Zhu Xi
Si Zhu Xi (Oktubre 18, 1130 - Abril 23, 1200) ay isang Tsino na dalubhasa sa pilosopiya.
Mga yugto ng buhay
baguhinPagsilang at kabataan
baguhinIpinanganak si Zhu Xi noong Oktubre 18, 1130 sa distrito ng Youqi sa probinsiya ng Fujian sa bansang Tsina sa panahon ng Timog Song (Inggles: Southern Song).[1][2][3] Ang kanyang ama ay si Zhu Song.[1]
Noong limang taong gulang si Zhu Xi ay tinanong niya sa kanyang ama kung ano ang nasa itaas ng Langit (Inggles: “What lies above Heaven?”) noong itinuro sa kanya ng kanyang ama ang langit.[1][2] Naiintindihan na ni Zhu Xi ang kahalagahan ng Classic of Filial Piety (Xiaojing) noong siya ay walong taong gulang.[1] Pagkatapos basahin ng isang beses ang Classic of Filial Piety noong siya ay walong taong gulang ay isinulat ni Zhu Xi sa itaas ng pamagat ang mga salitang "Ang mga hindi sumunod dito ay hindi ganap na tao". (Inggles: “Those who fail to follow this are not fully human”).[2] Noong binasa niya ang Mengzi (Inggles: Mencius) noong siya ay sampung taon ay naramdaman niya kung gaano kahirap maging pantas noong nabasa niya ang linyang "Ang mga pantas at ako ay magkapareho ng uri" (Inggles: “The sages and I are the same in kind”).[2] Naging inspirasyon ni Zhu Xi ang panukala ni Mencius na ang lahat ng tao ay maaaring maging isang pantas.[1]
Sa sariling tahanan natanggap ni Zhu Xi ang kanyang maagang edukasyon mula sa kanyang ama na si Zhu Song. Sinimulang turuan ni Zhu Song ang kanyang anak matapos siyang matanggal sa trabaho nang sapilitan dahil sa kanyang pagtutol sa patakaran ng hukumang Song sa pagpapatahimik sa mga Jurchen noong 1140.[2]
Pagkamatay ng kanyang ama noong 1143 ay nagpatuloy si Zhu Xi na mag-aral kasama ang tatlong kaibigan ng kanyang ama na sina Liu Zihui, Liu Mianzhi at Hu Xian bilang kanyang mga guro.[2] Itinuro ng mga ito ang Taoismo, Budismo at Confucianismo kay Zhu Xi.[1] Nang maglaon ay nag-aral si Zhu Xi ng Chan (Inggles: Zen) na Budismo kasama si Dao Qian na isang monghe ng Kaishan Temple.[1]
Opisyal ng pamahalaan
baguhin
Sa edad na labing siyam na taong gulang ay napasahan ni Zhu Xi ang opisyal na Presented Scholar na pagsusulit o jinshi noong 1148. Habang naghihintay sa kanyang unang posisyon sa pamahalaan ay ipinagpatuloy niya ang kanyang pag-aaral.[2]
Simula 1153 hanggang 1156 ay naging Registrar si Zhu Xi sa distrito ng Tong'an. Kasabay nito ay sinimulan niya ang seryosong pag-aaral ng Confucianismo kasama si Li Tong. Noong 1160 ay pormal na naging estudyante ni Li Tong si Zhu Xi sa edad na tatlumpung taon. Itinuon ni Zhu Xi ang kanyang pag-aaral partikular sa mga interpretasyon ng magkapatid na sina Cheng Hao at Cheng Yi.[2]
Noong 1179 ay naging Prefect si Zhu Xi ng militar na distrito ng Nankang. Binuhay niyang muli ang White Deer Grotto Academy sa paanan ng Wulao Peak sa Bundok ng Lu. Ibinaba ang kanyang posisyon pagkalipas ng tatlong taon dahil sa pag-atake niya sa integridad at mga ginawa ng ilang maimpluwensyang opisyal.[2]
Mula sa puntong ito ay nahirang at ibinaba ang posisyon ni Zhu Xi hanggang siya ay natanggal sa kanilang huling posisyon sa pamahalaan. Naakusahan siya ng ilang malubhang krimen at may ginawang petisyon para sa kanyang pagbitay.[2]
Kamatayan
baguhinPumanaw si Zhu Xi noong Abril 23, 1200 dahil sa natural na mga sanhi.[2][4]
Bilang pilosopo
baguhinNamayani ang interpretasyon ni Zhu Xi ng neo-Confucianismo sa hukuman ng Song. Noong 1208 ay pinarangalan ni Emperor Ningzong si Zhu Xi sa pamamagitan ng pagbibigay sa kanya ng titulong "Duke ng Kultura" (Inggles: "Duke of Culture").[2]
Noong 1228 ay binigyan ni Emperor Lizong ng karagdagang titulo si Zhu Xi bilang "Duke ng Estado ng Hui" (Inggles: "Duke of the State of Hui").[2]
Ibinigay kay Zhu Xi noong 1241 ang pinakamataas na karangalan na matatanggap ng isang disipulo ni Confucio noong inilagay ang kanyang spirit tablet sa Hall of the Complete Symphony.[2]
Naging batayan ng mga pagsusuri sa serbisyo sibil simula 1313 hanggang 1905 ang mga komentaryo ni Zhu Xi sa Apat na Aklat - ang Analects, Book of Mencius, Great Learning, at Doctrine of the Mean.[3]
Iginagalang si Zhu Xi bilang isa sa "Labindalawang Matalinong Nilalang" (Inggles: "Twelve Wise Ones") na binubuo ng mga pinakamahusay, maimpluwensiya at hinahangaang mga iskolar sa tradisyon ng Confucianismo.[2]
Mga sanggunian
baguhin- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 Thompson, Kirill (2021), Zalta, Edward N. (pat.), "Zhu Xi", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (ika-Summer 2021 (na) edisyon), Metaphysics Research Lab, Stanford University, nakuha noong 2024-11-21
{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: url-status (link) - ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 Ivanhoe, Philip J. (2019). Zhu Xi: Selected Writings. United States of America: Oxford University Press. ISBN 9780190861261.
{{cite book}}: CS1 maint: date and year (link) CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 3.0 3.1 Cua, Antonio S. (2003). Encyclopedia of Chinese Philosophy. New York: Routledge. ISBN 9781135367480.
{{cite book}}: CS1 maint: date and year (link) CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Zhu Xi | Chinese Neo-Confucianism, Philosophy & Education | Britannica". www.britannica.com (sa wikang Ingles). 2024-10-15. Nakuha noong 2024-11-22.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: url-status (link)