Ilustrado

Ang ilustrado ay isang salitang Pilipino at Kastila na may kahulugang "isang taong nakabatid ng kalinawan at kaliwanagan".^[1] Nakaaangat sa lipunan ang mga ilustrado ng Pilipinas noong kapanahunan ng mga Kastila. Sila ang mga panggitnang-klase mamamayan na nakapag-aral at nabantad sa mga ideya ng liberalismo at nasyonalismo mula sa Europa. Naghangad ng "mas makataong kasunduang pampolitika at pang-ekonomiya" ang mga Pilipinong ilustrado sa ilalim ng mga Kastila. Sa kaniyang In Our Image: America's Empire in the Philippines (Sa Wangis Natin: Ang Imperyo ng Amerika sa Pilipinas), tinawag ni Stanley Karnow ang mga ilustrado bilang mga "mayayamang grupo ng mga marurunong" (rich intelligentsia) sapagkat ang mga ito ay mga anak ng mga maykayang nagmamay-ari ng lupa. Ikinalat nila ang ideya ng nasyonalismo sa Pilipinas.^[1]^[2]^[3]^[4]^[5]^[6]

Adhikain ng mga ilustrado

Sina Graciano López Jaena, Marcelo H. del Pilar, Mariano Ponce, Antonio Luna at José Rizal, ang bayaning pang-nasyonal ng Pilipinas, ang mga pinaka-kilala sa mga ilustrado. Sa pamamagitan ng mga nobelang Noli Me Tangere (Huwag Mo Akong Salingin) at El Filibusterismo (Ang Subersibo), naipakita ni Rizal sa mundo ang karahasang dinaranas ng mga Pilipino sa ilalim ng mga Kastila.^[5]^[7]

Sa simula, hindi ibig ni Rizal at ng kaniyang mga kasamang ilustrado na magkamit ng kalayaan ang Pilipinas mula sa Espanya, sa halip ay gusto nilang magkaroon ng legal na pagkakapantay-pantay ang mga Pilipino at ang mga Kastila ng kolonya. Kasama sa mga hinihiling na pagbabagong pampolitika, pang-pananampalataya at pang-ekonomiya ng mga ilustrado na "ang Pilipinas ay magkaroon ng representasyon sa parliyamento at maging probinsiya ng Espanya, at ang sekularisasyon ng mga parokya".^[6]^[7]

Subalit noong 1872, lumakas ang adhikaing nasyonalismo nang ginarote ng mga makapangyarihang Kastila ang tatlong paring Pilipino dahil sa "bintang na pamumuno ng rebelyong militar sa Cavite, malapit sa Maynila". Ang pangyayari at iba pang mga mapang-aliping gawain at ikinagalit ng mga ilustrado.^[6] Dahil sa kaniyang mga isinulat at mga gawain, si Rizal ay binaril ng mga Kastila noong 30 Disyembre 1896. Ang pagbaril kay Rizal ng nagbunsod sa mga ilustrado na mag-alsa laban sa Espanya. Ito rin ang naging sanhi ng pagkakaroon ng pagkakaisa ng mga ilustrado ng mga katipunero ni Andres Bonifacio.^[6]

Katayuang panlipunan sa ilalim ng mga Amerikano

Pinatibay ng mga alituntuning pang-Pilipinas ng mga Amerikano ang mataas na katayuan ng mga ilustrado sa loob ng lipunang Pilipino. Ang lupa na dating pag-aari ng mga prayle ay ipinagbili sa mga ilustrado at ang karamihan sa mga posisyon sa gobiyerno ay inalok sa mga ito.^[6] Sila din ang mga taong maaaring makipagtalik o makapag-asawa sa mga Kastila. ^{[kailangan ng sanggunian]}

Mga sanggunian

Mga talababa

↑ ^1.0 ^1.1 Glossary: Philippines, Area Handbook Series, Country Studies, Federal Research Division, Library of Congress, LOC.gov (undated), retrieved on: 30 Hulyo 2007
↑ Grimsley, Mark. Ang Digmaan sa Pilipinas: 1899–1902, Ohio-State.edu, 1993, 1996 Naka-arkibo 2012-10-09 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007
↑ Karnow, Stanley. In Our Image: America’s Empire in the Philippines (Sa Wangis Natin: Ang Imperyo ng Amerika sa Pilipinas), Ballantine Books, Random House, Inc., Marso 3 1990, may 536 na mga dahon, dahon 15. - ISBN 0-345-32816-7
↑ Ang Pag-bangon ng mga Nasa Gitnang-Antas ng Lipunan sa Pilipinas (Ang mga Ilustrado), Mega Essays LLC, MegaEssays.com, 2007, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
↑ ^5.0 ^5.1 Pilipinas: Ang Kolonya ng Espanya, Artikulong Pang-estudyante mula sa isang Ensiklopedya, Encyclopaedia Britannica Online, Encyclopaedia Britannica, Inc., Britannica.com, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 ^6.4 Ang Kasaysayan ng Pilipinas, Embahada ng Republika ng Pilipinas, Department of Foreign Affairs, PhilippineEmbassy-USA.org (walang petsa) Naka-arkibo 2007-07-13 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007
↑ ^7.0 ^7.1 Salvador, Fr. Emerson, Liberalismo sa Pilipinas, Ang Rebolusyon ng 1898: Ang Mga Tunay na Kaganapan, Liham-Balita Mula sa Distrito ng Asya, Lipunan ni Santo Pio X, Distrito ng Asya, Enero - Marso 2002, isinangguni noong: 1 Agosto 2007

Bibliyograpiya

Republika ng Pilipinas, Korporasyong Microsoft, Encarta.MSN.com, 2007 Naka-arkibo 2009-08-29 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Mga Lumisan, Inang-Bayan at Pagbabagong Panlipunan, Diyaryo ng Paglisan mula sa Asya at Pasipiko (Bibliyograpiya), Volume 8, Labas 1–2, SMC.org.ph, (walang petsa) Naka-arkibo 2007-06-13 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Owen, Norman G., Kolonyalismong Pang-Kompadre: Pag-aaral sa Pilipinas sa Ilalim ng mga Amerikano, Isang Pagtalakay ni Theodore Friend, Diyaryo ng Pag-aaral ng Asya, Vol. 32, Blg. 1 (Nob. 1972), pp. 224–226, JSTOR.org, 2007, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Majul, Cesar A. Ang mga Ideyang Pampolitika at Pang-Konstitusyon ng Rebolusyong Pilipino, Isang Pagtalakay ni R. S. Milne, Kaganapang Pam-Pasipiko, Vol. 42, Blg. 1 (Tagsibol, 1969), dahon 98–99, JSTOR.org, 2007, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Ang Proklamasyon ng Kasarinlan ng Pilipinas at ang Pagsilang ng Republika ng Pilipinas, Ang Sityo ng Kasaysayan ng Pilipinas, OpManong.SSC.Hawaii.edu (walang petsa) Naka-arkibo 2007-08-04 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Rossabi, Amy. Ang Ugat ng mga Hakbang Panglipunan sa Pilipinas mula sa Panahon ng Kolonyalismo, Volume 11, Bilang 1, Taglagas 1997, Ang Diyaryo ng Batas sa Asya, Columbia.edu Naka-arkibo 2007-06-18 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Nasyonalismong Pilipino, AngelFire.com (walang petsa), isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Veneracion, Jaime B., Ph. D. (Propesor ng Kasaysayan, Pamantasan ng Pilipinas at Bumibisitang Propesor, BSU), Ang Madrid ni Rizal: Ang Pinag-ugatan ng Ideya ng Kalayaan ng mga Ilustrado, Diyaryo Bulakenya, Bahay Saliksikan ng Bulakan (Center for Bulacan Studies), Geocities.com, 4 Abril 2003, isinangguni noong: 1 Agosto 2007
Kasaysayan ng Pilipinas, Pundasyon para sa mga Kabataang Pilipino, PhilippineChildrensFoundation.org, 2005 Naka-arkibo 2007-08-13 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007

[LOC-1] 1.0 ^1.1 Glossary: Philippines, Area Handbook Series, Country Studies, Federal Research Division, Library of Congress, LOC.gov (undated), retrieved on: 30 Hulyo 2007

[2] Grimsley, Mark. Ang Digmaan sa Pilipinas: 1899–1902, Ohio-State.edu, 1993, 1996 Naka-arkibo 2012-10-09 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007

[Karnow-3] Karnow, Stanley. In Our Image: America’s Empire in the Philippines (Sa Wangis Natin: Ang Imperyo ng Amerika sa Pilipinas), Ballantine Books, Random House, Inc., Marso 3 1990, may 536 na mga dahon, dahon 15. - ISBN 0-345-32816-7

[Mega-4] Ang Pag-bangon ng mga Nasa Gitnang-Antas ng Lipunan sa Pilipinas (Ang mga Ilustrado), Mega Essays LLC, MegaEssays.com, 2007, isinangguni noong: 1 Agosto 2007

[Britannica-5] 5.0 ^5.1 Pilipinas: Ang Kolonya ng Espanya, Artikulong Pang-estudyante mula sa isang Ensiklopedya, Encyclopaedia Britannica Online, Encyclopaedia Britannica, Inc., Britannica.com, isinangguni noong: 1 Agosto 2007

[Embassy-6] 6.0 ^6.1 ^6.2 ^6.3 ^6.4 Ang Kasaysayan ng Pilipinas, Embahada ng Republika ng Pilipinas, Department of Foreign Affairs, PhilippineEmbassy-USA.org (walang petsa) Naka-arkibo 2007-07-13 sa Wayback Machine., isinangguni noong: 1 Agosto 2007

[SSPXAsia-7] 7.0 ^7.1 Salvador, Fr. Emerson, Liberalismo sa Pilipinas, Ang Rebolusyon ng 1898: Ang Mga Tunay na Kaganapan, Liham-Balita Mula sa Distrito ng Asya, Lipunan ni Santo Pio X, Distrito ng Asya, Enero - Marso 2002, isinangguni noong: 1 Agosto 2007

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]