Sampinit

Ang sampinit^[1]^[2]^[3], prambuwesas o raspberi ay isang nakakaing prutas ng maraming mga espesye ng halaman na nasa saring Rubus ng pamilyang rosas, na ang karamihan ay nasa kabahaging sari na Idaeobatus.^[4] Ginagamit ding pantawag ang pangalan sa mga halamang ito. Perenyal o pangmatagalan ang mga sampinit at at may mga tangkay na makahoy.^[5]

886,538 tonelada ang pandaigdigang produksiyon ng mga sampinit noong 2021, na pinangunahan ng Rusya na may 22% ng kabuuan.^[6] Itinatanim ang mga sampinit sa hilagang Europa at hilagang Amerika at kinakain sa iba't ibang paraan, bilang buong prutas at sa mga minatamis, keyk, sorbetes, at likor.^[7] Saganang mapagkukunan ang mga ito ng bitamina C, mangganiso, at hiblang pandiyeta.

Mga espesye

Ang bunga ng apat na espesye ng sampinit. Paikot sa kanan mula sa kaliwang itaas: sampinit sa batuhan, Koreanong sampinit, katutubong sampinit ng Australya, at sampinit ng Mawrisyo.

Kabilang sa mga halimbawa ng espesye ng sampinit na nasaRubus na subsaring Idaeobatus ang:

Rubus crataegifolius (Koreanong sampinit)
Rubus gunnianus (Alpinong sampinit ng Tasmanya)
Rubus idaeus (pulang sampinit ng Europa)
Rubus leucodermis (Kanluraning sampinit o sampinit na may puting balakbak, bughaw na sampinit, itim na sampinit)
Rubus occidentalis (itim na sampinit)
Rubus parvifolius (katutubong sampinit ng Australya)
Rubus phoenicolasius (sampinit na pang-alak)
Rubus rosifolius (sampinit ng Mawrisyo)
Rubus strigosus (pulang sampinit ng Amerika) (singkahulugan: R. idaeus bar. strigosus)
Rubus ellipticus (dilaw na sampinit ng Himalaya)

Ilan sa mga espesye ng Rubus na tinatawag ding sampinit na nakauri sa ibang mga kabahaging sari ay kinabibilangan ng mga sumusunod:

Rubus deliciosus (sampinit sa batuhan, subsaring Anoplobatus)
Rubus odoratus (namumulaklak na sampinit, subsaring Anoplobatus)
Rubus nivalis (pangniyebeng sampinit, subsaring Chamaebatus)
Rubus arcticus (sampinit ng Artiko, subsaring Cyclactis)
Rubus sieboldii (sampinit ng Molukas, subsaring Malachobatus)

Mga sanggunian

↑ Javelosa, Jeannie (3 Hunyo 2018). "Slow food, a discovery of the rare | Philstar.com" [Pagkaing pambagalan, pagtutuklas ng bihira | Philstar.com]. www.philstar.com (sa wikang Ingles). Nakuha noong 28 Mayo 2024. At naroon ang sampinit, isang lokal na prambuwesas — muli, isang prutas na palagi kong nauugnay sa mga biyahe sa ibang bansa. Ngunit naroon sila sa harap ko. (Isinalin mula sa Ingles){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Arnaldo, Steph (26 Marso 2022). "Local sampinit berries star in Sebastian's new ice cream line" [Lokal na sampinit, bida sa bagong linya ng sorbetes ng Sebastian's]. www.rappler.com. Nakuha noong 28 Mayo 2024. Itong katutubong beri na maasim, ang lokal na bersyon ng prambuwesas, ay manu-manong namimitas mula sa mga bundok ng Laguna at Quezon! (Isinalin mula sa Ingles){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "LIST: 9 Philippine Fruits With Disease-Fighting Antioxidants Tested by UP" [TALAAN: 9 na Pilipinong Prutas na May Antioxidant na Panlaban sa Sikat, Tinesting ng UP]. www.rappler.com. 5 Nobyembre 2020. Nakuha noong 28 Mayo 2024. Itinuturing ang sampinit bilang lokal at ligaw na prambuwesas na tumutubo higit sa lahat sa Quezon at Laguna. (Isinalin mula sa Ingles){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Jules Janick (2011). Plant Breeding Reviews, Volume 32: Raspberry Breeding and Genetics [Mga Pagsusuri sa Pagpapalahi ng Halaman, Bolyum 32: Pagpapalahi at Henetiko ng Sampinit] (sa wikang Ingles). John Wiley & Sons. p. 51. ISBN 9780470593813.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ George Bentham (1858). Handbook of the British Flora: A Description of Flowering Plants and Ferns Indigenous To, Or Naturalized In, the British Isles [Hanbuk ng Plorang Briton: Isang Paglalarawan ng Mga Halamang Namumulaklak at Pako na Katutubo Sa, O Naturalisado Sa, Kapuluang Britaniko] (sa wikang Ingles). Lovell Reeve. p. 189.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Production of raspberries in 2021; Pick list by Crops/Regions/Production Quantity" [Produksiyon ng sampinit noong 2021; Listahan ayon sa Pananim/Rehiyon/Dami ng Produksiyon] (sa wikang Ingles). United Nations, Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2023. Nakuha noong 2 Disyembre 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "Raspberry | Description, Fruit, Cultivation, Types, & Facts" [Sampinit | Paglalarawan, Prutas, Paglilinang, Mga Uri, & Katotohanan]. Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles). 24 Nobyembre 2023. Nakuha noong 6 Disyembre 2023.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Slow_food-1] Javelosa, Jeannie (3 Hunyo 2018). "Slow food, a discovery of the rare | Philstar.com" [Pagkaing pambagalan, pagtutuklas ng bihira | Philstar.com]. www.philstar.com (sa wikang Ingles). Nakuha noong 28 Mayo 2024. At naroon ang sampinit, isang lokal na prambuwesas — muli, isang prutas na palagi kong nauugnay sa mga biyahe sa ibang bansa. Ngunit naroon sila sa harap ko. (Isinalin mula sa Ingles){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Sampinit_Berry-2] Arnaldo, Steph (26 Marso 2022). "Local sampinit berries star in Sebastian's new ice cream line" [Lokal na sampinit, bida sa bagong linya ng sorbetes ng Sebastian's]. www.rappler.com. Nakuha noong 28 Mayo 2024. Itong katutubong beri na maasim, ang lokal na bersyon ng prambuwesas, ay manu-manong namimitas mula sa mga bundok ng Laguna at Quezon! (Isinalin mula sa Ingles){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[Philippine_fruits-3] "LIST: 9 Philippine Fruits With Disease-Fighting Antioxidants Tested by UP" [TALAAN: 9 na Pilipinong Prutas na May Antioxidant na Panlaban sa Sikat, Tinesting ng UP]. www.rappler.com. 5 Nobyembre 2020. Nakuha noong 28 Mayo 2024. Itinuturing ang sampinit bilang lokal at ligaw na prambuwesas na tumutubo higit sa lahat sa Quezon at Laguna. (Isinalin mula sa Ingles){{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[4] Jules Janick (2011). Plant Breeding Reviews, Volume 32: Raspberry Breeding and Genetics [Mga Pagsusuri sa Pagpapalahi ng Halaman, Bolyum 32: Pagpapalahi at Henetiko ng Sampinit] (sa wikang Ingles). John Wiley & Sons. p. 51. ISBN 9780470593813.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] George Bentham (1858). Handbook of the British Flora: A Description of Flowering Plants and Ferns Indigenous To, Or Naturalized In, the British Isles [Hanbuk ng Plorang Briton: Isang Paglalarawan ng Mga Halamang Namumulaklak at Pako na Katutubo Sa, O Naturalisado Sa, Kapuluang Britaniko] (sa wikang Ingles). Lovell Reeve. p. 189.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[faostat-6] "Production of raspberries in 2021; Pick list by Crops/Regions/Production Quantity" [Produksiyon ng sampinit noong 2021; Listahan ayon sa Pananim/Rehiyon/Dami ng Produksiyon] (sa wikang Ingles). United Nations, Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2023. Nakuha noong 2 Disyembre 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[7] "Raspberry | Description, Fruit, Cultivation, Types, & Facts" [Sampinit | Paglalarawan, Prutas, Paglilinang, Mga Uri, & Katotohanan]. Encyclopedia Britannica (sa wikang Ingles). 24 Nobyembre 2023. Nakuha noong 6 Disyembre 2023.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]