Pagbaybay

Ang pagbaybay ay isang hanay ng mga kumbensyon para sa nakasulat na wika tungkol sa kung paano dapat tumugma ang mga grapema sa mga tunog ng sinasalitang wika. Ang pagbaybay ay isa sa mga elemento ng ortograpiya, at isang elementong preskriptibo ang mataas na pinamantayang pagbabaybay.

Nagmula ang mga pagbaybay bilang mga transkripsyon ng mga tunog ng pananalita ayon sa prinsipyo ng alpabeto. Karaniwang tinatantya lamang ang ganap na ortograpiyang malaponema dahil sa mga salik kabilang ang mga pagbabago sa pagbigkas sa paglipas ng panahon, at ang paghiram ng bokabularyo mula sa ibang mga wika nang hindi inaangkop ang pagbabaybay nito. Maaaring iba-iba ang mga pagbaybay ng homopono sa layunin upang linawin ang mga salita na kung hindi man, magkakaroon ng magkatulad na mga pagbaybay.

Mga pamantayan at kumbensyon

Ang istandardisasyon ng pagbaybay ay konektado sa pag-unlad ng pagsulat at pagtatatag ng mga modernong diyalektong pamantayan. Ang mga wikang may itinatag na ortograpiya ay ang mga wikang nagtatamasa ng opisyal na katayuan at antas ng suportang institusyonal sa isang bansa. Samakatuwid, ang normatibong pagbaybay ay isang relatibong kamakailang pag-unlad na nauugnay sa pag-iipon ng mga diksyunaryo (sa maraming wika, ang mga espesyal na diksyunaryo ng pagbaybay, tinatawag ding mga diksyunaryong ortograpiko, ay pinagsama-sama, na nagpapakita ng inaatas na pagbaybay ng mga salita subalit hindi ang mga kahulugan nito), ang pagtatatag ng mga pambansang akademya at iba pang institusyon ng pagpapanatili ng wika, kabilang ang malawakang edukasyon at mga wikang pangrehiyon, at madalas na hindi naaangkop sa minorya at mga wikang pangrehiyon

Sa mga bansa o rehiyon kung saan mayroong isang awtoritatibong akademya ng wika, tulad ng Pransya, Olanda, at mga lugar na nagsasalita ng Aleman, ipinakilala ang mga reporma paminsan-minsan (hindi palaging matagumpay) upang mas tumugma ang pagbabaybay sa nagbabagong pagbigkas.

Ang mga halimbawa ay:

• Reporma sa ortograpiyang Aleman noong 1996
• Reporma sa pagbaybay ng Portuges noong 1990
• Ang Pranses na rectifications orthographiques ng 1990.

Paminsan-minsan, nagkaroon ng mga panukalang reporma sa pagbaybay sa wikang Ingles, hindi bababa sa simula noong ika-16 na dantaon, subalit wala silang gaanong epekto bukod sa ilang mga pagbaybay na ginusto ni Noah Webster na nag-ambag sa mga pagkakaiba sa pagbaybay ng Amerikano at Britanikong Ingles.

Mga wika sa Pilipinas

Sa Pilipinas, marami nang pagsisikap ang ginawa para sa istandardisasyon ng pagbaybay ng wikang Filipino sa paglipas ng mga taon. Ilan sa mga ito ang sumusunod:

• Mga Tuntunin sa Ortograpiyang Filipino ng Surian ng Wikang Pambansa (SWF) noong 1976
• Alpabeto at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipinong Linangan ng mga Wika sa Pilipinas (LWP) noong 1987
• 2001 Revisyon sa Alpabetong Filipino at Patnubay sa Ispeling ng Wikang Filipino ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) noong 2001
• Gabay sa Editing sa Wikang Filipino (tuon sa pagbaybay) ng Sentro ng Wikang Filipino (SWF) ng Unibersidad ng Pilipinas (UP) noong 2005 (unang edisyon) at 2008 (ikalawang edisyon)
• Ang Ortograpiya ng Wikang Pambansa ng KWF noong 2007
• Binagong Gabay sa Ortograpiya ng Wikang Filipino ng KWF Knoong 2013

Dulot ng maraming gabay na lumitaw sa paglipas ng panahon, lumalala ang suliranin ng pagsasamantayan ng pagbaybay sa wikang Filipino. Dahil sa iba't ibang tuntunin sa pagbaybay, nagkaroon ng maraming baryasyon ng pagbaybay na pinapawalang-bisa ang pagsisikap na gawan ng istandardisasyon at intelektwalisasyon ng wikang Filipino. Partikular ang suliranin sa pagbabaybay ng mga hiram na salita. Sa isang pag-aaral na ginawa sa mga tabloyd na nakalimbag sa wikang Filipino, kadalasang direktang binabaybay ang hiram na salita sa orihinal na anyo nito, sa halip na sundin ang nirerekomendang baybay sa mga gabay.

Si Padre Leo James English, ang kilalang paring may-akdang Australyano ng mga malawakang ginagamit na diksyunaryong dalawahang-wika partikular ang diksyunaryong Ingles—Tagalog at Tagalog—Ingles, ay pinapaboran ang pagpapanatili ng baybay ng hiram na salita hangga't may pangkalahatang sinasang-ayunang pamamaraan ng pagbaybay ng hiram na salita. Dagdag pa ni Padre English, ang baybay sa Tagalog ay magkakapareho subalit may mga ilang salita na may alternatibong baybay tulad ng lungsod at lunsod; kanya at kaniya; at punglo at punlo.

Pamamaraan

Pag-aaral

Ang pag-aaral ng wastong pagbabaybay sa pamamagitan ng nakagawiang pag-uulit ay isang tradisyunal na elemento ng edukasyong elementarya, at ang pagkakaiba sa karaniwang pagbabaybay ay kadalasang nakikita bilang isang tagapagpahiwatig ng mababang katalinuhan, kamangmangan, o mababang uri ng katayuan.

Ang mga pagsusulit sa pagbabaybay ay karaniwang ginagamit upang masuri ang kahusayan ng isang mag-aaral sa mga salita sa mga aralin sa pagbabaybay na natanggap ng mag-aaral sa ngayon. Maaari rin silang maging isang epektibong paraan ng pagsasanay. Nagkakaroon ng patimpalak sa pagbaybay (tulad ng spelling bee) upang matukoy ang pinakamahusay na ng isang grupo. May mga patimpalak ang pinapalabas minsan sa telebisyon, tulad ng patimpalak sa pagbaybay sa wikang Ingles na National Spelling Bee sa Estados Unidos.

Sinasadyang pagbabago

Ang naiibang baybay ay isang sikat na diskarte sa pag-aanunsyo, na ginagamit upang maakit ang atensyon o para palabasin ang isang tatak-pangkalakal na "nagmumungkahi" sa halip na "naglalarawan lamang", o upang iwasan ang mga paghihigpit sa karapatang-sipi. Halimbawa, gumagamit ang mga kompanyang pang-tinapay na Dunkin' Donuts at Krispy Kreme ng mga hindi karaniwang baybay.

Tingnan din

• Ortograpiya
• Palabaybayan ng Filipino