Pagpapalayok
Ang pagpapalayok ay isang proseso at ang mga produkto ng paghuhubog ng sisidlan at ibang bagay na may putik o luwad at ibang seramikong materyales, na inaapuyan sa mataas na temperatura upang mabuo ito ng matigas at matibay na anyo. Pangunahing uri nito ang terakota, stoneware at porselana. Ginagawa ng mga magpapalayok ang mga kalakal sa lugar na tinatawag palayukan. Sa wikang Ingles, tinatawag itong pottery at ang depinisyon na ginagamit ng American Society for Testing and Materials (ASTM) ay "lahat ng pinaapoy na seramikong kalakal na naglalaman ng luwad kapag nabuo, maliban sa teknikal, estruktural, at repraktoryong mga produkto."[1] Sa arkeolohiya, lalo na kung sinauna at bago ang kasaysayang panahon, kadalasang nangangahulugan ang pagpapalayok bilang ang sisidlan lamang, at ang mga pigura ng kaparehong materyal ay tinatawag na mga terakota". Parte ng mga materyales ang luwad na kailangan sa ilang depenisyon ng pagpapalayok, subalit ito ay walang katiyakan.
Isa ang pagpapalayok sa pinakamatandang imbensyon ng tao na nagmula bago ang panahong Neolitiko, na may seramikong bagay tulad ng kulturang Gravettian na may pugirin ni Venus ng Dolní Věstonice sa Republikong Tsek na tinatayang nagmula noong mga 29,000–25,000 BC,[2] at mga sisidlang palayok na natuklasn sa Jiangxi, Tsina, na nagmula pa noong 18,000 BC. Noong Maagang Neolitiko at bago ang Neolitiko, nakita artepakto sa Jōmon, Hapon (10,500 BC),[3] ang Rusong Malayong Silangan (14,000 BC),[4] Sub-Saharang Aprika (9,400 BC),[5] Timog Amerika (9,000-7,000 BC),[6] at Gitnang Silangan (7,000-6,000 BC).
Kasaysayan
baguhinSinaunang Panahon
baguhin
Mayaman ang Pilipinas sa tradisyon ng pagpapalayok, makikita ito sa dami ng mga kagamitang seramiko at terakota na naiuungkat sa Hilagang Luzon, Isla ng Batanes, Palawan, Negros, at Tawi-Tawi.[7] Iba't iba ang laki at kagamitan ng mga naihuhulmang produkto na nahanap. Karamihan sa unang mga produkto ng pagpapalayok ay ang tapayan o banga na ginamit bilang sisidlan, lutuan, imbakan para sa proseso ng pagbuburo (patis, suka) at libingan.
Malaki ang naging impluwensiya ng aktibong pakikipagkalakalan sa pagpapalayok ng Pilipinas at ng mga karatig nitong bansa. Ang mga palamuti at spindle whorls na nahanap sa kuweba ng Callao ay sinasabing gawa sa putik noong panahon ng Maagang Neolitiko ay sinasabing may impluwensiya ng kultura ng Fengpitou mula sa bansang Taiwan dahil sa pagkakagawa nito.[8]
Isa ang Bau-Malay complex sa naging katawagan sa estilo ng pagpapalayok ng kalakalan sa mga bansang Timog-Silangang Asya tulad ng Malaysia, Indonesia, Brunei at Pilipinas. Ang disenyong geometriko ng Bau-Malay ay binubuo ng mga hugis at maninipis na linya upang magbigay impresyon na hinabi o basket-marked ang naihulmang kagamitan. [9][10]
Bago pa man dumating ang banyagang mananakop na nagbigay daan sa kalakalang Galyon, limitado ang pagtangkilik ng dayuhang kalakal tulad ng kagamitang porselana sa mga datu at mga maharlika sagisag ng kanilang estado sa lipunan. Kinikilala ang mga dayuhang kalakal na ito tulad ng pagpapalayok ng mga Tsino sa kanilang kulay na puti at asul. [11] Malayo sa lokal na produktong pagpapalayok tulad ng bangang Rusun (Luzon) na magaspang at kulay kape o itim.[12]
Pananakop ng Mga Espanyol
baguhinSa pagdating ng mga Espanyol ay ang pagdating rin ng Galyeon. Ang mga Galyeon ng Manila ay kinilala sa pagpapadala ng mga kanais nais para sa mga Kanluranin na produktong Tsino papuntang Mehika. Dala ng pagbabagong ito ay ang napakalaking negatibong epekto di lamang sa ekonomiya ng Pilipinas at sa pagtatangkilik ng lokal na sining sa bansa.[13]
Ngunit, hindi tuluyang nawala ang mga sining tulad ng pagpapalayok, paghahabi, at paguukit dahil sa paniniwala at pananalig ng mga Katolikong Espanyol sa kanilang mga rebulto at mga santo. Nalimit ang larangan ng pagpapalayok sa simbahan at pang-relihiyosong dahilan sa mga sumusunod na taon bago ang ika-19 na siglo. Sa pagyaman ng mga ilustrado o mga Filipino na may kaya noong ika-19 na siglo ay ang pagsikat muli ng sekular na pagtangkilik sa pagpapalayok.[14]
Mga sanggunian
baguhin- ↑ 'Standard Terminology Of Ceramic Whitewares And Related Products.' ASTM C 242–01 (2007.) ASTM International (sa Ingles)
- ↑ "No. 359: The Dolni Vestonice Ceramics" (sa wikang Ingles). Uh.edu. 1989-11-24. Inarkibo mula sa orihinal noong 2010-01-09. Nakuha noong 2010-09-04.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Diamond, Jared (Hunyo 1998). "Japanese Roots". Discover (sa wikang Ingles). Discover Media LLC. Inarkibo mula sa orihinal noong 2010-03-11. Nakuha noong 2010-07-10.
{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 'AMS 14C Age Of The Earliest Pottery From The Russian Far East; 1996–2002.' Derevianko A.P., Kuzmin Y.V., Burr G.S., Jull A.J.T., Kim J.C. Nuclear Instruments And Methods In Physics Research. B223–224 (2004) 735–39. (sa Ingles)
- ↑ Simon Bradley, A Swiss-led team of archaeologists has discovered pieces of the oldest African pottery in central Mali, dating back to at least 9,400BC Naka-arkibo 2012-03-06 sa Wayback Machine., SWI swissinfo.ch – the international service of the Swiss Broadcasting Corporation (SBC), 18 Enero 2007 (sa Ingles)
- ↑ Roosevelt, Anna C. (1996). "The Maritime, Highland, Forest Dynamic and the Origins of Complex Culture". Sa Frank Salomon; Stuart B. Schwartz (mga pat.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas (sa wikang Ingles). Cambridge, England New York: Cambridge University Press. pp. 264–349. ISBN 978-0-521-63075-7.
{{cite book}}: Invalid|ref=harv(tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Ladrido, R.C. (Mayo 16, 2021). "Palayok! A glimpse of Philippine prehistory". VERA Files.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Cameron, Judith; Mijares, Armand Salvador (2006). "Report on Analysis of Spindle Whorl from Callao Cave, Peñablanca, Northern Luzon, Philippines". Hukay Journal of the University of the Philippines Archaeological Studies Program. 9: 6–7.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Solheim, Wilhelm G. (Pebrero 14, 1990). "Earthenware Pottery, the T'ai and the Malay". Asian Perspectives. 29: 28–29 – sa pamamagitan ni/ng JSTOR.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Solheim, Wilhelm G. II. "Basketry Weaves and Bau-Malay Earthenware Pottery in Southeast Asia". Hukay Journal of the University of the Philippines Archaeological Studies Program. 8: 92–94.
- ↑ Min, Li (2013). "Fragments of Globalization: Archaeological Porcelain and the Early Colonial Dynamics in the Philippines". Asian Perspectives. 52: 45–47 – sa pamamagitan ni/ng Project MUSE.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Inumaru, Tadashi; Yoshida, Mitsukuni, eds. (1992). The Traditional Crafts of Japan. Volume 3: Ceramics. Diamond, Inc. p. 7.
- ↑ Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2022, January 5). Manila galleon. Encyclopedia Britannica.
- ↑ Hernandez, Eloisa. The Spanish Colonial Tradition in Philippine Visual Arts (sa wikang Ingles).