Dorado (talampad)

Ang Dorado ay isang konstelasyon sa Timog emisperyo. Una itong pinangalanan noong huling bahagi ng ika-16 dantaon at isa na sa 88 kasalukuyang modernong talanyo. Ang pangalan nito ay tumutukoy sa isdang mahi-mahi (Coryphaena hippurus), na kilala bilang dorado ("ginintuan") sa Espanyol at lamarang sa wikang Filipino, bagaman ito ay inilalarawan din bilang isdang espada. Taglay ng Dorado ang kalakhan ng galaksiyang Malaking Magellanikong Ulap (Large Magellanic Cloud) at ang Timog Polong ekliptik ng lapyang iniinugan ng daigdig (orbital plane).

Dorado

Konstelasyon
Talaan ng mga bituin sa Dorado
Daglat	Dor
Henitibo	Doradus
Bigkas	/dəˈreɪdoʊ/
Simbolismo	Lamarang
Tuwid na pagtaas	5 h
Pagbaba	-65°
Kuwadrante	SQ1
Area	179 degring parisukat (sq. deg.) (ika-72)
Pangunahing mga bituin	3
Mga bituing Bayer/Flamsteed	14
Mga bituing mayroong mga planeta	5
Mga bituing mas matingkad kaysa sa 3.00m	0
Mga bituing nasa loob ng 10.00 pc (32.62 ly)	0
Pinakamatingkad na bituin	α Dor (3.27m)
Pinakamalapit na bituin	GJ 2036 (36.50 ly, 11.19 pc)
Mga bagay na Messier	0
Mga pag-ulan ng meteor	Wala
Kahangga na mga konstelasyon	Caelum Horologium Reticulum Hydrus Mensa Volans Pictor
Natatanaw na mga latitud sa pagitan ng +20° at ng −90°. Pinaka nakikita tuwing 21:00 (9 p.m.) sa panahon ng buwan ng Enero.

Mga katangian

Ang hitsura ng talampad ng Dorado sa kalangitan nang walang gamit na teleskopyo o largabista

Lokasyon at lawak

Matatagpuan ang Dorado sa timog emisperyo, sa pagitan ng mga latitud na +20° and -90°. Ang mga kanugnog nitong talampad ay ang Pictor sa hilagang-kanluran, Caelum sa hilaga, Reticulum sa hilagang-silangan, Volans sa timog-kanluran, Mensa sa timog, at Hydrus sa timog-silangan. May lawak itong 179 digri kwadrado, ika-72 sa 88 modernong mga talampad pagdating sa laki.

Mga bituin

Ang Alpha Doradus, na isang mamuti-muti, mala-bughaw na bituin, ang pinakamaliwanag na bituin sa talampad ng Dorado na may kalakhang liwanag na 3.3 at layong 176 sinag-taon mula sa sistemang solar. Ang Beta Doradus naman ay isang Cepheid variable, isang uri ng bituing may tiyak o regular na panahong nag-iiba-iba ang liwanag (mula 4.5 hanggang 3.5^m kada 9 araw at 20 oras) at kulay dilaw na supergiant. May layo itong 1,040 sinag-taon mula sa sistemang solar.

Matatagpuan din sa talampad na ito ang supernova na SN 1987A, ang pinakamalapit na supernova na naganap simula noong panahong naimbento ang teleskopyo. Ang SNR 0509-67.5 naman ay labi ng isa pang supernova na matatagpuan din sa Dorado at naganap 400 mga taon ang nakalilipas.

Mga deep sky object

Sapagkat kasama sa Dorado ang Malaking Magellanikong Ulap, napakayaman ng talampad na ito sa mga deep-sky object. Ang galaksiyang ito ay nasa layong 179,000 sinag-taon, may lapad na 25,000 sinag-taon, at naglalaman ng 1.0 x 10¹⁰ bituin.

• 
  Ang galaksiyang Malaking Magellanikong Ulap sa Dorado

Ilan sa mga nebula na mahahanap sa talampad na ito ay ang:

• N 180B
• NGC 1763
• NGC 1935
• NGC 1936
• NGC 2032 (o "Seagull nebula")
• NGC 2080 (o "Ghosthead nebula")
• Tarantula nebula

• 
  Ang nebulang N 180B (Kuha ng teleskopyong Hubble)
• 
  Ang NGC 1763
• 
  Ang NGC 1936 at kanugnog nitong NGC 1935
• 
  Ang Seagull nebula
• 
  Ang Ghosthead nebula
• 
  Ang Tarantula nebula (Kuha ng teleskopyong James Webb)

Samantala, mayroon ding mga klaster ng mga bituin tulad ng:

• NGC 1755
• NGC 1820
• NGC 1854
• NGC 1869
• NGC 1871
• NGC 1873
• NGC 1901
• NGC 1910
• NGC 1978
• NGC 2002
• NGC 2027
• NGC 2164

• 
  Ang globular o bilugang klaster ng mga bituin ng NGC 1755
• 
  Ang mga kalat na klaster ng NGC 1869, NGC 1871, at NGC 1873
• 
  Ang globular na klaster ng NGC 2164

Bukod sa Malaking Magellanikong Ulap, matatagpuan din sa Dorado ang iba pang mga galaksiya:

• NGC 1566
• LEDA 89996

• 
  Ang galaksiyang LEDA 89996
• 
  Ang galaksiyang NGC 1566

Kasaysayan at mga katulad na talampad sa ibang kultura

Ang Dorado ay unang pinangalanan ng Olandes na astronomong si Petrus Plancius noong ika-16 dantaon. Una itong lumabas sa mga mapa ng kalangitan at globong celestial noong 1597 o 1598 sa Amsterdam at sa atlas ng astronomong si Johann Bayer noong 1603. Bagaman tinawag itong "Xiphias" ni Johannes Kepler sa kanyang talaan, kamakalawa ay ginamit ng Pandaigdigang Unyong Astronomiko ang pangalang Dorado. Kaiba sa mga pangalan ng mga modernong talampad, hindi Latin ang pinagmulan ng pangalang Dorado. Sa astronomiyang Intsik, ang mga bituin ng Dorado ay kasama sa mga asterismo na tinukoy ni Xu Guanggi.