Yahweh: Pagkakaiba sa mga binago

ituring na mga Israelita na siyang ring si Yahweh o "Yaweh-El" na asawa ni "[[Asherah]]".<ref>Karel van der Toorn, "Goddesses in Early Israelite Religion in Ancient Goddesses: the Myths and the Evidence" (editors Lucy Goodison and Christine Morris, University of Wisconsin Press, 1998)</ref> Ang ibang mga diyos ng ibang bansa ay tinuring ng mga Israelita na mga manipestasyon lamang ni Yahweh-El. Ito ay makikita sa mga artipaktong nahukay sa bansang Israel sa panahong ito na nagpapakitang si Yahweh ay may asawa na nagngangalang "Asherah". Bukod dito, ang pagpapalit ng ''beney ha elohim''(mga anak ng mga diyos) sa ibang manuskrito gaya ng Masoretico, ng "mga anak ni Israel" gayundin sa [[Septuagint]] na pinalitan ng "mga anghel ng diyos" ang indikasyon na ang diyos na si Elyon at Yahweh ay naging isang diyos. Sa bagong salin ng biblia na ''[[The New Revised Standard Version]] (NRSV)''(1989), ang Deut 32:8 ay isinalin na "according to the number of the gods"(ayon sa bilang ng mga diyos). Sa panahong ito, ang mga ebidensiyang arkeolohiyal ay nagpapakita ng mga tensiyon sa pagitan ng pangkat na komportable sa pagsamba kay Yahweh kasama ng mga lokal na [[diyos]] gaya nina [[Asherah]] at [[Baal]] at sa mga sumasamba "lamang" kay Yahweh.<ref>1 Kings 18, Jeremiah 2; Othmar Keel, Christoph Uehlinger, Gods, Goddesses, and Images of God in Ancient Israel, Fortress Press (1998); Mark S. Smith, The Origins of Biblical Monotheism: Israel’s Polytheistic Background and the Ugaritic Texts, Oxford University Press (2001)</ref><ref>Othmar Keel, Christoph Uehlinger, Gods, Goddesses, and Images of God in Ancient Israel, Fortress Press (1998); Mark S. Smith, The Origins of Biblical Monotheism: Israel’s Polytheistic Background and the Ugaritic Texts, Oxford University Press (2001)</ref> Sa mga panahong ding ito nagsimulang lumitaw sa Bibliya ang monoteismo o ang paniniwalang si Yahweh "lamang" ang diyos ng [[uniberso]]. Halimbawa sa ika pitong siglo BCE, isinulat ang mga pahayag na monoteistiko sa Bibliya : [[Deuteronomio]] 4:35, 39, [[1 Samuel]] 2:2, 2 Samuel 7:22, [[Aklat ng Mga Hari|2 Hari]] 19:15, 19 (= [[Aklat ni Isaias]] 37:16, 20), at [[Aklat ni Jeremias]] 16:19, 20 at ang ikaanim na siglong bahagi ng Isaias 43:10–11, 44:6, 8, 45:5–7, 14, 18, 21, and 46:9.<ref>Ziony Zevit, "The Religions of Ancient Israel: A Synthesis of Parallactic Approaches (Continuum, 2001)</ref> Dahil sa ang mga talatang ito ay nakaugnay sa [[Deuteronomio]], ang kasaysayang Deutoronomistiko(ito'y mga librong mula sa "[[Aklat ni Josue]]" hanggang sa "[[Aklat ng Mga Hari]]"), sinasabi ng mga iskolar na ang isang kilusang Deuteronomistiko ang bumuo sa ideyang monoteismo sa Israel noong mga panahong ito.<ref name="Mark S 2001">Mark S.Smith, "Untold Stories: The Bible and Ugaritic Studies in the Twentieth Century" (Hendrickson Publishers, 2001)</ref> Isa sa mga dahilan ng pagusbong ng monoteismo sa Israel ay ang pagakyat sa kapangyarihan ng mga imperyong Assiria at Babilonia sa mga panahong ito. Para sa mga Israelita ang kanilang diyos ay kasing kapangyarihan ng mga patrong diyos ng ibang bansa. <ref>William G. Dever, "Did God Have a Wife? Archaeology and Folk Religion in Ancient ISrael" (Eerdman's, 2005)</ref> Ngunit dahil sa pagsakop ng imperyong Assiria[[Imperyong Neo-Asirya]] sa hilagang [[kaharian ng Israel (Samaria)]] noong 722723-720 BCE at [[Imperyong Neo-Babilonya]] sa [[Kaharian ng Juda]] noong 587/586 BCE, inakala ng mga Isaelitataga-Juda na mas makapangyarihan ang diyos ng Assiria[[Imperyong Neo-Asirya]] at [[Imperyong Neo-Babilonya]]. Sa mga panahong ito, ang kilusang monoteistiko(Deuteronomistiko) ay nagsimulang mangatwiran na ang pagsakop ng AssiriaBabilonya sa Israel[[Juda]] ay hindi nangangahulugang ang diyos ng Israel ay mas mahina kay "Marduk[[Ashur]]" na siyang diyospambansang Diyos ng Asirya at [[Marduk]] na pambansang Diyos ng AssiriaBabilonya, kundi ipinahintulot ni Yahweh na parusahan ng AssiriaAsirya at Babilonya ang Israel at Juda upang dalisayin ang bansang Israel at Juda dahil sa kanilang politeismo.<ref name="Mark S 2001" /> Ang modernong analysis na literaryo ng [[Tanakh]] ay nagmumungkahi na sa panahong ito nang binago ang mga pinagkunan na isinulat at pambibig upang ipaliwanag ang pagkakatapon ng mga Israelita at [[Pagpapatapon sa Babilonya]] bilang parusa ng diyos dahil sa pagsamba sa ibang mga diyos.<ref>http://books.google.co.uk/books?id=stl97FdyRswC&pg=PA340</ref> Si Yahweh ay ginawa rin ng mga may akda ng [[Tanakh]] na hindi lamang ang pang-tribong diyos ng bansang [[Israel]] kundi pati ng buong mundo. <ref name="Mark S 2001" /> Iminungkahi na ang striktong monoteismo ay umunlad sa pagkakatapong ito ng mga Israelita sa Babilonia at marahil ay bilang reaksiyon sa [[dualismo]] o quasi-monoteismo ng [[Zoroastrianismo]] ng mga[[Imperyong PersianPersiyano]].<ref>Ephraim Urbach ''The Sages''</ref><ref name=je/> Ang [[Judah]] ay naging dibisyon[probinsiya]] ng imperyong Persian pagkatapos sakupin ng Persia ang Babilonia noong 539 BCE at naging probinsiyang [[Yehud Medinata]] sa loob ng 207 taon. Ang mga iskolar ay naniniwala na ang Hudaismo ay naimpluwensiyahan ng relihiyong [[Zoroastrianismo]]<ref name=je>http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=147&letter=Z</ref> ng PersiaPersiya sa mga pananaw ng [[anghel]], [[demonyo]], malamang ay sa doktrina ng muling pagkabuhay gayundin sa mga ideyang [[eskatolohiya|eskatolohikal]] at sa ideya ng [[mesiyas]] o tagapagligtas ng mesiyanismong ZoroastrianZoroastriano.<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/Exilic.html |access-date=2012-11-27 |archive-date=2012-10-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121015092426/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/Exilic.html |url-status=dead }}</ref>

Ang ibang iskolar ay naniniwala na si Yahweh ay isang pang-tribong [[diyos]] na sinamba sa timog ng Canaan(Edom, Moab at Midian) mula 14 siglo BCE at ang kulto ni Yahweh ay naipasa sa hilaga ng Canaan sa pamamagitan ng mga Cineo(Kenite). Ang hipotesis na ito ay iminungkahi ni Cornelius Tiele noong 1872. Ayon din sa ilan na naniniwala sa hipotesis na ito, si Yahweh ang diyos ni Jethro(biyenan ni Moises) na isang Cineo ayon sa Hukom 1:16 at mula kay Jethro naipasa ni [[Moises]] ang kulto ni Yahweh sa mga Israelita. Gayunpaman, si Moises ay hindi tinatanggap na historikal ng mga kasalukuyang iskolar.<ref name=finkelstein>Finkelstein at Silberman, Bible Unearthed</ref>