Permian: Pagkakaiba sa mga binago

Ang '''Permiyano''' (Ingles: '''Permian''') ay isang panahong heolohiko at sistema na sumasaklaw mula {{Period span|permian}}.<ref>[[International Commission on Stratigraphy|ICS]], 2004</ref> Ito ang huling panahon ng [[erang Paleosoiko]] at sumunod sa panahong [[KarboniperosoCarboniferous]] at nauna sa panahong [[Triassiko]]. Ito ay unang ipinakilala noong 1841 ng heologong si Sir [[Roderick Murchison]] at ito ipinangalan sa [[Perm Krai]] sa [[Russia]] kung saan ang mga [[strata]](patong ng bato) mula sa panahong ito ay orihinal na natagpuan. Ang panahong ito ay nakasaksi ng [[dibersipikasyon]] ng mga sinaunang [[amniote]] tungo sa mga pang-ninunong mga pangkat ng mga [[mamalya]], [[pagong]], [[lepidosauro]] at mga [[arkosauro]]. Ang daigdig sa panahong ito ay pinananaigan ng superkontinenteng [[Pangaea]] na pinalibutan ng isang pandaigdigang karagatan na [[Panthalassa]]. Ang malawak na mga [[ulanggubat]](rainforest) ng panahong ito ay naglaho na nag-iwan ng malalawak na mga rehiyon ng [[disyerto]]ng tuyo sa loob ng panloob na kontinental. Ang mga [[reptilya]] na nakaya ang mga mas tuyong kondisyong ito ay nanaig kapalit ng mga ninuno nitong mga [[ampibyano]]. Ang panahong Permiyano kasama ng erang Paleozoiko ay nagwakas sa pinakamalaking ekstinksiyong pang-masa sa kasaysayan ng daigdig kung saan ang halos 90% ng mga espesyeng pang-dagat at 70% ng mga espesyeng pang-lupain ay namatay. <ref>http://www.sciencedaily.com/articles/p/permian-triassic_extinction_event.htm</ref>

Ang klima sa panahong Permiyano ay medyo iba iba. Sa simula ng Permiyano, ang daigdig ay hawak pa rin ng isang [[Panahong yelo]] mula sa panahong [[KarboniperosoCarboniferous]]. Ang mga glasyer(yelo) ay umurong sa mga gitna ng Permiyano habang ang klima ay unti unti katamtamang uminit na nagpatyo ng mga loob ng kontinente. <ref name="palaeos.com">http://www.palaeos.com/Paleozoic/Permian/Permian.htm</ref> Sa huling panahong Permiyano, ang pagtutuyo ay nagpatuloy bagaman ang temperatura ay nagsiklo sa pagitan ng mga siklo ng katamtamang init at lamig.<ref name="palaeos.com"/>

Ang buhay pang-lupain sa Permiyano ay kinabibilangan ng mga dibersong halaman, mga [[fungi]], mga [[arthropoda]] at iba't ibang mga uri ng mga [[tetrapodang Permiyano|tetrapoda]]. Ang panahong ito ay nakakita ng isang malawak na disyertong tumatakip sa loob ng [[Pangaea]]. Ang sonang katamtamangb init ay kumalata sa hilagaang hemispero kung saan ang ekstensibong tuyong disyerto ay lumitaw. Ang mga batong nabuo sa simula ng panahong ito ay namantsahang pula ng mga [[bakal (elemento)|bakal]] na oksido na resulta masidhing pag-iinit ng [[araw]] sa isang surpasiyong walang takip na halamanan. Ang isang bilang ng mga mas matandang uri ng mga halaman at hayop ay namatay o naging mga elementong marhinal. Ang panahong Permiyano ay nagsimula na ang mga flora ng panahong [[KarboniperosoCarboniferous]] ay yumayabong pa rin. Sa mga gitna ng Permiyano, ang isang pangunahing transisyon sa halamanan ay nagsimula. Ang may gusto ng swamp na mga punong [[lycopod]] ng [[Karboniperso]] gaya ng ''[[Lepidodendron]]'' at ''[[Sigillaria]]'' ay patuloy na pumalit sa loob na kontinental ng mga mas maunlad na mga [[butong fern]] at simulang mga [[konipero]]. Sa pagsasara ng panahong Permiyano, ang mga lycopod at mga swamp na equicete na nagpapaala-ala ng flora ng panahong [[Karboniperso]] ay inilagay sa isang serye ng mga islang pang-ekwador sa [[Dagat Paleotethys]] na kalaunang naging [[Timog Tsina]]. <ref>Xu, R. & Wang, X.-Q. (1982): Di zhi shi qi Zhongguo ge zhu yao Diqu zhi wu jing guan (Reconstructions of Landscapes in Principal Regions of China). Ke xue chu ban she, Beijing. 55 pages, 25 plates.</ref> Ang panahong Permiyano ay nakakita ng [[radiasyong pag-aangkop]] ng maraming mga halagang pangkat [[konipero]] kabilang ang mga ninuno ng mga maraming kasalukuyang panahong pamilya nito. Ang mga mayayamang kagubatan ay umiiral sa maraming mga area na may dibersong halo ng mga pangkat ng halaman. Ang katimugang kontinente ay nakakita ng ekstensibong mga kagubatang butong fern ng flora na ''[[Glossopteris]] ''. Ang mga lebel ng [[oksiheno]] ay malamang mataas doon. Ang mga [[gingko]] at mga [[cycad]] ay lumitaw rin sa panahong ito.

Sa panahong [[Pennsylvaniyano]] at tungo sa Permiyano, ang pinaka matagumpay ang mga primitibong [[Blattoptera|mga kamag-anak ng ipis]]. Ang anim na mabibilis na mga hita, ang apat na mahusay na nagpaunlad ng mga tumitiklop na mga pakpak, medyo mahusay na mga mata, ang mahaba at mahusay na umunlad na mga antena, isang [[sistemang dihestibo]] na [[omnibora|omniboroso]], isang reseptakel para sa pag-iimbak ng [[spermatozoa]], isang batay sa [[chitin]] na [[eksoskeleton]] na maaaring sumuporta at pumrotekta gayunding ang isang anyo ng [[gizzard]] at maiging mga bahagi ng bibig ay nagbigay rito ng hindi matatalong kapakinabagan sa mga hayop na [[herbiboroso]]. Ang mga 90% ng mga insekto sa simula ng panahong Permiyano ay mga tulad ng [[ipis]] na mga insekto na [[Blattoptera]].<ref>Zimmerman EC (1948) Insects of Hawaii, Vol. II. Univ. Hawaii Press</ref> Ang mga primitibong anyo ng mga [[tutubi]]([[Odonata]] ay nananaig na mga maninilang pang himpapawid at malamang nanaig rin sa pagsila ng mga insekto. Ang tunay na odonata ay lumitaw sa panahong Permiyano <ref>Grzimek HC Bernhard (1975) Grzimek's Animal Life Encyclopedia Vol 22 Insects. Van Nostrand Reinhold Co. NY.</ref><ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160.</ref> at ang lahat ng mga ito ay epektibong [[ampibyan|ampibyoso]](pang-tubig na mga hindi matandang yugto at mga matatandang pang-lupain) gayundin ang lahat ng mga modernong [[odonata]]. Ang mga prototipo ng mga ito ang pinakamatandang may pakpak na mga [[fossil]]<ref>Wakeling JM Ellington CP (1997) Dragonfly flight III lift and power requirements. Journal of Experimental Biology 200; 583-600, on p589</ref> na bumabalik sa panahong [[Deboniyano]] at iba sa mga ilang respeto mula sa mga pakpak ng ibang mga insekto.<ref>Matsuda R (1970) Morphology and evolution of the insect thorax. Mem. Ent. Soc. Can. 76; 1-431.</ref> Ang mga [[fossil]] ay nagmumungkahing ang mga ito ay nag-aangkin ng maraming mga modernong katangian kahit sa huling [[KarboniperosoCarboniferous]] at posibleng nakabihag ang mga ito ng mga maliit na [[bertebrata]] sapagkat ang ilang mga espesye ay may saklaw ng pakpak na 71&nbsp;cm.<ref>Riek EF Kukalova-Peck J (1984) A new interpretation of dragonfly wing venation based on early Upper Carboniferous fossils from Argentina (Insecta: Odonatoida and basic character states in Pterygote wings.) Can. J. Zool. 62; 1150-1160</ref> Ang ilang mga pangkat ng insekto ay lumitaw sa panahong Permiyano kabilang ang mga [[Coleoptera]] (mga beetle) at [[Hemiptera]] (tunay na mga bug).