Wikipedia

Himagsikang Pranses: Pagkakaiba sa mga binago

Browse history interactively
← Nakaraang pagkakaibaSusunod na pagkakaiba →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "French Revolution"
Inilikha sa pagsalin ng pahinang "French Revolution"
Linya 158:
=== Paghahari ng Kilabot ===
[[Talaksan:Octobre_1793,_supplice_de_9_émigrés.jpg|right|thumb| Siyam na dayuhan ay binitay sa pamamagitan ng guillotine, 1793]]
Sinimulan ang Paghahari ng Kilabot bilang isang paraan upang magamit ang panghimagsikang sigasig, ngunit mabilis na sumama ito sa pagsasaayos lamang ng mga pansariling karaingan. Sa katapusan ng Hulyo, ang Convention ay nagtakda ng mga kontrol sa presyo sa isang malawak na hanay ng mga kalakal, na may parusang kamatayan para sa mga nag-iimbak, at noong Setyembre 9 ay itinatag ang 'mga mapanghimagsik na pangkat' upang ipatupad ang mga ito. Noong ika-17, ipinag-utos ng Batas ng mga Hinihilaan ang pag-aresto sa mga pinaghihinalaang "kaaway ng kalayaan", na nagpasimula ng tinawag na "Kilabot". Ayon sa mga talaan, mula Setyembre 1793 hanggang Hulyo 1794 may 16,600 katao ang pinatawan ng bitay sa mga paratang na pagkilos laban sa himagsikan; dagdag pa ang 40,000 ang maaaring pinatay o namatay habang naghihintay ng paglilitis. {{Sfn|Gough|1998}}
 
Ang mga nakapirming halaga ng bilihin, kamatayanhatol na bitay para sa mga 'mag-iimbak' o 'manghuhuthot', at pagsamsam ng mga imbakinimbak ng butil ng mga pangkat ng mga may sandatang manggagawa ay nangahulugan lahat na sa unang bahagisimula ng Setyembre, ang Paris ay dumaranas ng matinding kakapusan sa pagkain. Gayunpaman, ang pinakamalaking hamon ng FrancePransiya ay ang paglilingkodpagbabayad sa malakingnapakalaking pampublikong utang na minanatinanggap mula sa dating rehimen, na patuloy na lumawaklumobo dahil sa digmaan. Sa una, ang pambansang utang ay tinustusan ng mga bentapagbebenta ng mga nakumpiskangnasamsam na ari-arian, ngunit ito ay lubhang hindi epektibo; dahil kakaunti ang bibili ng mga ari-arian na maaaring mabawibawiin, makakamit lamang ang katatagan ng pananalapi sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng digmaan hanggang sa matalo ang mga kontra-himagsikang Pranses. Habang dumarami ang panloob at panlabas na banta sa Republika, lumala ang katayuan nito; ang hinarap nila ito sa pamamagitan ng pag-imprenta ng ''assignat'' humantong sa pagkapintogpagkakapintog at mas mataas na halaga ng bilihin.{{Sfn|White|1995}}
 
Noong 10 Oktubre, kinilala ng Kumbensyon ang Lupon ng Pampublikong Kaligtasan bilang ang pinakamataas na Pamahalaang Panghimagsikan, at binimbin ang Saligang Batas hanggang sa pagkakamit ang kapayapaan.{{Sfn|Kennedy|2000}} Sa kalagitnaang Oktubre, si Marie Antoinette ay pinatunayang nagkasala ng mahabang listahan ng mga krimen at pinugutan; makalipas ang dalawang linggo, ang mga pinuno ng Girondista na dinampot noong Hunyo ay hinatulan rin ng kamatayan, kasama [[Louis Philippe II, Duke ng Orleans|si Philippe Égalité]]. Ang Paghahari ng Kilabot ay hindi lamang umiral sa Paris. Matapos ng pagkabawi ng Lyons, mahigit 2,000 ang napaslang.{{Sfn|Schama|1989}}
Linya 184:
 
Isang lupon ang bumalangkas ng bagong saligang batas, na pinagtibay ng isang [[Reperendum|plebisito]] noong ika-23 Setyembre 1795 at ipinatupad noong ika-27. {{Sfn|Doyle|1989}} Pinanukala nina Pierre Daunou at Boissy d'Anglas, nagtatag ito ng isang bikameral na lehislatura, na naglalayon na pabagalin ang pambatasang pagyayari, at upang mawakasan ang mababangis na pagbabago ng patakaran sa ilalim ng mga nakaraang sistemang unikameral. Ang Konseho ng Limandaan ay may pananagutan sa pagbalangkas ng batas, na sinuri at inaprubahan ng Konseho ng Matatanda, isang mataas na kapulungan na naglalaman ng 250 lalaki sa edad na 40. Ang kapangyarihang tagapagpaganap ay nasa kamay ng limang Tagapagtungo, na pinili ng Konseho ng Matatanda mula sa isang listahang ibinigay ng mababang kapulungan, na may limang taong mandato. {{Sfn|Lyons|1975}}
 
Ang mga kinatawan ay pinili sa pamamagitan ng di-direktang halalan. Dahil isinailalim rin sa mahigpit na pagkamarapatang pangari-arian, idinulot nito ang pagbalik sa kapangyarihan ng mga mapaninggil at katamtamang kinatawan. Dagdag pa, dahil sa "batas ng 2/3" ay 150 lamang na bagong kinatawan anf maihahalal sa bawat taon. Ang natitirang 600 ''Conventionnel'' ay naluklok pa rin sa kanilang mga katungkulan, isang pagpapasya na sinadya upang mapanatili ang katatagan ng Republika.
 
== Tagapagtungo (1795–1799) ==
[[Talaksan:Attaque_de_la_Convention_nationale,_1790.jpg|right|thumb| Ang mga hukbosa ilalim ni [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon ay]] nagpaputok sa mga Royalistang nag-aklas sa Paris, Oktubre 5, 1795]]
Ang Tagapagtungo ay may hindi maputing reputasyon sa mga mananalaysay; para sa mga nakikisimpatya sa mga Jacobin, kinakatawan nito ang pagtataksil sa Himagsikan, habang binigyang-diin ng mga Bonapartist ang katiwalian nito upang mailarawan si [[Napoleon I ng Pransiya|Napoleon]] sa mas mabuti.{{Sfn|Lyons|1975}} Bagama't tiyak na wasto ang mga pagpunang ito, nahaharap din ito sa panloob na kaguluhan, isang tumitimik na ekonomiya at isang magastos na digmaan, habang hinahadlangan ng di-praktikal na saligang batas. Dahil kinokontrol ng Konseho ng 500 ang pambabatas at pananalapi, maaari nilang malumpo ang pamahalaan kung gugustuhin nila, at dahil walang kapangyarihan ang mga Tagapagtungo na tumawag ng mga bagong halalan, ang tanging paraan upang masira ang kawalang pagkakasundo ay ang mamuno sa pamamagitan ng mando o paggamit ng dahas. Bunga nito, ang Tagapagtungo ay nailalarawan sa pamamagitan ng "talamak na karahasan, makatigalawang na anyo ng katarungan, at paulit-ulit na pagdulog sa mabigat na panunupil."{{Sfn|Brown|2006}}
 
Tiniyak ng pagpapanatili ng mga ''Conventionnel'' na ang mga Thermidorian ay mayroong mayorya sa lehislatura at tatlo sa limang Tagapagtungo, ngunit humarap sila sa dumaraming hamon mula sa kanan. Noong ika-5 ng Oktubre, ang mga tropa ng Kombensiyon na pinamumunuan ni Napoleon ay sinugpo ang isang royalista na pagaaklas sa Paris; nang idinaos ang unang halalan makalipas ang dalawang linggo, mahigit 100 sa 150 bagong kinatawan ang mga royalista ng ilang uri.{{Sfn|Lyons|1975}} Nawasak ang kapangyarihan ng mga ''san culottes'' ng Paris dahil sa pagsupil sa pag-aalsa noong Mayo 1795; at ngayong maginhawa na sa panggigipit mula sa ibaba, ang mga Jacobin ay naging natural na mga tagasuporta ng Tagapagtungo laban sa mga naghahangad na ibalik ang monarkiya. {{Sfn|Lyons|1975}}
 
Ang pag-alis ng mga panunupil sa presyo at ang pagbagsak sa halaga ng ''assignat'' ay humantong sa pamimintog at pagtaas ng presyo ng pagkain. Pagsapit ng Abril 1796, mahigit 500,000 Parisian ang naiulat na nangangailangan ng tulong, na nagdulot sa insureksyon sa Mayo na kilala bilang Pagsasabwatan ng Mga Pantay. Sa pangunguna ng manghihimagsik na si François-Noël Babeuf, ipinadinig nila ang kanilang kanilang mga kairingan para sa pagpapatupad ng 1793 Constitution at isang mas pantay na pamamahagi ng kayamanan. Sa kabila ng bahagyang suporta mula sa mga bahagi ng sandatahang-lakas, madali itong nadurog, at ikinabitay si Babeuf at iba pang mga pinuno.{{Sfn|Lyons|1975}} Gayunpaman, noong 1799 ang ekonomiya ay napatatag na at ang mahahalagang pagbabago sa patakaran ay nagdulot sa patuloy na pagpapalawak ng gamlangang Pranses; marami sa mga pagbabagong itoang nanatili sa hanggang halos kabuuan ika-19 na siglo.{{Sfn|Lyons|1975}}
 
Bago ang 1797, tatlo sa limang Tagapagtungo ay totoongna Republikano; Barras, Révellière-Lépeaux at Jean-François Rewbell, gayundin ang humigit-kumulang 40% ng kinatawang mambabatas. Ang parehong bahagdan ay karamihang nakasentro o walang pampartidong kaugnayan, kasama ang dalawang Tagapagtungo, sina Étienne-François Letourneur at Lazare Carnot . Bagamat 20 bahagdan lamang ang masigasig na Royalista, maraming mga nanggigitna ang sumuporta sa pagpapanumbalik ng ipinatapon na si Louis XVIII ng France sa paniniwalang ito ang magwawakas sa Digmaan ng Unang Pagsasanib kasama ang Britanya at Austriya.{{Sfn|McLynn|1997}} Ang mga halalan noong Mayo 1797 ay nagdulot sa malalaking tagumpay para sa nasa Kanan, kung saan ang mga Royalista na si Jean-Charles Pichegru ay nahalal na Pangulo ng Konseho ng 500, at si Barthélemy ay nagtalaga bilang Tagapagtungo.{{Sfn|McLynn|1997}}
 
== Ideolohiyang Jacobin ==
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/wiki/Himagsikang_Pranses"