Wikipedia

Hika

pangmatagalang karamdaman na may kinalaman sa kakulangan sa hanging pumapasok sa baga

Ang Asthma o Hika' (mula sa salitang Giyego na ἅσθμα, ásthma, "paghingal") ay isang karaniwang matagal at pabalik-balik na sakit ng pamamaga ng daanan ng hangin na nakikilala sa pamamagitan ng naiiba at pabalik-balik na mga sintomas, nagagamot na pagkakabara ng daluyan ng hangin, at bronchospasm.[2] Kabilang sa mga karaniwang sintomas ang sumisipol na paghinga, pag-ubo, paninikip ng dibdib, at kapos na paghinga.[3]

Hika
Two white plastic tubes with movable dials on the front
Ang mga peak flow meter ay ginagamit para sukatin ang pinakamataas na bilis ng paghinga nang palabas (peak expiratory flow), na mahalaga sa parehong pagsubaybay at pagsusuri ng hika.[1]
EspesyalidadPulmonology, immunology Edit this on Wikidata

Inaakalang ang hika ay sanhi ng magkasamang henetiko at mga bagay sa kalikasan.[4] Ang pagkilala dito ay karaniwang batay sa pattern ng mga sintomas, pagtugon sa therapy sa pagtagal nito, at ng spirometry.[5] Inuuri ito ng klinika ayon sa dalas ng mga sintomas, dami ng hangin na sapilitang ihinihinga palabas sa isang segundo (FEV1), at pinakamataas na bilis ng paghinga nang palabas (peak expiratory flow rate) .[6] Ang hika ay maaari ring uriin bilang atopic o minanang kalamangang magkaroon ng labis na sensitibong reaksiyon (extrinsic o nagmumula sa labas) o hindi atopic (intrinsic o nagmumula sa loob)[7] kung saan ang atopy ay tumutukoy sa predisposisyon tungo sa pagkakaroon ng type 1 hypersensitivity o labis na pagiging sensitibo na mga reaksiyon.[8]

Ang paggamot sa mga malubhang sintomas ay karaniwan ginagamitan ng nilalanghap na beta-2 agonist na maikli ang bisa (tulad ng salbutamol) at ng iniinom na mga corticosteroid.[9] Sa mga napaka-malubhang kaso maaaring kailanganin ang iniiniksyon na mga corticosteroid, magnesium sulfate at pagpapa-ospital.[10] Ang mga sintomas ay maaaring mapigilan sa pamamagitan ng pag-iwas sa mga nakakapagsimula nito, tulad ng mga nagdudulot ng alerhiya[11] at nakakapag-irita, at sa pamamagitan ng paggamit ng nilalalanghap na mga corticosteroid. Ang[12] Ang mga beta agonist na matagal ang bisa (Long-acting beta agonists o LABA) o mga leukotriene antagonist ay maaaring gamitin bilang karagdagan sa mga nilalanghap na corticosteroid kung ang mga sintomas ng hika ay mananatiling hindi makontrol.[13] Ang paglaganap ng hika lumaki simula noong 1970s. Simula noong 2011, 235–300 milyong tao ang naapektuhan sa buong mundo,[14][15] kabilang rito ang 250,000 na pagkamatay.[15]

Mga Palatandaan at Sintomas

baguhin
 
Sumisipol na paghinga
Ang tunog ng sumisipol na paghinga na naririnig gamit ang stethoscope.
May problema sa pakikinig ng file na ito? Maaaring tingnan ang tulong sa midya.

Ang hika ay inilalarawan nang may paulit-ulit na pagkakaroon ng sumisipol na paghinga, kakapusan ng paghinga, pananakip ng dibdib, at pag-ubo.[16] Ang plema ay maaaring mabuo sa baga sa pag-ubo nguni’t kadalasan ito ay mahirap ilabas.[17] Sa panahon ng paggaling mula sa isang pag-atake, ito ay maaaring magkaroon ng mala-nana na hitsura dahil sa mataas na antas ng puting selula ng dugo na tinatawag na eosinophils.[18] Ang mga sintomas ay karaniwang malala sa gabi at sa madaling araw o bilang pagtugon sa pag-eehersisyo o malamig na hangin.[19] Ang ilang mga taong may hika ay bihirang makaranas ng mga sintomas, karaniwan ay pagtugon sa mga nakakapagsimula nito, habang ang iba naman ay may kapansin-pansin at patuloy na mga sintomas.[20]

Mga nauugnay na kondisyon

baguhin

Maraming ibang kondisyon sa kalusugan ang nagaganap nang mas madalas sa mga may hika, kabilang dito ang:gastro-esophageal reflux disease (GERD), rhinosinusitis, at obstructive sleep apnea.[21] Mas karaniwan rin ang mga sakit sa pag-iisip[22] na may sakit ng pagkabalisa na nangyayari sa pagitan ng 16–52% at mga mood disorder sa 14–41%.[23] Gayunpaman hindi alam kung ang hika ay nakakapagdulot ng mga problema sa pag-iisip, o kung ang mga problema sa pag-iisip ay humahantong sa hika.[24]

Mga Sanhi

baguhin

Ang hika ay sanhi ng magkasamang komplikado at hindi ganap na nauunawaang mga pang-kapaligiran at henetikong interaksiyon.[4][25] Ang mga salik na ito ay nakakaimpluwensiya sa kalubhaan at pagtugon nito sa paggamot.[26] Pinaniniwalaan na ang kamakailang pagtaas ng bilang ng hika ay sanhi ng pagbabago sa mga epigenetic na (namamanang salik maliban sa mga may kinalaman sa DNA sequence) at nagbabagong kapaligiran na tinitirhan.[27]

Ukol sa Kapaligiran

baguhin

Marami sa mga salik sa kapaligiran ang naiugnay sa pagkakaroon at paglala ng hika, kabilang ang: mga nagdudulot ng alerhiya, polusyon sa hangin, at iba pang mga kemikal sa kalikasan.[28] Ang paninigarilyo sa panahon ng pagbubuntis at pagkapanganak ay inuugnay sa pagkakaroon ng mas malaking panganib ng mga mala-sintomas ng hika.[29] Nai-uugnay ang mababang kalidad ng hangin, na nagmumula sa polusyong dulot ng trapiko o mataas na mga antas ng ozone,[30] sa pagkakaroon at tumaas na paglala ng hika.[31] Maaari ring magpasimula ng hika ang pagkakalantad sa volatile o madaling sumingaw na mga organikong bagay; halimbawa ang pagkakalantad sa pormalin ay may positibong kaugnayan dito.[32] At saka, nai-uugnay rin ang phthalates sa PVC sa hika sa mga bata at mga nasa hustong gulang[33][34] na tulad din ng mataas na antas ng pagkakalantad sa endotoxin.[35]

Nai-uugnay ang hika sa pagkakalantad sa mga nagdudulot ng alerhiya sa loob ng bahay.[36] Kabilang sa mga karaniwang nagdudulot ng alerhiya sa loob ng bahay ang mga: dust mite, ipis, nalalaglag na parang balakubak mula sa mga hayop, at amag.[37][38] Hindi naging matagumpay ang mga pagsusumikap sa pagbawas ng mga dust mite.[39] Ang ilan sa mga impeksiyon sa paghinga na sanhi ng virus ay maaaring magpataas sa panganib ng pagkakaroon ng hika kapag nakuha habang bata pa tulad ng:[40] respiratory syncytial virus at rhinovirus.[41] Gayunpaman, ang ilang ibang mga impeksiyon ay maaaring makapagpabawas ng panganib.[41]

Teorya ng kalinisan

baguhin

Ang teorya ng kalinisan ay isang teorya na sinusubukang ipaliwanag ang pagtaas ng bilang ng hika sa buong mundo bilang isang direkta at hindi sinasadyang resulta ng nabawasang pagkakalantad, sa panahon ng pagkabata, sa isang hindi nakakapagdulot ng impeksiyon na bakteriya at mga virus.[42][43] Iminungkahi na ang bawas na pagkakalantad sa bakteriya at mga virus ay sanhi ng, sa bahagi lamang, mas pinaigting na kalinisan at maliit na bilang ng pamilya sa mga makabagong lipunan.[44] Kabilang sa mga ebidensiyang sumusuporta sa teorya ng kalinisan ang mas mababang bilang ng hika sa mga bukid at sa mga bahay na may mga alagang hayop.[44]

Inuugnay ang maagang paggamit ng antibiyotiko sa buhay sa pagkakaroon ng hika.[45] At saka, inuugnay ang pagnganganak ng caesarean section sa nadagdagang panganib (tinatantiyang nasa 20–80%) ng hika—inuugnay ang nadagdagang panganib na ito sa kakulangan ng malulusog na kolonisasyon ng bakteriya na nakuha sana ng bagong panganak na sanggol mula sa daanan tungo sa birth canal.[46][47] May kaugnayan ang hika at ang antas ng pagiging masagana.[48]

Henetiko

baguhin
Interaksiyon ng CD14-endotoxin batay sa CD14 SNP C-159T[49]
Antas ng Endotoxin CC genotype TT genotype
Mataas na pagkakalantad Mababa ang panganib Mataas ang panganib
Mababa ang pagkakalantad Mataas ang panganib Mababa ang panganib

Isang panganib na salik para sa hika ang kasaysayan ng pamilya dahil sa maraming iba’t-ibang mga gene ang nasasangkot.[50] Kung ang isa sa magkakambal ay naapektuhan nito, ang posibilidad na ang isa ay magkakaroon ng sakit ay humigit-kumulang 25%.[50] Sa huling bahagi ng 2005, 25 genes ang naiugnay sa hika sa anim o sa mahigit pang magkakahiwalay na populasyon, kabilang ang:GSTM1, IL10,CTLA-4, SPINK5,LTC4S, IL4R at ADAM33 ang kabilang pa dito.[51] Marami sa mga gene na ito ay may kaugnayan sa resistensiya ng katawan o sa pagkontrol ng pamamaga. Kahit na ang mga nasa listahang ito ng mga gene na sinusuportahan ng mga labis na napakaraming beses nang inulit na pag-aaral, ang mga resulta ay hindi nagkakatugma sa lahat ng mga populasyong sinuri.[51] Noong 2006, mahigit sa 100 gene ang inugnay sa hika sa isa lamang na pag-aaral ng pag-uugnay sa gene;[51] marami pa ang patuloy na natutuklasan.[52]

Ang ilan sa mga uri ng gene ay maaari lamang maging sanhi ng hika kapag naisasama ang mga ito sa mga partikular na pagkakalantad sa kapaligiran.[4] Isang halimbawa rito ang partikular na pagkakaroon ng iba’t-ibang anyo ng iisang nucleotide sa CD14 na bahagi at ang pagkakalantad sa endotoxin (isang produkto ng bakterya). Maaaring magmula ang pagkakalantad sa endotoxin sa ilang panggagalingan sa kapaligiran, kabilang ang usok ng tabako, aso, at mga kabukiran. Ang panganib para sa hika, kung gayon, ay natutukoy sa pamamagitan ng kapwa mga henetiko ng tao at ang antas ng pagkakalantad niya sa endotoxin.[49]

Mga medikal na kondisyon

baguhin

Ang tatlong namamanang eksema, allergic rhinitis at hika ay tinatawag na atopy (namamanang alerhiya).[53] Ang pinakamatinding salik ng panganib na magkaroon ng hika ay ang kasaysayan ng namamanang sakit;[40] kung saan ang hika ay nagaganap nang mas maraming beses sa mga may eksema o hay fever.[54] Inuugnay sa hika ang Churg–Strauss syndrome, isang autoimmune disease (sakit kung saan ang sariling resistensiya ay inaatake ang katawan) at ang vasculitis. Maaari ring makaranas ng mga sintomas ng hika ang mga indibiduwal na may ilang uri ng urticaria.[53]

Mayroong kaugnayan ang labis na katabaan at ang panganib na magkaroon ng hika na parehong dumami sa mga nakaraang taon.[55][56] Maaaring papel na ginagampanan ang ilang mga salik, kabilang ang huminang paggana ng paghinga dahil sa pagkakaipon ng taba at ang katotohanan na ang adipose na tisyu ay humantong sa pamamaga.[57]

Ang mga beta blocker na gamot na tulad ng propranolol ay maaaring makapagpasimula ng hika sa mga madaling magkasakit.[58] Gayunpaman, ang mga cardioselective beta-blockers ay parang ligtas sa mga may bahagya o katamtamang sakit.[59] Ang ibang mga gamot na maaaring magdulot ng mga problema ay ang ASA, NSAID, at mga angiotensin-converting enzyme inhibitor.[60]

Paglala

baguhin

Ang ilan sa mga tao ay magkakaroon ng hindi nagbabagong hika nang ilang linggo o buwan at pagkatapos ay biglaang magkakaroon ng biglaang malubhang hika. Ang iba’t-ibang mga indibiduwal ay nagkakaroon ng iba’t-ibang reaksiyon sa maraming salik.[61] Karamihan sa mga indibiduwal ay maaaring magkaroon ng malubhang paglala mula sa maraming mga bagay na nakapagsisimula nito.[61]

Ang mga bagay sa bahay na maaaring humantong sa paglala ng hika ay kinabibilangan ng alikabok, mga nahuhulog mula sa hayop, lalung-lalo na ang balahibo ng pusa at aso), mga nagdudulot ng alerhiya mula sa ipis at amag.[61] Ang mga pabango ay karaniwang sanhi ng mga malubhang pag-atake sa mga kababaihan at bata. Ang kapwa sanhi ng virus at impeksiyon na sanhi ng bakterya sa itaas na bahagi ng respiratory tract ay maaaring mapalala ang sakit.[61] Maaaring mapalala ng psychological stress ang mga sintomas—pinaniniwalaan na binabago ng stress ang resistensiya ng katawan at kaya dinadagdagan nito ang pagtugon sa pamamaga sa daanan ng hangin sa mga nagdudulot ng alerhiya at nakaka-iritang bagay.[31][62]

Pagbabago sa paggana ng katawan

baguhin
 
Pagbara sa lumen ng bronchiole sa pamamagitan ng pag-agos ng plema, goblet cell metaplasia, at pagkapal ng epithelial basement membrane sa taong may hika.

Ang hika ay resulta ng matagal nang pamamaga ng mga daanan ng hangin na kasunod nito ay nagdudulot ng tumaas na kakayahang humilab ng mga nakapaligid na malambot na kalamnan. Ito at ang mga iba pang bagay ang nagpapakipot ng daanan ng hangin at ang karaniwang sintomas ng sumisipol na paghinga. Ang pagkipot ay kadalasan nagagamot nang may gamot o nang walang paggamot.Paminsan-minsan ang mga daan ng hangin mismo ang nagbabago.[16] Kabilang sa mga karaniwang pagbabago sa mga daanan ng hangin ay ang pagdami ng mga eosinophil at pagkapal ng lamina reticularis. Maaaring patuloy na lumaki ang malalambot na kalamnan ng daanan ng hangin na may pagdamit ng mga mucous gland.Ang iba pang mga uri ng nauugnay na selula ay ang: T lymphocytes, macrophages, at neutrophils. Maaaring sangkot din ang ibang mga bahagi ng resistensiya ng katawan kabilang ang: cytokines, chemokines, histamine, at leukotrienes ang ilan lang sa mga ito.[41]

Pagkilala sa sakit

baguhin

Habang ang hika ay isang kilalang kondisyon, walang napagkasunduang pangkalahatang kahulugan para dito.[41] Binigyang-kahulugan ito ng Global Initiative for Asthma bilang "isang matagal ang pabalik-balik na pagmaga ng mga daanan ng hangin kung saan may kinalaman dito ang maraming selula at mga bahagi ng selula. Inuugnay ang matagal at pabalik-balik na pamamaga sa labis na pagkasensitibo ng daanan ng hangin na humahantong sa paulit-ulit na pag-atake ng sumisipol na paghinga, kapos na paghinga, paninikip ng dibdib at pag-ubo lalung-lalo na sa gabi o sa madaling araw. Ang mga pag-atakeng ito ay kadalasang inuugnay sa malawakan nguni’t iba’t-ibang pagkabara ng daloy ng hangin sa baga na madalas ay nagagamot nang kusa o sa pagpapagamot".[16]

Sa ngayon wala pang eksaktong pagsusuri sa pagkilala sa sakit na karaniwang ibinabatay sa pattern ng mga sintomas at pagtugon ng katawan sa paggamot sa paglipas ng panahon.[5][41] Ang pagtukoy sa hika ay dapat paghinalaan kung mayroong kasaysayan ng: paulit-ulit na sumisipol na paghinga, pag-ubo o kahirapan sa paghinga at ang mga sintomas na ito ay nagaganap o lumalala dahil sa pag-eehersisyo, impeksiyong sanhi ng virus, mga nagdudulot ng alerhiya o polusyon ng hangin.[63] Kung gayon ang spirometry ay ginagamit para kumpirmahin ang pagtukoy sa sakit na ito.[63] Mas mahirap sa mga bata na mas bata sa anim na taong gulang dahil sila ay napakabata para sa spirometry.[64]

Spirometry

baguhin

Ang spirometry ay inirerekomenda para makatulong sa pagtukoy at pangangasiwa.[65][66] Ito ang kaisa-isang pinakamagandang pagsusuri sa hika. Kung ang FEV1 na sinusukat sa pamamagitan ng paraang ito ay bumuti ng mahigit sa 12% kasunod ng pagbibigay ng isang bronchodilator (nagpapalapad sa bronchi) tulad ng salbutamol, ito ay tumutulong sa pagtukoy ng sakit. Gayunpaman, maaaring maging normal ito sa mga may kasaysayan ng bahagyang hika, na kasalukuyang hindi umaatake.Ang single-breath diffusing capacity ay makakatulong sa pagtukoy sa kaibhan ng hika sa COPD.[41] Makatwiran na magsagawa ng spirometry tuwing isa o dalawang taon para masubaybayan kung gaano kabuti nakokokntrol ang hika ng isang tao.[67]

Iba pa

baguhin

Ang methacholine challenge ay kinasasangkutan ng paglanghap ng tumataas ng konsentrasyon ng isang substansiya na nagdudulot ng pagsikip ng daanan ng hangin sa mga nalalantad. Kung negatibo, nangangahulugan itong ang tao ay walang hika; gayunpaman, kung positibo, hindi ito partikular sa sakit.[41]

Ang iba pang sumusuportang ebidensiya ay kinabibilangan ng: isang ≥20% na kaibhan sa pinakamataas na bilis ng paghinga nang palabas (peak expiratory flow rate) sa hindi bababa sa tatlong araw sa isang linggo nang hindi bababa sa dalawang linggo, isang ≥20% pagbuti sa peak flow kasunod ng paggamot gamit ang salbutamol, nilalanghap na mga corticosteroid o prednisone, o isang ≥20% na pagbaba sa peak flow kasunod ng pagkakalantad sa bagay na nakakapagsimula ng pag-atake.[68] Ang pagsubok sa peak expiratory flow (pinakamataas na bilis ng paghinga nang palabas) ay mas nag-iiba kaysa sa spirometry, gayunpaman, at kaya naman hindi inirerekomenda para sa karaniwan pagtukoy ng sakit. Maaaring mas kapaki-pakinabang para sa sariling pagsusubaybay sa mga may katamtaman hanggang sa malubhang karamdaman at para sa pag-check sa bisa ng mga bagong gamot. Maaari ring makakatulong ito para sa paggabay ng paggamot sa mga may biglaang paglala.[69]

Pag-uuri

baguhin
Klinikal na pag-uuri (≥ 12 taong gulang)[6]
Kalubhaan Dalas ng sintomas Mga sintomas sa gabi %FEV1 ng nahulaan Pag-iiba ng FEV1 Paggamit ng SABA
Pasumpung-sumpong ≤2/linggo ≤2/buwan ≥80% <20% ≤2 araw/linggo
Banayad at patuloy >2/linggo 3–4/buwan ≥80% 20–30% >2 araw/linggo
Katamtaman at patuloy Araw-araw >1/linggo 60–80% >30% araw-araw
Malubha at patuloy Tuluy-tuloy Madalas (7 beses kada linggo) <60% >30% ≥dalawang beses sa isang araw

Ang hika ay kinakategorya sa klinika ayon sa dalas ng mga sintomas, dami ng pilit na paghinga nang palabas sa isang segundo (FEV1), at pinakamataas na bilis ng paghinga nang palabas (peak expiratory flow rate).[6] Ang hika ay maaari ring mauri bilang atopic (sa labas) o hindi atopic (sa loob), ayon sa mga sintomas kung ang mga ito ay may namuong mga nagdudulot ng alerhiya (atopic) o hindi (hindi atopic).[7] Kahit na ang hika ay inuri batay sa kalubhaan, sa ngayon walang malinaw na paraan sa pag-uri ng iba’t-ibang kabahagi sa grupo ng hika sa labas ng sistemang ito.[70] Ang paghanap ng mga paraan sa pagtukoy ng mga kabahagi sa grupo na tutugong mabuti sa iba’t-ibang uri ng paggamot ay kasalukuyang kritikal na layunin ng pananaliksik sa hika.[70]

Kahit na ang hika ay matagal at pabalik-balik na nagdudulot ng bara na kondisyon, hindi ito itinuturing bilang bahagi ng chronic obstructive pulmonary disease dahil ang katawagang ito ay partikular na tumutukoy sa mga magkasamang sakit na di nagagamot tulad ng bronchiectasis,chronic bronchitis, at emphysema.[71] Hindi tulad ng mga sakit na ito, ang pagbara sa daanan ng hangin sa hika ay karaniwang nagagamot; gayunpaman, kung hindi gagamutin, ang matagal at pabalik-balik na pamamaga dulot ng hika ay maaaring humantong sa pagiging hindi magagamot na bara sa baga sanhi ng pag-iiba ng hitsura ng daluyan ng hangin.[72] Salungat sa emphysema, nakakaapekto ang hika sa bronchi, hindi sa alveoli.[73]

Paglala ng hika

baguhin
Kalubhaan ng malubhang paglala[74]
Halos mamatay Mataas na PaCO2 at/o nangangailangan ng mekanikal na bentilasyon
Nakamamatay
(alinman sa isa ng)
Mga palatandaan ayon sa klinika Sukat
Nabagong antas ng kamalayan Peak flow < 33%
Pagkapagod Dami ng oxygen < 92%
Arrhythmia PaO2 < 8 kPa
Mababang presyon ng dugo "Normal" na PaCO2
Cyanosis
Pagkawala ng sumisipol na tunog sa dibdib (silent chest)
Mahinang paghinga
Malubha
(alinman sa isa ng)
Peak flow 33–50%
Bilis ng paghinga ≥ 25 paghinga kada minuto
Bilis ng tibok ng puso ≥ 110 pagtibok kada minuto
Hindi makakumpleto ng mga pangungusap sa isang hingahan
Katamtaman Lumalalang mga sintomas
Peak flow 50–80% ang pinakamagana o nahuhulaan
Walang nakikitang tampok sa malubhang hika

Ang biglaang paglala ng hika ay karaniwang tinatawag na pag-atake ng hika”. Ang mga karaniwang sintomas ay kapos na paghinga, sumisipol na paghinga, at paninikip ng dibdib.[41] Kahit na ang mga ito ang mga pangunahing sintomas ng hika,[75] ang ilan sa mga tao ay umuubo, at sa malalalang mga kaso, ang paggalaw ng hangin ay maaaring malaki ang pinsala kaya walang naririnig na pagsipol.[74]

Ang mga palatandaan sa panahon ng pag-atake ng hika ay kinabibilangan ng paggamit ng mga karagdagang kalamnan ng paghinga na (sternocleidomastoid at scalene na kalamnan ng leeg), maaaring mayroong paradoxical pulse (pulsong mas mahina kapag humihinga papasok at mas malakas kapag humihinga palabas), at labis na paglaki ng dibdib.[76] Ang kulay asul ng balat at mga kuko ay maaaring maganap dahil sa kakulangan ng oxygen.[77]

Sa bahagyang paglala ang peak expiratory flow rate (PEFR) ay ≥200 L/minuto o ≥50% ng pinakamabuting nahulaan.[78] Ang katamtaman ay binigyang-kahulugan bilang 80 at 200 L/minuto o 25% at 50% pinakamabuting nahulaan habang ang malala ay binigyang-kahulugan bilang ≤ 80 L/minuto o ≤25% ng pinakamabuting nahulaan.[78]

Ang malubhang paglala ng hika, na dating kilala bilang asthmaticus, ay isang malubhang paglala ng hika na hindi tumutugon sa karaniwang paggamot ng mga bronchodilator (pampalapad ng bronchi) at corticosteroid.[79] Ang kalahati sa mga kaso ay sanhi ng mga impeksiyon at ang iba ay sanhi ng nagdudulot ng alerhiya, polusyon sa hangin, o kakulangan o hindi naaangkop na paggamit ng gamot.[79]

Ang brittle asthma ay isang uri ng hika na natutukoy sa mga paulit-ulit at malalang mga pag-atake.[74] Ang type 1 na brittle asthma ay isang sakit na may malawak na pag-iiba ng peak flow, kahit na sa matinding paggamot. Ang type 2 na brittle asthma ay nakokontrol mabuti na background ng hika na may mga biglaang malubhang paglala.[74]

Sanhi ng ehersisyo

baguhin

Maaaring simulan ng pag-ehersisyo ang bronchoconstriction (pasikip ng daanan ng hangin sa baga) sa parehong mga taong mayroong hika at wala.[80] Nangyayari ito sa karamihan ng mga taong may hika at hanggang sa 20% ng mga taong walang hika.[80] Sa mga atleta ito ay mas madalas mangyari sa mga piling atleta, na may mga bilang na nag-iiba mula 3% para sa mga mangangarera ng bobsled hanggang sa 50% para sa pamimisikleta at 60% para sa skiing sa ibang bansa.[80] Habang maaari itong mangyari sa anumang panahon ito ay mas karaniwan kapag tuyo at malamig.[81] Ang nalanghap na beta2-agonists ay mukhang hindi pinapabuti ang atletikong pagganap sa mga may hika [82] gayunpaman, ang mga iniinom na dosis ay maaaring pabutihin ang tatag at lakas.[83][84]

May kaugnayan sa trabaho

baguhin

Ang hika bilang resulta ng (o pinalala ng) pagkakalantad sa lugar ng trabaho, ay isang karaniwang iniuulat na sakit sa trabaho.[85] Gayunpaman, maraming mga kaso ang hindi iniuulat o kinikilala bilang ganito.[86][87] Tinatayang 5–25% ng mga kaso ng hika sa mga nasa hustong gulang ay may kaugnayan sa trabaho. Ang ilang daang iba’t-ibang mga bagay na nagdudulot nito ay isinangkot sa pinaka-karaniwan bilang: isocyanates, butil at wood dust, colophony, soldering flux, latex, mga hayop, at aldehydes. Ang trabahong iniuugnay na may pinakamataas na panganib ng mga problema ay kinabibilangan ng: mga nag-i-spray ng pintura, panadero at mga nagpoproseso ng mga pagkain, nars, mga manggagawa sa kemikal, mga nagtatrabaho sa mga hayop, mga manghihinang, mga nag-aayos ng buhok at mga manggagawa sa kahuyan.[85]

Sistematikong pagsusuri

baguhin

Maraming ibang mga kondisyon ang maaaring magdulot ng mga sintomas na kapareho ng sa hika. Sa mga bata, ang ibang mga sakit sa upper airway tulad ng allergic rhinitis at sinusitis ay dapat ring isaalang-alang gayundin ang ibang mga sanhi ng pagsikip ng daanan ng hangin kabilang ang: panglanghap ng bagay mula sa labas ng katawan, pagkipot ng trachea (tracheal stenosis) o laryngotracheomalacia, mgavascular ring, lumaking mga kulani o mga laman sa leeg. Sa mga nasa hustong gulang, ang COPD, paghina ng puso (congestive heart failure), mga laman sa daanan ng hangin, gayundin ang ubong dulot ng gamot dahil sa mga ACE inhibitor ay dapat isaalang-alang. Sa parehong mga populasyon maaaring magkaroon ng kapaerhong hindi paggana ng vocal cord.[88]

Maaaring magkaroon din ng chronic obstructive pulmonary disease kasama ang hika at maaaring mangyari bilang isang komplikasyon ng matagal na at pabalik-balik na hika. Pagkatapos ng edad na 65 karamihan sa mga tao na may sakit na baradong daanan ng hangin (obstructive airway disease) ay magkakaroon ng hika at COPD. Sa pangyayaring ito, ang COPD ay maaaring makilala sa pamamagitan ng dumaming mga neutrophil sa daanan ng hangin, hindi normal na pagkapal ng gilid ng daanan ng hangin, at nadagdagang smooth muscle sa bronchi. Gayunpaman, ang antas ng pagsisiyasat na ito ay hindi isinasagawa dahil ang COPD at hika ay magkapareho ang mga tuntunin sa pamamahala: mga corticosteroid, mga beta agonist na matagal ang bisa, at pagtigil sa paninigarilyo.[89] Malapit na katulad nito ang hika sa mga sintomas, may kaugnayan sa higit pang pagkakalantad sa usok ng sigarilyo, mas maedad, mas kaunti ang posibilidad na maalis ang sintomas pagkatapos ibigay ang pampalawak sa bronchi (bronchodilator), at bumabang posibilidad ng kasaysayan ng kagyat na alerhiya (atopy) sa pamilya.[90][91]

Pag-iwas

baguhin

Ang ebidensiya para sa bisa ng mga pamamaraan para iwasan ang pagbuo ng hika ay mahina.[92] Ang ilan ay nagpapakita ng pag-asa kabilang ang: paglimita sa pagkakalantad sa usok sa kapwa sinapupunan at pagkatapos manganak, pagpapasuso, at nadagdagang pagkakalantad sa daycare o mga malalaking pamilya nguni’t walang sapat na suportado para irekomenda sa indikasyon na ito.[92] Ang maagang pagkakalantad sa alagang hayop ay maaaring kapaki-pakinabang.[93] Ang mga resulta mula sa pagkakalantad sa mga alagang hayop sa ibang mga pagkakataon ay mahina [94] at inirerekomenda lamang na ang mga alagang hayop ay alisin sa bahay kung ang isang tao ay may alerhiya sa nasabing alagang hayop.[95] Ang mga limitasyon sa pagkain sa panahon ng pagbubuntis o kapag nagpapasuso ay hindi nakitang mabisa at kaya hindi ito inirerekomenda.[95] Ang pagbawas o pag-alis sa mga bagay na kilalang sensitibo sa mga tao mula sa lugar ng trabaho ay maaaring mabisa.[85]

Pamamahala

baguhin

Habang walang lunas para sa hika, ang mga sintomas ay karaniwang mapapabuti.[96] Ang isang partikular, sariling-gawa na plano para maagap na masubaybayan at mapamahalaan ang mga sintomas ay kailangang gawin. Ang planong ito ay dapat kabilangan ng pagbawas sa pagkakalantas sa mga nagdudulot ng alerhiya, pagsusuri para matasa ang kalubhaan ng mga sintomas, at ang paggamit ng mga gamot. Ang plano sa paggamot ay dapat isulat at magpayo ng mga pag-aakma sa paggamot alinsunod sa mga pagbabago sa mga sintomas.[97]

Ang pinaka-mabisang paggamot para sa hika ay ang pagtukoy sa mga nagpapasimula nito, tulad ng paninigarilyo, mga alagang hayop, o aspirin, at pagbawas sa pagkakalantad sa mga ito. Kung hindi sapat ang pag-iwas sa nagpapasimula nito, inirerekomendang gumamit ng gamot. Ang mga gamot sa botika ay pinipili batay sa, higit sa ibang bagay, kalubhaan ng karamdaman at ang dalas ng mga sintomas. Ang mga partikular na gamot para sa hika ay malawakang inuuri sa mga kategorya ng mabilis ang bisa at matagal ang bisa.[98][99]

Ang mga bronchodilator (pampalapad ng bronchi) ay inirerekomenda para pansamantalang mapaginhawa ang mga sintomas. Sa mga paminsan-minsang pag-atake, walang ibang gamot na kailangan. Kung mayroong patuloy na bahagyang sakit (mahigit sa dalawang pag-atake sa isang linggo), ang mababang dosis ng nilalanghap na mga corticosteroid o bilang alternatibo, isang iniinom na leukotriene antagonist o isang mast cell stabilizer ay inirerekomenda. Para sa mga may araw-araw na pag-atake, ang mas mataas na dosis ng nilalanghap na mga corticosteroid ang ginagamit. Sa bahagya o malubhang paglala, ang mga iniinom na corticosteroid ay idinadagdag sa mga paggamot na ito.[9]

Pagbabago sa pamumuhay

baguhin

Ang pag-iwas sa mga nagpapasimula nito ay isang mahalagang sangkap ng pagpapahusay sa pagkontrol at pag-iwas sa mga pag-atake. Ang pinaka-karaniwang mga nagpapasimula nito ay kinabibilangan ng mga nagdudulot ng alerhiya, paninigarilyo (tabako o iba pa), polusyon sa hangin, mga non selective beta-blocker, at mga pagkaing may sulfite.[100][101] Ang paninigarilyo at second-hand smoke(nakakalanghap ng sigarilyo) ay maaaring bawasan ang bisa ng mga gamot tulad ng mga corticosteroid.[102] Ang mga pamamaraan ng pagkontrol sa mga dust mite, kabilang ang pagsala sa hangin, mga kemikal para patayin ang mga mites, pag-vaccuum, mga takip ng kutson at ibang mga paraan ay walang naging epekto sa mga sintomas ng hika.[39]

Mga gamot

baguhin

Ang mga gamot na ginagamit para gamutin ang hika ay nahahati sa dalawang pangkalahatang uri: mga gamot na mabilis makapagpaginhawa na ginagamit para gamutin ang malalang mga sintomas; at mga gamot para sa pangmatagalang pagkontrol na ginagamit para iwasan ang higit na paglala.[103]

Mabilis ang bisa
 
May sukat na dosis ng Salbutamol na inhaler na karaniwang ginagamit para gamutin ang mga pag-atake ng hika.
  • Ang mga beta2-adrenoceptor agonist (SABA) na maikli ang bisa (short-acting), tulad ng salbutamol (albuterol USAN) ay ang unang pinanggagamot para sa mga sintomas ng hika.[9]
  • Ang Anticholinergic na mga gamot, tulad ng ipratropium bromide, ay nagbibigay ng karagdagang benepisyo kapag ginagamit kasama ng SABA sa mga may katamtaman o malubhang mga sintomas.[9] Ang mga anticholinergic bronchodilator ay maaari ring gamitin kung hindi matiis ng isang tao ang SABA.[71]
  • Ang mas luma, at mapiling mga adrenergic agonist, tulad ng nilalanghap na epinephrine, ay mayroong kaparehong bisa sa mga SABA.[104] Ang mga ito gayunpaman ay hindi inirerekomenda dahil sa mga problema hinggil sa labis na pagpapabilis ng pagtibok ng puso.[105]
Pangmatagalang pagkontrol
 
May sukat na dosis ng Fluticasone propionate na inhaler na karaniwang ginagamit para sa pangmatagalang pagkontrol.
  • Ang mga corticosteroid ay pangkaraniwang itinuturing na pinakamabisang paggamot na magagamit para sa pangmatagalang pagkontrol.[kailangan ng sanggunian] Ang mga nilalanghap na anyo ay karaniwang ginagamit maliban sa kaso ng malubhang patuloy na sakit, kung saan ang mga iniinom na corticosteroid ay maaaring kailanganin.[kailangan ng sanggunian] Karaniwang inirerekomenda na ang mga nilalanghap na pormula ay gagamitin ng isa o dalawang beses araw-araw, depende sa kalubhaan ng mga sintomas.[106]
  • Ang mga matagal ang bisa (long-acting) na beta-adrenoceptor agonist (LABA) tulad ng salmeterol at formoterol ay maaaring mapabuti ang pagkontrol sa hika, kahit papaano sa mga nasa hustong gulang, kapag ibinibigay kasama ang nilalanghap na mga corticosteroid.[107] Sa mga bata ang benepisyong ito ay hindi tiyak.[107][108] Kapag ginagamit nang walang mga steroid pinapataas ng mga ito ang panganib ng malubhang mga masamang epekto (side-effect)[109] at kahit na may mga corticosteroid maaari nitong pataasin nang bahagya ang panganib.[110][111]
  • Ang mga Leukotriene antagonist (tulad ng montelukast at zafirlukast) ay maaaring gamitin bilang karagdagan sa nilalanghap na mga corticosteroid, na karaniwang kasabay ng LABA.[kailangan ng sanggunian] Walang sapat na ebidensiya para suporahan ang paggamit nito sa mga malubhang paglala.[112][113] Sa mga bata na mas bata sa limang taong gulang, ang mga ito ay hindi mas gugustuhing karagdagang therapy pagkatapos ng mga nilalanghap na corticosteroid.[114]
  • Ang mga mast cell stabilizer (tulad ng cromolyn sodium) ay isa pang hindi mas gugustuhing alternatibo para sa mga corticosteroid.[kailangan ng sanggunian]
Mga paraan ng paghahatid

Ang mga gamot ay karaniwang ibinibigay bilang mga may sukat na dosis na inhaler (metered-dose inhaler) (mga MDI) kasama ng isang asthma spacer o bilang isang inhaler na may tuyong pulbos. Ang spacer ay isang plastic na silindro na hinahalo ang gamot sa hangin, na nagpapadali sa pagtanggap ng buong dosis ng gamot. Ang isang nebulizer ay maaari ring gamitin. Ang mga nebulizer at spacer ay magkatumbas ang bisa sa mga may bahagya hanggang sa katamtamang mga sintomas gayunpaman walang sapat na ebidensiya na magagamit para matukoy kung mayroonng pagkakaiba o wala sa malubhang pangkat ng mga sintomas (symptomatology).[115]

Mga masamang epekto

Ang pangmatagalang paggamit ng mga nilalanghap na corticosteroid sa mga karaniwang dosis ay nagdadala ng maliit na panganib ng mga masamang epekto.[116] Kabilang sa mga panganib ang pagkakaroon ng mga katarata at isang bahagyang pagliit.[116][117]

Iba pa

baguhin

Kapag hindi tumutugon ang hika sa mga karaniwang gamot, ang ibang mga opsyon ay magagamit para sa parehong pamamahala ng emerhensiya at pag-iwas sa mga biglaang pagkakaroon at paglala ng mga sintomas. Para sa pamamahala ng emerhensiya kabilang sa ibang mga opsyon ang:

  • Oxygen para mapaginhawa ang kakulangan ng oxygen (hypoxia) kung ang dami ay babagsak ng mababa sa 92%.[118]
  • Ang paggamot gamit ang Magnesium sulfate na iniiniksyon ay nagpakita ng epekto na paglapad ng bronchi kapag ginagamit bilang karagdagan sa ibang paggamot sa mga malubhang pag-atake ng hika.[119][120]
  • Ang Heliox, isang pinaghalong helium at oxygen, ay maaari ring gamitin sa mga malubhang kaso ng hindi pagtugon sa gamot.[kailangan ng sanggunian]
  • Ang Salbutamol na iniiniksyon ay hindi sinusuportahan ng magagamit na ebidensiya at kaya ito ay ginagamit lamang sa mga sukdulang kaso.[118]
  • Ang mga methylxanthines (tulad ng theophylline) ay minsang malawakang ginamit, nguni’t hindi dumadagdag nang malaki sa mga epekto ng nilalanghap na mga beta-agonist.[118] Ang paggamit nito sa mga malubhang paglala ay kontrobersiyal.[121]
  • Ang anestetikong ketamine na may banayad na epekto ay kapaki-pakinabang ayon sa teorya kung kakailanganin ang pagpapasok ng maliit na tubo (intubation) at mekanikal na bentilasyon sa mga taong malapit nang mawalan ng hininga; gayunpaman, walang ebidensiya mula sa mga pagsubok sa klinika para suportahan ito.[122]

Para sa mga may malubhang patuloy na hika na hindi nakokontrol ng mga nilalanghap na corticosteroid at mga LABA, ang thermoplasty ng bronchi ay maaaring maging isang opsyon.[123] Kinasasangkutan ito ng paghahatid ng kontroladong erenhiya mula sa init papunta sa gilid ng daanan ng hangin sa panhon ng sunud-sunod na mga bronchoscopy.[123] Habang maaaring dagdagan nito ang dalas ng paglala sa unang ilang mga buwan mukhang binabawasan nito ang bilang ng kasunod. Ang mga epekto na lampas sa isang taon ay hindi alam.[124]

Alternatibong gamot

baguhin

Karamihan sa mga taong may hika, katulad ng mga may ibang matagal na at pabalik-pablik na mga karamdaman, ay gumagamit ng mga alternatibong paggamot; ipinapakita ng mga survey na halos 50% ang gumagamit ng ilang anyo ng di-karaniwang therapy.[125][126] Kaunti ang data para suportahan ang bisa ng karamihan sa mga therapy na ito. Hindi sapat ang ebidensiya para suportahan ang paggamit ng Bitamina C.[127] Hindi inirerekomenda ang Acupuncture para sa paggamot dahil walang sapat na ebidensiya para suportahan ang paggamit nito.[128][129] Walang ipinapakitang ebidensiya ang mga Air ioniser na mapapabuti nito ang mga sintomas ng hika o makikinabang dito ang paggana ng baga; ito ay parehong inilalagay sa positibo at negatibong mga tagagawa ng ion.[130]

Ang mga "mano-manong therapy", kabilang ang osteopathic (sa buto at kalamnan), chiropractic (sa gulugod at kasukasuan), physiotherapeutic (sa katawan) at therapy para sa paghinga na mga pamamaraan, ay walang sapat na ebidensiya para suportahan ang kanilang paggamit sa paggamot ng hika.[131] Ang Buteyko na pamamaraan sa paghinga para kontrolin ang mabilis na paghinga (hyperventilation) ay maaaring magresulta sa pagbawas sa paggamit ng mga gamot gayunpaman wala itong anumang epekto sa paggana ng baga.[99] Kaya pakiramdam ng panel ng eksperto na ang ebidensiya ay hindi sapat para suportahan ang paggamit nito.[128]

Prognosis

baguhin
 
Kabuuang bilang ng nawawalang buhay dahil sa pagkamatay at pagkabalda (Disability-adjusted life year) para sa hika kada 100,000 mga naninirahan noong 2004.[132]
  walang data
  <100
  100–150
  150–200
  200–250
  250–300
  300–350
  350–400
  400–450
  450–500
  500–550
  550–600
  >600

Ang prognosis para sa hika ay talagang maganda, lalo na para sa mga batang may banayad na sakit.[133] Nabawasan ang dami ng namamatay sa nakalipas na huling ilang mga dekada dahil sa mas mabuting pagkilala at pagpapabuti sa pangangalaga.[134] Sa buong daigdig, ito ay nagdudulot ng katamtaman o malubhang pagkabalda sa 19.4 milyong tao mula noong 2004 (16 milyon sa mga ito ay nasa mga bansang may mababa at katamtamang kita).[135] Sa hika na nasuri sa panahon ng pagkabata, kalahati sa mga kaso ay wala nang dalang nasuring sakit pagkatapos ng isang dekada.[50] Ang pagbabago sa daanan ng hangin ay isinasagawa, nguni’t hindi alam kung ang mga ito ay nagpapakita ng masama o kapaki-pakinabang na mga pagbabago.[136] Ang maagang paggamot gamit ang mga corticosteroid ay tila iniiwasan o pinapabuti ang paghina ng paggana ng baga.[137]

Epidemiyolohiya

baguhin
 
Bilang ng hika sa iba’t-ibang mga bansa sa mundo mula noong 2004.
  no data
  <1%
  1-2%
  2-3%
  3-4%
  4-5%
  5-6%
  6-7%
  7-8%
  8-10%
  10-12.5%
  12.5–15%
  >15%

Mula noong 2011, 235–300 milyong tao sa buong mundo ang apektado ng hika,[14][15] at humigit-kumulang 250,000 tao ang namamatay kada taon mula sa sakit.[16] Ang biang ay naiiba sa pagitan ng mga bansa na may paglaganap na nasa pagitan ng 1 at 18%.[16] Mas karaniwan ito sa maunlad kaysa sa mga mahihirap na bansa.[16] Kaya nakikita ang mas mababang bilang sa Asya, Silangang Europa at Aprika.[41] Sa mga maunlad na bansa ito ay mas karaniwan sa mahihirap samantala sa mga maunlad na bansa ito ay mas karaniwan sa mayaman.[16] Ang dahilan para sa mga pagkakaibang ito ay hindi gaano alam.[16] Ang mga bansang may mababa at katamtamang kita ang bumubuo sa mahigit sa 80% ng bilang ng namamatay.[138]

Habang ang hika ay dalawang beses na karaniwan sa mga lalaki kaysa sa mga babae,[16] ang malubhang hika ay nangyayari sa magkatumbas na bilang.[139] Sa kabilang banda ang mga kababaihang nasa hustong gulang ay may mas mataas na bilang ng hika kaysa sa mga kalalakihan [16] and ito ay mas karaniwan sa bata kaysa sa matanda.[41]

Ang bilang ng hika sa buong mundo ay malaki ang itinaas sa pagitan ng 1960s at 2008[140][141] ito ay kinilala bilang isang malaking problema ng kalusugan ng publiko simula noong 1970s.[41] Ang bilang ng hika ay umaabot sa antas na hindi ito nagbabago sa maunlad na bansa simula ng kalagitnaan ng 1990s na nagkaroon ng mga kamakailan na pagtaas sa mahirap na bansa.[142] Ang hika ay nakakaapekto sa humigit-kumulang na 7% ng populasyon ng Estados Unidos [109] at 5% ng tao sa United Kingdom.[143] Ang bilang sa Canada, Australia at New Zealand ay mayroong humigit-kumulang na 14–15%.[144]

Kasaysayan

baguhin

Ang hika ay kilala sa Sinaunang Ehipto at ginamot sa pamamagitan ng pag-inom ng isang halo ng insenso na kilala bilang kyphi.[145] Ito ay opisiyal na binigyan ng pangalan bilang isang partikular na problema sa paghinga ni Hippocrates humigit-kumulang 450 BC, na may salitang Griyego para sa "paghingal" na bumubuo sa batayan n gating makabagong pangalan.[41] Noong 200 BC ito ay pinaniwalaang may kaugnayan nang bahagya sa mga damdamin.[23]

Noong 1873, isa sa unang mga papel sa makabagong medisina na pinag-uusapan ay sinubukang ipaliwanag ang pagbabago sa paggana ng katawan na dulot ng sakit habang ang isa noong 1872, ay ipinagpalagay na ang hika ay maaaring magamot sa pamamagitan ng pagpahid sa dibdib ng chloroform liniment (nagpapaginhawa ng pananakit o paninigas).[146][147] Ang Medikal na paggamot noong 1880, ay kinabilangan ng paggamit ng iniiniksyon na mga dosis ng gamot na tinatawag na pilocarpin.[148] Noong 1886, nag-teorya si F.H. Bosworth sa koneksiyon sa pagitan ng hika at hay fever.[149] Ang Epinephrine ay unang sinanggunian sa paggamot ng hika noong 1905.[150] Oral corticosteroids began to be used for this condition in the 1950s while inhaled corticosteroids and selective short acting beta agonist came into wide use in the 1960s.[151][152]

Sa panahon ng 1930s–50s, ang hika ay naging kilala bilang isa sa "pitong banal" na mga sakit na kinasasangkutan ng isip at katawan (psychosomatic illness). Ang dahilan nito ay itinuturing na sikolohikal, kung saan ang paggamot ay kadalasang batay sa pagsusuri ng isipan at ibang mga paglunas gamit ang pakikipag-usap.[153] Habang binibigyang-kahulugan ng mga nagsusuri sa isipan na ito ang pagpito dahil sa hika bilang pigil na pag-iyak ng anak para sa nanay nito, itinuturing nila ang paggamot ng depresyon bilang higit na mahalaga para sa mga indibiduwal na may hika.[153]

 
Ang anyo ng mga daanan ng hangin (bronchiole) sa baga bago at pagkatapos ng sumpong ng hika.

Ang hika, kilala sa Ingles bilang asthma o asthma bronchiale, ay isang pangkaraniwang karamdaman ng baga. Dahil sa hika, nahihirapang huminga ang mga taong mayroon ng sakit na ito. Maaaring hindi na gumaling mula sa hika ang mga tao kapag nagkaroon nito, isa itong panghabang-buhay na kalagayan. Ang mga baga at lalamunan (daanan ng hininga) ay palagiang namamaga. Ang mga taong hikain ay mayroong mas maraming uhog kaysa normal na mga tao at ang mga masel na nakabalot sa paligid ng mga baga ay napakamaselan o sensitibo. Ang atake ng hika ay kapag may isang bagay na nakapag-uumpisa o nakapagsasanhi sa maselang mga baga na humigpit at gumawa ng marami pang uhog kasya pangkaraniwan. Kapag mas namamaga ang mga baga nagiging mas mahigpit ang mga baga. Na lumalaong sumasapit sa kamatayan. Ang mga sumpong ng hika ay itinuturing ng mga manggagamot bilang malalang emerhensiya.

Paglalarawan

baguhin
 

Ang katawagan sa Ingles ng hika na asthma ay nanggaling sa wikang Griyegong άσθμα, ásthma, na may kahulugang "hinihingal" o "humahagok". Sa mas pangmedisinang paglalarawan, ang hika ay isang pangkaraniwang pangmatagalan at paulit-ulit na sakit ng pamamaga ng mga bronchus o daanan ng hangin na may katangiang pabagu-bago at pabalik-balik na mga sintomas, naipapanumbalik sa dati na harang sa daloy ng hininga, at "pulikat ng daanan ng hangin" o bronchospasm.[2] Kasama sa mga sintomas ng hika ang paghingang may huni, pag-ubo, kahigpitan sa dibdib, at kahirapan sa paghinga.[154] Sa pangklinikang pag-uuri ang hika ay maikakategorya ayon sa dalas ng sintomas, pinuwersang bolyum ng inilabas na hininga sa loob ng isang segundo (forced expiratory volume in 1 second, FEV1), at sagsag na antas ng dalos ng palabas na hininga.[6] Ang hika ay maaari ring iklasipika bilang atopiko (ekstrinsiko) o hindi-atopiko (intrinsiko).[7]

Sanhi ng hika

baguhin

Pinaniniwalaan na ang hika ay dulot ng isang kumbinasyon ng mga bagay-bagay na panghenetika at pangkapiligiran.[4] Ang pagbibigay ng lunas sa malubhang mga sintomas ay pangkaraniwang sa pamamagitan ng isang pagsinghot ng may pandaliang talab na agonistang beta-2 (tulad ng salbutamol).[9] Ang mga sintomas ay maaaring maiwasan sa pamamagitan ng pag-iwas ng mga pampahika, katulad ng mga allergen, mga bagay na nakapagpapahika[11] at mga pampayamot (mga iritante), mga bagay na nakapagpapa-irita at sa pamamagitan ng paglanghap ng mga corticosteroid.[155] Ang mga antagonista ng leukotriene ay hindi gaanong mabisa kaysa sa mga corticosteroid kung kaya't hindi gaanong ninanais gamitin.[156]

Diyagnosis

baguhin

Ang diyagnosis ng hika ay pangkaraniwang ginagagawa batay sa gawi ng mga sintomas at/o sa tugon sa terapiya sa pagdaan ng panahon.[5] Ang paglaganap ng hika ay tumaas magmula noong dekada 1970. Mula noong 2010, 300 milyong mga tao ang naapektuhan sa buong mundo.[157] Noong 2009, nagdulot ang hika ng 250,000 mga kamatayan sa buong daigdig.[158] Sa kabila nito, kung may angkop na pagkontrol ng hika na mayroon ng tinatawag na terapiyang "step down" (literal na humakbang paibaba), ang prognosis (tantiyang kalalabasan ng sakit matapos gamutin) sa pangkalahatan ay mabuti.[159]

Sumpong ng hika

baguhin

Ang mga sumpong ng hika ay nilulunasan sa pamamagitan ng mga aparatong panglanghap na may gamot na pangsagip (tinatawag na mga inhaler o nebulizer) na sinisinghot ng isang tao papunta sa kanyang mga baga. Hindi palaging madaling malaman kung ang tao ay hinihika o sinusumpong ng hika; natatanging may kahirapang malaman kung gaano kasama ang atake ng hika sa mga bata. Ang mga bagay na dapat pagtuunan ay ang mga katulad ng:

  • Nahihirapan sa paghinga.
  • Paggamit ng tiyan, mga masel ng dibdib o mga masel na nasa ibaba ng dibdib, upang makatulong sa paghinga.
  • Ayaw kumain ng bata. Ayaw sumuso ng sanggol.
  • Ang bata ay kailangang suminghap upang makatapos ng isang pangungusap.
  • Ang gamot na pangsagip ay hindi nakapagpapainam ng kalagayan.

Ang mga sumpong ng hika ay maaaring idulot ng ehersisyo, mga alagang hayop, mga alerhiya, o marami pang ibang mga pampahika. Maaaring maging mapanganib ang mga atake ng hika. Tinatawag ng mga manggagamot ang pinakamalubhang mga sumpong ng hika bilang status asthmaticus, at pangkaraniwang ipinapasok sa ospital ang tao, papunta sa loob ng isang natatanging silid na kung tawagin ay intensive care unit.

Mga pampahika

baguhin

Ang isang pampahika, nagpapahika, o nakapagpapahika ay anumang bagay na nagsasanhi ng paglala ng hika. Ang hika ay hindi isang bagay na naaalis kung kaya't ang mga baga ay laging naiirita at sensitibo. Ang mga pampahika ay nakapagdurulot ng paghihigpit ng mga baga. Ang karaniwang mga nakapagpapahika ay mga bagay na katulad ng:

  • Usok ng sigarilyo (kahit na amoy lamang)
  • Alagang hayop (mga pusa at mga aso)
  • Mga kulisap
  • Mga amag
  • Panlabas na kapaligiran
  • Ehersisyo

Ang paraan upang maiwasan ang mga pampahika ay tanggalin ang mga ito kung maaari.

Paglulunas

baguhin

Sa mas kadalasan ang hika ay maaaring kontrolin sa pamamagitan ng pag-iwas sa pagdikit sa mga bagay na nakapagpapahika at sa pamamagitan ng paggamit ng ilang partikular na mga gamot. Karamihan sa mga may hika ang nagdadala ng natatanging mga gamot sa tuwi-tuwina kahit saan man sila magpunta. Tinatawag ang mga tiong mga panglanghap o pangsinghot (mga inhaler). Ang gamot na nasa loob ng panglanghap ang nagbubukas ng mga tubong papunta sa mga baga. Ang panglanghap ay pangkaraniwang ginagamit upang maiwasan ang sumpong ng hika, o pahintuin ang isang sumpong na nagaganap na.

Gamot na pangsagip — Ang gamot na pangsagip o rescue medicine ay isang panglanghap o panghitit na ginagamit kapag ang isang tao ay nakaisip o nakadama na nagkakaroon siya ng sumpong ng hika.

Gamot na pangkontrol — Ang gamot na pangkontrol ay isang gamot na maaaring isang pildora na iniinom o isang panglanghap na ginagamit araw-araw upang maiwasan ang mga sumpong ng hika.

Pangkariwang lunas sa ospital

baguhin

Ang mga ospital ay mayroon mga mapagpipiliang mga panlunas na maaari nilang gamitin sa isang emerhensiya kapag ang regular na panglunas ay hindi naging mabisa:

  • Oksiheno
  • Ang ilang partikular na mga gamot na gumaganap na katulad ng isang pangwisik na panghika, subalit mas malakas.
  • Ang ilang partikular na mga gamot na maibibigay sa pamamagitan ng pagdaan sa lloob ng ugat na daluyuan ng dugo (iyong papasok sa suwero).
  • Mga steroid
  • Mga pantulong sa paghinga (kasama ang mga tubo, at mga barbula para sa napakalubhang mga kaso).

Mga sanggunian

baguhin
  1. ↑ GINA 2011, p. 18
  2. ↑ 2.0 2.1 NHLBI Guideline 2007, pp. 11–12
  3. ↑ British Guideline 2009, p. 4
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Martinez FD (2007). "Genes, environments, development and asthma: a reappraisal". Eur Respir J. 29 (1): 179–84. doi:10.1183/09031936.00087906. PMID 17197483.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Lemanske RF, Busse WW (2010). "Asthma: clinical expression and molecular mechanisms". J. Allergy Clin. Immunol. 125 (2 Suppl 2): S95–102. doi:10.1016/j.jaci.2009.10.047. PMC 2853245. PMID 20176271. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Yawn BP (2008). "Factors accounting for asthma variability: achieving optimal symptom control for individual patients" (PDF). Primary Care Respiratory Journal. 17 (3): 138–147. doi:10.3132/pcrj.2008.00004. PMID 18264646. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 2010-03-04. Nakuha noong 2011-12-24. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Kumar, Vinay; Abbas, Abul K; Fausto, Nelson; Aster, Jon, mga pat. (2010). Robbins and Cotran pathologic basis of disease (ika-8th (na) edisyon). Saunders. p. 688. ISBN 978-1-4160-3121-5. OCLC 643462931.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ Stedman's Medical Dictionary (ika-28 (na) edisyon). Lippincott Williams and Wilkins. 2005. ISBN 0-7817-3390-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 NHLBI Guideline 2007, p. 214
  10. ↑ NHLBI Guideline 2007, pp. 373–375
  11. ↑ 11.0 11.1 NHLBI Guideline 2007, pp. 169–172
  12. ↑ GINA 2011, p. 71
  13. ↑ GINA 2011, p. 33
  14. ↑ 14.0 14.1 "World Health Organization Fact Sheet Fact sheet No 307: Asthma". 2011. Inarkibo mula sa orihinal noong 2011-06-29. Nakuha noong Jan 17th,2013. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (tulong)CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 GINA 2011, p. 3
  16. ↑ 16.00 16.01 16.02 16.03 16.04 16.05 16.06 16.07 16.08 16.09 GINA 2011, pp. 2–5
  17. ↑ Jindal, editor-in-chief SK. Textbook of pulmonary and critical care medicine. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers. p. 242. ISBN 978-93-5025-073-0. {{cite book}}: |first= has generic name (tulong)
  18. ↑ George, Ronald B. (2005). Chest medicine : essentials of pulmonary and critical care medicine (ika-5th ed. (na) edisyon). Philadelphia, PA: Lippincott Williams & Wilkins. p. 62. ISBN 978-0-7817-5273-2. {{cite book}}: |edition= has extra text (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ British Guideline 2009, p. 14
  20. ↑ GINA 2011, pp. 8–9
  21. ↑ Boulet LP (2009). "Influence of comorbid conditions on asthma". Eur Respir J. 33 (4): 897–906. doi:10.1183/09031936.00121308. PMID 19336592. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ Boulet, LP; Boulay, MÈ (2011 Jun). "Asthma-related comorbidities". Expert review of respiratory medicine. 5 (3): 377–93. PMID 21702660. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  23. ↑ 23.0 23.1 editors, Andrew Harver, Harry Kotses, (2010). Asthma, health and society a public health perspective. New York: Springer. p. 315. ISBN 978-0-387-78285-0. {{cite book}}: |last= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  24. ↑ Thomas, M; Bruton, A; Moffat, M; Cleland, J (2011 Sep). "Asthma and psychological dysfunction". Primary care respiratory journal : journal of the General Practice Airways Group. 20 (3): 250–6. PMID 21674122. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  25. ↑ Miller, RL; Ho SM (2008). "Environmental epigenetics and asthma: current concepts and call for studies". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 177 (6): 567–573. doi:10.1164/rccm.200710-1511PP. PMC 2267336. PMID 18187692. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ Choudhry S, Seibold MA, Borrell LN; atbp. (2007). "Dissecting complex diseases in complex populations: asthma in latino americans". Proc Am Thorac Soc. 4 (3): 226–33. doi:10.1513/pats.200701-029AW. PMC 2647623. PMID 17607004. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  27. ↑ Dietert, RR (2011 Sep). "Maternal and childhood asthma: risk factors, interactions, and ramifications". Reproductive toxicology (Elmsford, N.Y.). 32 (2): 198–204. PMID 21575714. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  28. ↑ Kelly, FJ; Fussell, JC (2011 Aug). "Air pollution and airway disease". Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology. 41 (8): 1059–71. PMID 21623970. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  29. ↑ GINA 2011, p. 6
  30. ↑ GINA 2011, p. 61
  31. ↑ 31.0 31.1 Gold DR, Wright R (2005). "Population disparities in asthma". Annu Rev Public Health. 26: 89–113. doi:10.1146/annurev.publhealth.26.021304.144528. PMID 15760282.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  32. ↑ McGwin, G; Lienert, J; Kennedy, JI (2010 Mar). "Formaldehyde exposure and asthma in children: a systematic review". Environmental health perspectives. 118 (3): 313–7. PMID 20064771. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  33. ↑ Jaakkola JJ, Knight TL. (2008). "The role of exposure to phthalates from polyvinyl chloride products in the development of asthma and allergies: a systematic review and meta-analysis". Environ Health Perspect. 116 (7): 845–53. doi:10.1289/ehp.10846. PMC 2453150. PMID 18629304. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  34. ↑ Bornehag, CG; Nanberg, E (2010 Apr). "Phthalate exposure and asthma in children". International journal of andrology. 33 (2): 333–45. PMID 20059582. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  35. ↑ Liu AH (2004). "Something old, something new: indoor endotoxin, allergens and asthma". Paediatr Respir Rev. 5 (Suppl A): S65–71. doi:10.1016/S1526-0542(04)90013-9. PMID 14980246.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  36. ↑ Ahluwalia, SK; Matsui, EC (2011 Apr). "The indoor environment and its effects on childhood asthma". Current opinion in allergy and clinical immunology. 11 (2): 137–43. PMID 21301330. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  37. ↑ Arshad, SH (2010 Jan). "Does exposure to indoor allergens contribute to the development of asthma and allergy?". Current allergy and asthma reports. 10 (1): 49–55. PMID 20425514. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  38. ↑ Custovic, A; Simpson, A (2012). "The role of inhalant allergens in allergic airways disease". Journal of investigational allergology & clinical immunology : official organ of the International Association of Asthmology (INTERASMA) and Sociedad Latinoamericana de Alergia e Inmunologia. 22 (6): 393–401, qiuz follow 401. PMID 23101182.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  39. ↑ 39.0 39.1 PC Gøtzsche, HK Johansen (2008). Gøtzsche, Peter C (pat.). "House dust mite control measures for asthma". Cochrane Database Syst Rev (2): CD001187. doi:10.1002/14651858.CD001187.pub3. PMID 18425868.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  40. ↑ 40.0 40.1 NHLBI Guideline 2007, p. 11
  41. ↑ 41.00 41.01 41.02 41.03 41.04 41.05 41.06 41.07 41.08 41.09 41.10 41.11 Murray and Nadel's textbook of respiratory medicine (ika-5th ed. (na) edisyon). Philadelphia, PA: Saunders/Elsevier. 2010. pp. Chapter 38. ISBN 1-4160-4710-7. {{cite book}}: |edition= has extra text (tulong); |first= missing |last= (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  42. ↑ Ramsey, CD; Celedón JC (2005). "The hygiene hypothesis and asthma". Current Opinion in Pulmonary Medicine. 11 (1): 14–20. doi:10.1097/01.mcp.0000145791.13714.ae. PMID 15591883. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  43. ↑ Bufford, JD; Gern JE (2005). "The hygiene hypothesis revisited". Immunology and Allergy Clinics of North America. 25 (2): 247–262. doi:10.1016/j.iac.2005.03.005. PMID 15878454. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  44. ↑ 44.0 44.1 Brooks, C; Pearce, N; Douwes, J (2013 Feb). "The hygiene hypothesis in allergy and asthma: an update". Current opinion in allergy and clinical immunology. 13 (1): 70–7. PMID 23103806. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  45. ↑ Murk, W; Risnes, KR, Bracken, MB (2011 Jun). "Prenatal or early-life exposure to antibiotics and risk of childhood asthma: a systematic review". Pediatrics. 127 (6): 1125–38. doi:10.1542/peds.2010-2092. PMID 21606151. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  46. ↑ British Guideline 2009, p. 72
  47. ↑ Neu, J; Rushing, J (2011 Jun). "Cesarean versus vaginal delivery: long-term infant outcomes and the hygiene hypothesis". Clinics in perinatology. 38 (2): 321–31. PMID 21645799. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  48. ↑ Von Hertzen, LC; Haahtela, T (2004 Feb). "Asthma and atopy -the price of affluence?". Allergy. 59 (2): 124–37. PMID 14763924. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  49. ↑ 49.0 49.1 Martinez FD (2007). "CD14, endotoxin, and asthma risk: actions and interactions". Proc Am Thorac Soc. 4 (3): 221–5. doi:10.1513/pats.200702-035AW. PMC 2647622. PMID 17607003.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  50. ↑ 50.0 50.1 50.2 Elward, Graham Douglas, Kurtis S. (2010). Asthma. London: Manson Pub. pp. 27–29. ISBN 978-1-84076-513-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  51. ↑ 51.0 51.1 51.2 Ober C, Hoffjan S (2006). "Asthma genetics 2006: the long and winding road to gene discovery". Genes Immun. 7 (2): 95–100. doi:10.1038/sj.gene.6364284. PMID 16395390.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  52. ↑ Halapi, E; Bjornsdottir, US (2009 Jan). "Overview on the current status of asthma genetics". The clinical respiratory journal. 3 (1): 2–7. PMID 20298365. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  53. ↑ 53.0 53.1 Rapini, Ronald P.; Bolognia, Jean L.; Jorizzo, Joseph L. (2007). Dermatology: 2-Volume Set. St. Louis: Mosby. ISBN 1-4160-2999-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  54. ↑ GINA 2011, p. 4
  55. ↑ Beuther DA (2010). "Recent insight into obesity and asthma". Curr Opin Pulm Med. 16 (1): 64–70. doi:10.1097/MCP.0b013e3283338fa7. PMID 19844182. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  56. ↑ Holguin F, Fitzpatrick A (2010). "Obesity, asthma, and oxidative stress". J. Appl. Physiol. 108 (3): 754–9. doi:10.1152/japplphysiol.00702.2009. PMID 19926826. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  57. ↑ Wood LG, Gibson PG (2009). "Dietary factors lead to innate immune activation in asthma". Pharmacol. Ther. 123 (1): 37–53. doi:10.1016/j.pharmthera.2009.03.015. PMID 19375453. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  58. ↑ O'Rourke ST (2007). "Antianginal actions of beta-adrenoceptor antagonists". Am J Pharm Educ. 71 (5): 95. PMC 2064893. PMID 17998992. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  59. ↑ Salpeter, S; Ormiston, T; Salpeter, E (2001). "Cardioselective beta-blocker use in patients with reversible airway disease". Cochrane database of systematic reviews (Online) (2): CD002992. PMID 11406056.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  60. ↑ Covar, RA; Macomber, BA; Szefler, SJ (2005 Feb). "Medications as asthma trigers". Immunology and allergy clinics of North America. 25 (1): 169–90. PMID 15579370. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  61. ↑ 61.0 61.1 61.2 61.3 Baxi SN, Phipatanakul W (2010). "The role of allergen exposure and avoidance in asthma". Adolesc Med State Art Rev. 21 (1): 57–71, viii–ix. PMC 2975603. PMID 20568555. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  62. ↑ Chen E, Miller GE (2007). "Stress and inflammation in exacerbations of asthma". Brain Behav Immun. 21 (8): 993–9. doi:10.1016/j.bbi.2007.03.009. PMC 2077080. PMID 17493786.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  63. ↑ 63.0 63.1 NHLBI Guideline 2007, p. 42
  64. ↑ GINA 2011, p. 20
  65. ↑ American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology, "Five things physicians and patients should question" (PDF), Choosing wisely: an initiative of the ABIM Foundation, American Academy of Allergy, Asthma, and Immunology, inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Nobiyembre 3, 2012, nakuha noong August 14, 2012 {{citation}}: Check date values in: |archive-date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  66. ↑ Third Expert Panel on the Diagnosis and Management of Asthma (2007). Guidelines for the diagnosis and management of asthma. National Heart, Lung, and Blood Institute (US).{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  67. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 58
  68. ↑ Pinnock H, Shah R (2007). "Asthma". BMJ. 334 (7598): 847–50. doi:10.1136/bmj.39140.634896.BE. PMC 1853223. PMID 17446617.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  69. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 59
  70. ↑ 70.0 70.1 Moore WC, Pascual RM (2010). "Update in asthma 2009". American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 181 (11): 1181–7. doi:10.1164/rccm.201003-0321UP. PMID 20516492. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  71. ↑ 71.0 71.1 Self, Timothy; Chrisman, Cary; Finch, Christopher (2009). "22. Asthma". Sa Mary Anne Koda-Kimble, Brian K Alldredge; atbp. (mga pat.). Applied therapeutics: the clinical use of drugs (ika-9th (na) edisyon). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. OCLC 230848069. {{cite book}}: Explicit use of et al. in: |editor= (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  72. ↑ Delacourt, C (2004). "Conséquences bronchiques de l'asthme non traité". Archives de Pédiatrie. 11 (Suppl. 2): 71s–73s. PMID 15301800. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong); Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  73. ↑ Schiffman, George (18 Disyembre 2009). "Chronic obstructive pulmonary disease". MedicineNet. Inarkibo mula sa orihinal noong 28 Agosto 2010. Nakuha noong 2 Setyembre 2010. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  74. ↑ 74.0 74.1 74.2 74.3 British Guideline 2009, p. 54
  75. ↑ Barnes, PJ (2008). "Asthma". Sa Fauci, Anthony S; Braunwald, E,; Kasper, DL (mga pat.). Harrison's Principles of Internal Medicine (ika-17th (na) edisyon). New York: McGraw-Hill. pp. 1596–1607. ISBN 978-0-07-146633-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: mga patnugot (link)
  76. ↑ Maitre B, Similowski T, Derenne JP (1995). "Physical examination of the adult patient with respiratory diseases: inspection and palpation". Eur. Respir. J. 8 (9): 1584–93. PMID 8575588. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  77. ↑ Werner, HA (2001). "Status asthmaticus in children: a review". Chest. 119 (6): 1596–1607. doi:10.1378/chest.119.6.1913. PMID 11399724. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  78. ↑ 78.0 78.1 Shiber JR, Santana J (2006). "Dyspnea". Med. Clin. North Am. 90 (3): 453–79. doi:10.1016/j.mcna.2005.11.006. PMID 16473100. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  79. ↑ 79.0 79.1 Shah, R; Saltoun, CA (2012 May–Jun). "Chapter 14: Acute severe asthma (status asthmaticus)". Allergy and asthma proceedings : the official journal of regional and state allergy societies. 33 Suppl 1: S47-50. PMID 22794687. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  80. ↑ 80.0 80.1 80.2 Khan, DA (2012 Jan–Feb). "Exercise-induced bronchoconstriction: burden and prevalence". Allergy and asthma proceedings : the official journal of regional and state allergy societies. 33 (1): 1–6. PMID 22370526. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  81. ↑ GINA 2011, p. 17
  82. ↑ Carlsen, KH; Anderson, SD; Bjermer, L; Bonini, S; Brusasco, V; Canonica, W; Cummiskey, J; Delgado, L; Del Giacco, SR; Drobnic, F; Haahtela, T; Larsson, K; Palange, P; Popov, T; van Cauwenberge, P; European Respiratory, Society; European Academy of Allergy and Clinical, Immunology; GA(2)LEN, (2008 May). "Treatment of exercise-induced asthma, respiratory and allergic disorders in sports and the relationship to doping: Part II of the report from the Joint Task Force of European Respiratory Society (ERS) and European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI) in cooperation with GA(2)LEN". Allergy. 63 (5): 492–505. PMID 18394123. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  83. ↑ Kindermann, W (2007). "Do inhaled beta(2)-agonists have an ergogenic potential in non-asthmatic competitive athletes?". Sports medicine (Auckland, N.Z.). 37 (2): 95–102. PMID 17241101.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  84. ↑ Pluim, BM; de Hon, O; Staal, JB; Limpens, J; Kuipers, H; Overbeek, SE; Zwinderman, AH; Scholten, RJ (2011 Jan 1). "β₂-Agonists and physical performance: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials". Sports medicine (Auckland, N.Z.). 41 (1): 39–57. PMID 21142283. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  85. ↑ 85.0 85.1 85.2 Baur, X; Aasen, TB; Burge, PS; Heederik, D; Henneberger, PK; Maestrelli, P; Schlünssen, V; Vandenplas, O; Wilken, D; ERS Task Force on the Management of Work-related, Asthma (2012 Jun 1). "The management of work-related asthma guidelines: a broader perspective". European respiratory review : an official journal of the European Respiratory Society. 21 (124): 125–39. PMID 22654084. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  86. ↑ Kunnamo, ed.-in-chief: Ilkka (2005). Evidence-based medicine guidelines. Chichester: Wiley. p. 214. ISBN 978-0-470-01184-3. {{cite book}}: |first= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  87. ↑ Kraft, editors, Mario Castro, Monica (2008). Clinical asthma. Philadelphia: Mosby / Elsevier. pp. Chapter 42. ISBN 978-0-323-07081-2. {{cite book}}: |first= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  88. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 46
  89. ↑ Gibson PG, McDonald VM, Marks GB (2010). "Asthma in older adults". Lancet. 376 (9743): 803–13. doi:10.1016/S0140-6736(10)61087-2. PMID 20816547. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  90. ↑ Hargreave FE; Parameswaran K (2006). "Asthma, COPD and bronchitis are just components of airway disease". European Respiratory Journal. 28 (2): 264–267. doi:10.1183/09031936.06.00056106. PMID 16880365. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  91. ↑ Diaz, P. Knoell (2009). "23. Chronic obstructive pulmonary disease". Applied therapeutics: the clinical use of drugs (ika-9th (na) edisyon). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  92. ↑ 92.0 92.1 NHLBI Guideline 2007, pp. 184–5
  93. ↑ Lodge, CJ; Allen, KJ; Lowe, AJ; Hill, DJ; Hosking, CS; Abramson, MJ; Dharmage, SC (2012). "Perinatal cat and dog exposure and the risk of asthma and allergy in the urban environment: a systematic review of longitudinal studies". Clinical & developmental immunology. 2012: 176484. PMID 22235226.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  94. ↑ Chen, CM; Tischer, C; Schnappinger, M; Heinrich, J (2010 Jan). "The role of cats and dogs in asthma and allergy—a systematic review". International journal of hygiene and environmental health. 213 (1): 1–31. PMID 20053584. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  95. ↑ 95.0 95.1 Prescott, SL; Tang, ML; Australasian Society of Clinical Immunology and, Allergy (2005 May 2). "The Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy position statement: Summary of allergy prevention in children". The Medical journal of Australia. 182 (9): 464–7. PMID 15865590. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  96. ↑ Ripoll, Brian C. Leutholtz, Ignacio. Exercise and disease management (ika-2nd ed. (na) edisyon). Boca Raton: CRC Press. p. 100. ISBN 978-1-4398-2759-8. {{cite book}}: |edition= has extra text (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  97. ↑ GINA 2011, p. 56
  98. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 213
  99. ↑ 99.0 99.1 "British Guideline on the Management of Asthma" (PDF). Scottish Intercollegiate Guidelines Network. 2008. Inarkibo (PDF) mula sa orihinal noong 2008-08-19. Nakuha noong 2008-08-04. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  100. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 69
  101. ↑ Thomson NC, Spears M (2005). "The influence of smoking on the treatment response in patients with asthma". Curr Opin Allergy Clin Immunol. 5 (1): 57–63. doi:10.1097/00130832-200502000-00011. PMID 15643345.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  102. ↑ Stapleton M, Howard-Thompson A, George C, Hoover RM, Self TH (2011). "Smoking and asthma". J Am Board Fam Med. 24 (3): 313–22. doi:10.3122/jabfm.2011.03.100180. PMID 21551404.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  103. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 560
  104. ↑ Rodrigo GJ, Nannini LJ (2006). "Comparison between nebulized adrenaline and beta2 agonists for the treatment of acute asthma. A meta-analysis of randomized trials". Am J Emerg Med. 24 (2): 217–22. doi:10.1016/j.ajem.2005.10.008. PMID 16490653.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  105. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 351
  106. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 218
  107. ↑ 107.0 107.1 Ducharme, FM; Ni Chroinin, M; Greenstone, I; Lasserson, TJ (2010 May 12). "Addition of long-acting beta2-agonists to inhaled corticosteroids versus same dose inhaled corticosteroids for chronic asthma in adults and children". Cochrane database of systematic reviews (Online) (5): CD005535. PMID 20464739. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  108. ↑ Ducharme, FM; Ni Chroinin, M; Greenstone, I; Lasserson, TJ (2010 Apr 14). "Addition of long-acting beta2-agonists to inhaled steroids versus higher dose inhaled corticosteroids in adults and children with persistent asthma". Cochrane database of systematic reviews (Online) (4): CD005533. PMID 20393943. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  109. ↑ 109.0 109.1 Fanta CH (2009). "Asthma". New England Journal of Medicine. 360 (10): 1002–14. doi:10.1056/NEJMra0804579. PMID 19264689. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  110. ↑ Cates, CJ; Cates, MJ (2012 Apr 18). "Regular treatment with formoterol for chronic asthma: serious adverse events". Cochrane database of systematic reviews (Online). 4: CD006923. PMID 22513944. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  111. ↑ Cates, CJ; Cates, MJ (2008 Jul 16). "Regular treatment with salmeterol for chronic asthma: serious adverse events". Cochrane database of systematic reviews (Online) (3): CD006363. PMID 18646149. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  112. ↑ GINA 2011, p. 74
  113. ↑ Watts, K; Chavasse, RJ (2012 May 16). "Leukotriene receptor antagonists in addition to usual care for acute asthma in adults and children". Cochrane database of systematic reviews (Online). 5: CD006100. PMID 22592708. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  114. ↑ British Guideline 2009, p. 43
  115. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 250
  116. ↑ 116.0 116.1 Rachelefsky, G (2009 Jan). "Inhaled corticosteroids and asthma control in children: assessing impairment and risk". Pediatrics. 123 (1): 353–66. doi:10.1542/peds.2007-3273. PMID 19117903. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  117. ↑ Dahl R (2006). "Systemic side effects of inhaled corticosteroids in patients with asthma". Respir Med. 100 (8): 1307–17. doi:10.1016/j.rmed.2005.11.020. PMID 16412623. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  118. ↑ 118.0 118.1 118.2 Rodrigo GJ, Rodrigo C, Hall JB (2004). "Acute asthma in adults: a review". Chest. 125 (3): 1081–102. doi:10.1378/chest.125.3.1081. PMID 15006973.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  119. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 373
  120. ↑ Noppen, M. (Agosto 2002). "Magnesium Treatment for Asthma : Where Do We Stand?". Chest. 122 (2): 396–8. doi:10.1378/chest.122.2.396. PMID 12171805.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  121. ↑ GINA 2011, p. 37
  122. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 399
  123. ↑ 123.0 123.1 Castro, M; Musani, AI, Mayse, ML, Shargill, NS (2010 Apr). "Bronchial thermoplasty: a novel technique in the treatment of severe asthma". Therapeutic advances in respiratory disease. 4 (2): 101–16. doi:10.1177/1753465810367505. PMID 20435668. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  124. ↑ GINA 2011, p. 70
  125. ↑ Blanc PD, Trupin L, Earnest G, Katz PP, Yelin EH, Eisner MD (2001). "Alternative therapies among adults with a reported diagnosis of asthma or rhinosinusitis : data from a population-based survey". Chest. 120 (5): 1461–7. doi:10.1378/chest.120.5.1461. PMID 11713120.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  126. ↑ Shenfield G, Lim E, Allen H (2002). "Survey of the use of complementary medicines and therapies in children with asthma". J Paediatr Child Health. 38 (3): 252–7. doi:10.1046/j.1440-1754.2002.00770.x. PMID 12047692.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  127. ↑ Kaur, B; Rowe BH, Arnold E (2009). Arnold, Elizabeth (pat.). "Vitamin C supplementation for asthma". Cochrane Database Syst Rev (1): CD000993. doi:10.1002/14651858.CD000993.pub3. PMID 19160185. {{cite journal}}: Unknown parameter |unused_data= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  128. ↑ 128.0 128.1 NHLBI Guideline 2007, p. 240
  129. ↑ McCarney RW, Brinkhaus B, Lasserson TJ, Linde K (2004). McCarney, Robert W (pat.). "Acupuncture for chronic asthma". Cochrane Database Syst Rev (1): CD000008. doi:10.1002/14651858.CD000008.pub2. PMID 14973944.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  130. ↑ Blackhall, K; Appleton, S; Cates, CJ (2012 Sep 12). "Ionisers for chronic asthma". Cochrane database of systematic reviews (Online). 9: CD002986. PMID 22972060. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  131. ↑ Hondras MA, Linde K, Jones AP (2005). Hondras, Maria A (pat.). "Manual therapy for asthma". Cochrane Database Syst Rev (2): CD001002. doi:10.1002/14651858.CD001002.pub2. PMID 15846609.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  132. ↑ "WHO Disease and injury country estimates". World Health Organization. 2009. Inarkibo mula sa orihinal noong 11 Nobyembre 2009. Nakuha noong Nobyembre 11, 2009. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  133. ↑ Sergel, Michelle J.; Cydulka, Rita K. (Setyembre 2009). "Ch. 75: Asthma". Sa Wolfson, Allan B.; Harwood-Nuss, Ann (mga pat.). Harwood-Nuss' Clinical Practice of Emergency Medicine (ika-5th (na) edisyon). Lippincott Williams & Wilkins. pp. 432–. ISBN 978-0-7817-8943-1. {{cite book}}: Unknown parameter |chapterurl= ignored (|chapter-url= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  134. ↑ NHLBI Guideline 2007, p. 1
  135. ↑ Organization, World Health (2008). The global burden of disease : 2004 update (ika-[Online-Ausg.] (na) edisyon). Geneva, Switzerland: World Health Organization. p. 35. ISBN 978-92-4-156371-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  136. ↑ Maddox L, Schwartz DA (2002). "The pathophysiology of asthma". Annu. Rev. Med. 53: 477–98. doi:10.1146/annurev.med.53.082901.103921. PMID 11818486.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  137. ↑ Beckett PA, Howarth PH (2003). "Pharmacotherapy and airway remodelling in asthma?". Thorax. 58 (2): 163–74. doi:10.1136/thorax.58.2.163. PMC 1746582. PMID 12554904.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  138. ↑ World Health Organization. "WHO: Asthma". Inarkibo mula sa orihinal noong 2007-12-15. Nakuha noong 2007-12-29. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  139. ↑ Bush A, Menzies-Gow A (2009). "Phenotypic differences between pediatric and adult asthma". Proc Am Thorac Soc. 6 (8): 712–9. doi:10.1513/pats.200906-046DP. PMID 20008882. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  140. ↑ Grant EN, Wagner R, Weiss KB (1999). "Observations on emerging patterns of asthma in our society". J Allergy Clin Immunol. 104 (2 Pt 2): S1–S9. doi:10.1016/S0091-6749(99)70268-X. PMID 10452783. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  141. ↑ Anandan C, Nurmatov U, van Schayck OC, Sheikh A (2010). "Is the prevalence of asthma declining? Systematic review of epidemiological studies". Allergy. 65 (2): 152–67. doi:10.1111/j.1398-9995.2009.02244.x. PMID 19912154. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  142. ↑ Bousquet, J; Bousquet, PJ; Godard, P; Daures, JP (2005 Jul). "The public health implications of asthma". Bulletin of the World Health Organization. 83 (7): 548–54. PMID 16175830. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  143. ↑ Anderson, HR; Gupta R, Strachan DP, Limb ES (2007). "50 years of asthma: UK trends from 1955 to 2004". Thorax. 62 (1): 85–90. doi:10.1136/thx.2006.066407. PMC 2111282. PMID 17189533. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  144. ↑ Masoli, Matthew (2004). Global Burden of Asthma (PDF). p. 9. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2013-05-02. Nakuha noong 2014-01-31.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  145. ↑ Manniche L (1999). Sacred luxuries: fragrance, aromatherapy, and cosmetics in ancient Egypt. Cornell University Press. pp. 49. ISBN 978-0-8014-3720-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  146. ↑ Thorowgood JC (1873). "On bronchial asthma". British Medical Journal. 2 (673): 600. doi:10.1136/bmj.2.673.600. PMC 2294647. PMID 20747287. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  147. ↑ Gaskoin G (1872). "On the treatment of asthma". British Medical Journal. 1 (587): 339. doi:10.1136/bmj.1.587.339. PMC 2297349. PMID 20746575. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  148. ↑ Berkart JB (1880). "The treatment of asthma". British Medical Journal. 1 (1016): 917–8. doi:10.1136/bmj.1.1016.917. PMC 2240555. PMID 20749537. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
    Berkart JB (1880). "The treatment of asthma". British Medical Journal. 1 (1017): 960–2. doi:10.1136/bmj.1.1017.960. PMC 2240530. PMID 20749546. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  149. ↑ Bosworth FH (1886). "Hay fever, asthma, and allied affections". Transactions of the Annual Meeting of the American Climatological Association. 2: 151–70. PMC 2526599. PMID 21407325.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  150. ↑ Doig RL (1905). "Epinephrin; especially in asthma". California State Journal of Medicine. 3 (2): 54–5. PMC 1650334. PMID 18733372. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  151. ↑ von Mutius, E; Drazen, JM (2012 Mar 1). "A patient with asthma seeks medical advice in 1828, 1928, and 2012". New England Journal of Medicine. 366 (9): 827–34. PMID 22375974. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  152. ↑ Crompton G (2006 Dec). "A brief history of inhaled asthma therapy over the last fifty years". Primary care respiratory journal : journal of the General Practice Airways Group. 15 (6): 326–31. PMID 17092772. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  153. ↑ 153.0 153.1 Opolski M, Wilson I (2005). "Asthma and depression: a pragmatic review of the literature and recommendations for future research". Clin Pract Epidemol Ment Health. 1: 18. doi:10.1186/1745-0179-1-18. PMC 1253523. PMID 16185365. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  154. ↑ British Guideline 2009, p. 3
  155. ↑ GINA 2009, p. 69
  156. ↑ Fanta CH (2009). "Asthma". N Engl J Med. 360 (10): 1002–14. doi:10.1056/NEJMra0804579. PMID 19264689. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  157. ↑ GINA 2010, p. 3
  158. ↑ GINA 2009, p. 2
  159. ↑ Tippets B, Guilbert TW (2009). "Managing Asthma in Children: Part 1: Making the Diagnosis, Assessing Severity". Consultant for Pediatricians. 8 (5). Inarkibo mula sa orihinal noong 2009-12-04. Nakuha noong 2011-12-24.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Hika&oldid=2055971"