|
Ang '''pormulang kimikalkemikal''' ay ang malinaw na paraan upang ipakita ang impormasyon tungkol sa mga atomoatom na bumubuo sa isang partikular na [[kompuwesto]]. Ito ay tinatawag ding pormulang molekular. Nagpapakita ito ng bawat elemento (sa pamamagitan ng kanyang simbolo kimikalkemikal) at bilang ng mga atomoatom na bumubuo sa bawat molekula ng kompuwesto. Ang bilang ng atomoatom (kung mas malaki sa isa) ay ipinakikita sa pamamagitan ng suskrito ''([[subscript]])''. Sa mga di-molekulang mga material, ipinakikita ang ratio ng mga elemento sa pormulang empirikal. Ito ay tinatawag na pormulang panglahat kung ang pagkakaiba ng isang serye ng kompuesto ay naiiba lamang sa isa’t isa sa pamamagitan ng isang constant unit. Any seryeng ito ay tinatawag na seryeng homologo ''([[homologous series]])'' at homolog naman ang tawag sa mga kasapi nito.
== Pormulang molekular at estruktural ==
Halimbawa, ang [[methane]], ay isang simpleng molekula na binubuo ng isang atomoatom ng karbon na nakakawing sa apat na atomoatom ng hidrohenohydrogen na may pormulang kimikalkemikal na:
CH<sub>4</sub>
At ang [[glukosa]] ay binubuo ng anim na atomoatom ng [[karbon]], labing-dalawang atomoatom ng [[idroheno]] at anim na atomoatom ng [[oksiheno]] na may pormulang kimikalkemikal na:
C<sub>6</sub>H<sub>12</sub>O<sub>6</sub>.
Ang isang pormula ay makapagbibigay din ng impormasyon tungkol sa uri at ayos ng kawing ng isang kimikalkemikal. Nguni’t hindi ito nagbabadya ng tunay na isomero[[isomer]] (ayos sa espasyo). Halimbawa, ang ethane ay binibuo ng dalawang karbon na may isang kawing sa isa’t isa at tatlong hidrohenohydrogen sa bawat karbon. Ang kanyang pormulang kimikalkemikal ay CH<sub>3</sub>CH<sub>3</sub>. Kung may dalawang kawing sa pagitang ng dalawang atomoatom ng karbon (at mangyaring dalawang hidroheno lamang ang nakakawing sa bawat karbon), ang pormula nito ay isinusulat ng CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>. Sa pormulang ito, ang dalawang kawing sa pagitan ng dalawang karbon unawa na. Ngunit mas malinaw at tama kung ito’y isusulat ng H<sub>2</sub>C:CH<sub>2</sub> o kaya ay H<sub>2</sub>C=CH<sub>2</sub>. Ang dalawang tuldok o linya ay pakahulugang may dalawang kawing na nagkakabit sa pagitan nito.
Ang tatlong kawing ay maipakikita sa paggamit ng tatlong tuldok o linya. At kung may pagkalito, isang tuldok o linya ay maaaring gamitin upang ipakita ang isang kawing.
Ang mga molekulang may maraming grupong punsiyonal na magkapareho ay maipakikita sa ganitong paraan: (CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>CH. Ngunit ito’y nagpapakita ng kakaibang estruktura sa ibang molekulang maaring mabuo rin parehong bilang ng atomoatom nito. Ang pormulang (CH<sub>3</sub>)<sub>3</sub>CH ay nagpapakita ng isang kadena ng tatlong atomongatom ng karbon na kung saan ang gitnang karbon ay nakakawing sa tatlong karbon at ang mga natitirang kawing ay mga atomoatom ng idrohenong nakakabit sa karbon. Gayunpaman, parehong bilang ng mga atomoatom (10 idroheno at 4 karbon, o C<sub>4</sub>H<sub>10</sub>) ang ginagamit upang makabuo ng isang tuwid na kompuesto nito: CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>.
Ang [[alkene]] ng [[2-butene]] ay may dalawang [[isomeroisomer]] na hindi ipinakikita ng pormulang CH<sub>3</sub>CH=CHCH<sub>3</sub>. Ang relatibong posisyon ng dalawang grupo ng [[methyl]] ay maipakikita sa paggamit ng dagdag na notasyon kung saan naroon ito – magkatabi sa isang gilid (cis o Z) o magkasalungat (sa magkabilang gilid) sa isa’t isa (trans o E) ng dobleng kawing ng karbon.
== Mga polimero ==
Panaklong ang inilalagay sa paulit-ulit na yunit ng [[polimeropolymer]] (''polymers''). Halimbawa, ang molekula ng isang hidrokarbonhydrocarbon ay maipakikita ng ganito:
CH<sub>3</sub>(CH<sub>2</sub>)<sub>5</sub>0CH<sub>3</sub>, isang molekulang may 50 paulit-ulit na yunit. Kung ang bilang ng paulit-ulit na yunit ay di-alam o nagbabago, ang letrang n ang ginagamit upang maipakita ito: CH<sub>3</sub>(CH<sub>2</sub>)<sub>n</sub>CH<sub>3</sub>.
== Mga iono ==
Ang karga ng isang [[atomongionic ionikoatom]] ay maipakikita sa pamamagitan ng superscript sa kanan ng simbolo nito. Halimbawa: Na<sup>+</sup>, o Cu<sup>2+</sup>. Ang kabuuang karga ng isang kargadongcharged molekulamolecule o isang ionikong polyatomiko ay maipakikita rin ng ganito. Halimbawa, hidronyumhydronium, H<sub>3</sub>O<sup>+</sup> or sulfato, SO<sub>4</sub><sup>2-</sup>.
== Mga isotopo ==
Ang iba’t ibang mga [[isotope|isotopo]] ay maipakikita sa paggamit ng pakaliwang superscript sa isang pormulang kimikalkemikal. Halimbawa, ang isang ioniko ngionic phosphate ay may radyaktibongradioactive phosphorus-32 ay ipinakikita ng ganito <sup>32</sup>PO<sub>4</sub><sup>3-</sup>. At ang isang pag-aaral ng isang panatag ng reysoratio ng dalawang isotopoisotope ng oksihenaoxygen maipakikita ng ganito: 18O:16O.
== Pormulang empirikal ==
Sa kimika, ang pormulang empirikal ng isang kimikalkemikal ay isang payak na ekspresyon ng relatibong bilang ng bawat atomoatom o ratio ng mga elementong bumubuo rito. Ang pormulang empirikal ay standard sa mga kompuestong ioniko tulad ng CaCl<sub>2</sub> at sa mga makromolekulang tulad ng SiO<sub>2</sub>. Hindi nito ipanakikita ang kanyang isomerismo, estruktura o absolutong bilang ng mga atomoatom. Ang katagang empirikal ay mula sa proseso ng kilatis elemental (elemental analysis), isang paraan ng kimika analitika na kung saan inaalam ang relatibong porsyento ng komposisyong elemental ng isang purong kimika.
Halimbawa, ang [[hexane]] ay may isang pormulang kimikalkemikal ng CH<sub>3</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>2</sub>CH<sub>3</sub>, na nagpapakita na ito ay isang tuwid na kadena ng estruktura, 6 na atomoatom ng karbon, at 14 na atomoatom ng hidroheno. Ang [[pormulang empirikal]] nito ay C<sub>3</sub>H<sub>7</sub>.
== Mga sanggunian ==
| 