maaaring maging dilaw, ginto, o kahel.<ref name="Morton" /> Ang mangga ay ang [[national fruit|pambansang prutas]] ng [[India]], at ang [[List of national trees|pambansang puno]] ng [[Bangladesh]].<ref name="bdnews24.com">{{cite web|url=http://bdnews24.com/bangladesh/2010/11/15/mango-tree-national-tree|title=Mango tree, national tree|date=Nobyembre 15, 2010|access-date=Nobyembre 16, 2013|language=en|trans-title=Puno ng mangga, pambansang puno}}</ref>
== Paglalarawan ==
[[File:09251jfFilipino foods fruits Bulacan landmarksfvf 37.jpg|thumb|Ang [[Carabao mango|manggang kalabaw]], ang pambansang prutas ng [[Pilipinas]]. Tulad ng mga ibang tropikal na uri ng mangga sa Timog-silangang Asya, ito ay [[Polyembryonic|poliembrioniko]] at matingkad na dilaw habang hinog, di-tulad ng subtropikal na manggang Indiyano na [[Monoembryonic|monoembrioniko]] at mamula-mula kapag hinog.{{cn|date=December 2020}}]]
Ang mga puno ng mangga ay tumataas nang {{convert|30|–|40|m|ft|abbr=on}}, at {{convert|10-15|m|ft|abbr=on}} ang radius ng korona ({{Lang|en|crown radius}}) nito. Nabubuhay ang mga puno nang matagal; ang ilan sa mga ispesimen ay namumunga pa rin pagkatapos ng 300 taon.<ref name="Californiararefruitgrowers">{{cite web|title=Mango|work=California Rare Fruit Growers|url=http://www.crfg.org/pubs/ff/mango.html|access-date=Nobyembre 4, 2015|trans-title=Mangga|language=en}}</ref> Sa malalim na lupa, bumababa ang [[taproot|punong-ugat]] nang hanggang 6 m (20 ft), na may napakaraming at kalat na kalat na ugat na pangkain ({{Lang|en|feeder root}}) at ugat na angkla ({{Lang|en|anchor root}}) na tumatagos nang malalim sa lupa.<ref name=Morton/> Ang mga [[dahon]] ay [[laging-lunti]], naghahalili, payak, {{convert|15|–|35|cm|in|abbr=on}} sa haba, and {{convert|6|–|16|cm|in|abbr=on}} sa lapad; kapag bata pa ang mga dahon, kahel-rosas ang mga ito, na nagbabago agad para maging matingkad at makintab na pula, tapos matingkad na berde habang tumatanda.<ref name=Morton/> [[Bulaklak|Namumulaklak]] ang puno sa mga {{Lang|en|terminal}} {{Lang|en|[[panicle]]}} na may habang {{convert|10|–|40|cm|in|abbr=on}}; ang bawat bulaklak ay maliit at puti na may limang talutot na may habang {{convert|5|–|10|mm|in|abbr=on}}, na may banayad at mabangong amoy.<ref name=Morton/> Kilala ang higit sa 500 uri ng mangga,<ref name="Morton" /> karamihan dito ay humihinog sa tag-init, habang ang mga iba ay humihinog nang dalawang beses sa isang taon.<ref>{{cite web|url=http://toptropicals.com/html/toptropicals/articles/fruit/varieties_mango.htm|title=Mango (Mangifera indica) varieties|author=<!--Staff writer(s); no by-line.-->|website=toptropicals.com|access-date=Enero 2, 2014|language=en|trans-title=Mga baryante ng mangga (mangifera indica)}}</ref> Ang pamumulaklak hanggang pagkahinog ng prutas ay tumatagal nang apat hanggang limang buwan.<ref name="Morton" />
Nag-iiba-iba ang hinog na prutas ayon sa kultibar sa laki, hugis, kulay, tamis, at kalidad kapag kinain.<ref name="Morton" /> Depende sa kultibar, maaaring maging dilaw, kahel, pula, o berde ang kulay ng prutas.<ref name="Morton" /> Ang prutas ay may iisang patag, pahabang buto na maaaring [[fibre|mahibla]] o mabuhok sa ibabaw, at hindi madaling ihiwalay sa sapal.<ref name="Morton" /> Ang hugis ng prutas ay maaaring pabilog, hugis-itlog, o hugis-[[Bato (anatomiya)|bato]], na may {{convert|2|–|10|in|cm|0|order=flip}} sa haba at {{convert|5|oz|g|order=flip}} hanggang {{convert|5|lbs|kg|0|order=flip}} sa timbang sa bawat indibidwal na prutas.<ref name="Morton" /> Ang balat nito ay [[Katad|malakatad]], mapagkit, makinis, at mabango, na may kulay na maaaring berde, dilaw, dilaw-kahel, dilaw-pula, o may kasamang kakulay ng pula, lila, rosas, o dilaw kapag hinog na hinog na.<ref name="Morton" />
Katangi-tanging [[Sahing (katas ng puno)|malasahing]] at mabango ang amoy ng mga manggang hinog at buo.<ref name="Morton" /> Sa loob ng buto na may kapal na {{convert|1|–|2|mm|in|abbr=on}} ay isang manipis na sapin na nagtatakip sa isang [[Buto ng halaman|binhi]] na may {{convert|4|–|7|cm|in|abbr=on}} sa haba. Ang mga mangga ay may mga [[recalcitrant seed|binhing mapagmatiga]]s ({{Lang|en|recalcitrant seeds}}) na hindi na nabubuhay kapag pinayelo o pinatuyo.<ref name="osu">{{cite web|title=Physiology of Recalcitrant Seeds|url=http://seedbiology.osu.edu/HCS631_files/12B%20Recalcitrant%20Seeds.pdf|last=Marcos-Filho|first=Julio|publisher=Ohio State University|access-date=Disyembre 3, 2014|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20140124220404/http://seedbiology.osu.edu/HCS631_files/12B%20Recalcitrant%20Seeds.pdf|archive-date=Enero 24, 2014|language=en|trans-title=Pisyolohiya ng mga Binhing Mapagmatigas}}</ref> Tumutubo kaagad ang mga puno ng mangga mula sa mga binhi. Pinakamataas ang tagumpay ng [[germination|pagtutubo]] kapag nakuha ang mga binhi sa mga hinog na prutas.<ref name="Morton" />
== Talasanggunian ==
| |||