Theropoda
Ang Theropoda (theropod /ˈθɛrəpɒd/; pangalang suborder na Theropoda /θɪˈrɒpɵdə/ mula sa Griyegong nangangahulugang "mga paa ng hayop") ay parehong isang suborder of mga bipedal na saurichian na mga dinosauro at isang klado(clade) ng suborder na ito at ang mga inapo(descendants) nito kabilang ang mga modernong ibon. Ang mga dinosauro na kabilang sa suborder na Theropoda ay pangunahing mga karniborosa bagaman ang ilang bilang ng mga pangkat theropoda ay nag-ebolb sa pagiging herbiborosa, omniboriya at insektiboriya. Ang mga theropod ay unang lumitaw noong panahong Karniyano(Carnian) sa huling Triassic mula 251.902 milyong taon ang nakalilipas hanggang 251.902 milyong taon ang nakalilipas at kinabibilangan ng nag-iisang malaking mga karniborang pang-lupain mula sa Simulang Hurassiko hanggang sa hindi bababa sa malapit sa Cretaceous mga 145 milyong taon ang nakalilipas hanggang 145 milyong taon ang nakalilipas. Sa panahong Hurassiko, ang mga ibon ay nag-ebolb mula sa isang espesyalisadong mga theropod na coelurosaria at ngayon ay kinakatawan ng mga 9,900 mga espesyeng nabubuhay. Kasama sa mga katangiang nag-uugnay sa mga dinosaurong theropod sa mga ibon ang tatlong may daliring paa, isang purkula(furcula), mga butong napuno ng hangin, paglilimlin(brooding) ng mga itlog at sa ilang mga kaso ay mga balahibo(feathers).
| Mga theropoda | |
|---|---|
| |
| Isang replika ng kalansay ng Tyrannosaurus rex | |
Klasipikasyong pang-agham 
| |
| Dominyo: | Eukaryota |
| Kaharian: | Animalia |
| Kalapian: | Chordata |
| Klado: | Dinosauria |
| Klado: | Eusaurischia |
| Klado: | Theropoda Marsh, 1881 |
| Subgroups | |
Kasaysayang ebolusyonaryo
baguhin
Sa huli nang Triassic, ang isang bilang ng mga primitibong proto-theropod at mga dinosaurong theropod ay umiral at nag-ebolb ng magkakatabi sa bawat isa. Ang pinakauna at pinakaprimitibo sa mga dinosaurong theropod ang mga karniborosang Eodromaeus at ang mga herrerasaurid ng Argentina (gayundin, posibleng ang omniborosang Eoraptor). Ang mga herrerasauro ay umiral noong maagang huling Triassic(Huliang Karniyano hanggang sa simulang Noriyano). Ang mga ito ay natagpuan sa Hilagang Amerika at Timog Amwrika at posibleng sa India at Katimugang Aprika. Ang mga herrerasauro ay inilarawan ng isang mosaiko ng primitibo at mga mas sulong(advanced) na mga katangian. Sa nakaraan ay isinaalang alang ng mga paleontologo ang mga herrerasauriano na mga kasapi ng Theropod samantalang ang iba ay tineorisa ang pangkat na ito na mga basal saurischian at maaaring nag-ebolb bago ang paghihiwalay na saurischian-ornithischian. Ang analisis na kladistiko kasunod ng pagkakatuklas ng Tawa na isang dinosaurong Triassic ay nagmumungkahing ang mga herrerasauro ay malamang mga sinaunang theropod.[1]
Ang pinakauna at pinakaprimitibong mga hindi malabong mga theropod(o alternatibong "Eutheropoda" – 'Mga tunay na theropod') ang mga Coelophysoidea. Ang Coelophysoidea ay isang pangkat ng malawak na ipinamahagi, magaang(light) na binuo at potensiyal na mga mapakisalamuhang mga hayop. Ang mga ito ay kinabibilangan ng mga maliliit na mga mangangasong tulad ng Coelophysis at posibleng ang mas malaking mga maninila(predators) tulad ng Dilophosaurus. Ang mga matagumpay na hayop na ito ay nagpatuloy mula Huling Karniyano(simulang Huling Triassic) hanggang sa Toarkiyano(toarcian) na huling simulang Hurassiko. Bagaman sa sinaunang klaspikasyong kladistiko, ang mga ito ay isinama sa ilalim ng Ceratosauria at itinuring na isang gilid na sangay ng mas sulong na mga theropod,[2] ang mga ito ay maaaring ninuno ng lahat ng ibang mga theropod na gumagawa sa mga ito na isang pangkat na paraphyletiko.[3][4]
Ang medyo mas sulong na mga ceratosauria (kabilang ang mga Ceratosaurus at Carnotaurus) ay lumitaw sa simulang Hurassiko at nagpatuloy hanggang sa Huling Hurassiko sa Laurasia. Ang mga ito ay nakipagtunggaling katabi ng mas anatomikong sulong na mga kamag-anak na tetanuran at sa anyo ng liping abelisauro ay tumagal sa huli ng cretaceous sa Gondwana. Ang Tetanurae ay mas espesyalisado kesa sa mga ceratosaur. Ang mga ito ay hinahati sa basal na Megalosauroidea (alternatibong Spinosauroidea) at mas hinangong Avetheropoda. Ang Megalosauridae ay pangunahing mga maninila ng Gitnang Hurassiko hanggang sa simulang Cretaceous at ang mga labi ng mga kamag-anak nitong spinosaurid ay karamihang mula sa Simula hanggang Gitnang mga batong Cretaceous. Ang Avetheropoda gaya ng pinapahawitag ng mga pangalan nito ay mas malapit na nauugnay sa mga ibon at muling hinati sa mga Allosauroidea (ang dibersong carcharodontosaurs) at Coelurosauria (ang isang napaka laki at dibersong pangkat kabilang ang mga ibon). Kaya sa huli ng Hurassiko, may apat na natatanging mga lipi ng mga theropod: mga ceratosaur, megalosaur, allosaur at coelurosaur na naninila sa kasaganaan ng maliliit at malalaking mga dinosaurong herbiborosa(kumakain ng halaman). Ang lahat ng apat na pangkat na ito ay nagpatuloy hanggang sa Cretaceous at tatlo sa mga ito na mga ceratosaur, coelurosaur, at allosaur ay nagpatuloy sa huli ng panahong ito kung saan ang mga ito ay heograpikong hiwalay: ang mga ceratosauro at allosauro sa Gondwana at ang mga coelurosaur sa Laurasia. Sa lahat ng mga pangkat na theropod, ang mga coelurosaur ang mga pinaka diberso. Ang ilang mga pangkat coelurosaur na yumabong sa panahong Creteceous ang mga tyrannosaurid (kabilang ang Tyrannosaurus), mga dromaeosaurid (kabilang ang Velociraptor at Deinonychus na kahanga-hangang katulad sa anyo ng pinakamatandang alam na ibong Archaeopteryx[5][6]), ang tulad ng ibong mga troodontid at oviraptorosaur, ang mga ornithomimosaur (o mga dinosaurong ostrich), ang kakaibang higanteng kukong heriborosang mga therizinosaur, at ang mga avialan na kinabibilangan ng mga modernong ibon at ang tanging lipi ng dinosauro na nagpatuloy sa pangyayaring ekstinksiyong Cretaceous-Paleogene. [7] Bagaman ang mga ugat ng mga iba't ibang pangkat na ito ay natagpuan sa Gitnang Hurassiko, ang mga ito ay naging masagana lamang sa Simulang Cretaceous. Ang ilang mga paleontologo gaya ni Gregory S. Paul ay nagmungkahing ang ilan o lahat ng mga sulong na theropod na ito ay aktuwal na nagmula sa mga lumilipad na dinosauro o mga proto-ibong tulad ng Archaeopteryx na nawalan ng kakayahang makalipad at bumalik sa habitat na pang-lupain.[8]
Mga sanggunian
baguhin- ↑ Nesbitt, S. J.; Smith, N. D.; Irmis, R. B.; Turner, A. H.; Downs, A.; Norell, M. A. (2009). "A complete skeleton of a Late Triassic saurischian and the early evolution of dinosaurs". Science. 326 (5959): 1530–1533. doi:10.1126/science.1180350. PMID 20007898.
{{cite journal}}: Unknown parameter|lastauthoramp=ignored (|name-list-style=suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link). - ↑ Rowe, T., and Gauthier, J., (1990). "Ceratosauria." Pp. 151–168 in Weishampel, D. B., Dodson, P., and Osmólska, H. (eds.), The Dinosauria, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, Oxford.
- ↑ Mortimer, M. (2001). "Rauhut's Thesis Naka-arkibo 2020-07-29 sa Wayback Machine.", Dinosaur Mailing List Archives, 4 Jul 2001.
- ↑ Carrano, M. T.; Sampson, S. D.; Forster, C. A. (2002). "The osteology of Masiakasaurus knopfleri, a small abelisauroid (Dinosauria: Theropoda) from the Late Cretaceous of Madagascar". Journal of Vertebrate Paleontology. 22 (3): 510–534. doi:10.1671/0272-4634(2002)022[0510:TOOMKA]2.0.CO;2.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Ostrom, J.H. (1969). "Osteology of Deinonychus antirrhopus, an unusual theropod from the Lower Cretaceous of Montana". Peabody Museum Natural History Bulletin. 30: 1–165.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Paul, G.S. (1988). Predatory Dinosaurs of the World. New York: Simon and Schuster Co. (ISBN 0-671-61946-2)
- ↑ Dingus, L. and Rowe, T. (1998). The Mistaken Extinction: Dinosaur Evolution and the Origin of Birds. Freeman.
- ↑ Paul, G.S. (2002). Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds. Baltimore: Johns Hopkins University Press. 472 pp. (ISBN 0-8018-6763-0)