Panitikang Persa
Ang panitikang Persa (Persa: ادبیات فارسی, romanisado: Adabiyâte fârsi, binibigkas na [ʔædæbiːˌjɒːte fɒːɾˈsiː]) ay binubuo ng mga oral na komposisyon at nakasulat na mga teksto sa wikang Persa at isa sa mga pinakalumang panitikan sa mundo.[1][2][3] Ito ay sumasaklaw sa mahigit dalawang-at-kalahating milenya. Ang mga pinagmulan nito ay nasa loob ng Kalakhang Iran kabilang ang kasalukuyang Iran, Iraq, Afghanistan, Kaukasya, at Turkiya, mga rehiyon ng Gitnang Asya (gaya ng Tajikistan) at Timog Asya kung saan ang wikang Persa ay dating naging katutubong o opisyal na wika. Halimbawa, si Rumi, isa sa pinakamamahal na makatang Persian, ipinanganak sa Balkh (sa modernong-panahong Afghanistan) o Wakhsh (sa modernong-panahong Tajikistan), ay nagsulat sa Persa at nanirahan sa Konya (sa modernong-panahong Turkiya), sa sa panahong iyon ang kabesera ng mga Seljuk sa Anatolia. Sinakop ng mga Ghaznavid ang malalaking teritoryo sa Gitnang at Timog Asya at pinagtibay ang Persian bilang kanilang wika sa hukuman. Dahil dito, mayroong panitikan ng Persia mula sa Iran, Mesopotamia, Aserbayan, ang mas malawak na Kaukasya, Turkiya, Pakistan, Bangladesh, India, Tajikistan at iba pang bahagi ng Gitnanf Asya. Hindi lahat ng panitikang Persian ay nakasulat sa Persa, dahil itinuturing ng ilan na isasama ang mga akdang isinulat ng mga etnikong Persa o Irani sa ibang mga wika, gaya ng Griyego at Arabe. Kasabay nito, hindi lahat ng panitikan na nakasulat sa Persa ay isinulat ng mga etnikong Persa o Irani, dahil ginamit din ng mga makata at manunulat na Turko, Kaukasya, at Indiko ang wikang Persa sa kapaligiran ng mga kulturang Persa.
Inilarawan bilang isa sa mga dakilang panitikan ng sangkatauhan,[4] kasama ang pagtatasa ni Goethe dito bilang isa sa apat na pangunahing katawan ng panitikan sa daigdig,[5] Ang panitikang Persa ay nag-ugat sa mga nabubuhay na gawa ng Gitnang Persa at Lumang Persa, ang na ang huli ay nagsimula noong 522 BCE, ang petsa ng pinakamaagang nakaligtas na inskripsiyon ng Akemenida, ang Inskripsiyong Behistun. Gayunpaman, ang bulto ng natitirang panitikan ng Persia ay nagmula sa mga panahon kasunod ng pananakop ng mga Muslim sa Persia bandang 650 KE. Matapos ang mga Abasida ay maupo sa kapangyarihan (750 CE), ang mga Irani ay naging mga eskriba at burukrata ng Islamikong Kalipato at, lalo na, ang mga manunulat at makata nito. Ang panitikan sa wikang Bagong Persa ay umusbong at umunlad sa Khorasan at Transoxiana dahil sa mga kadahilanang pampulitika, ang mga unang dinastiyang Irani ng post-Islamikong Iran tulad ng mga Tahirid at Samanid ay nakabase sa Khorasan.[6]
Ang mga makatang Persian gaya nina Ferdowsi, Saadi, Hafiz, Attar, Nezami,[7] Rumi [8] at Omar Khayyam ay kilala rin sa Kanluran at nakaimpluwensiya sa panitikan ng maraming bansa.
Mga sanggunian baguhin
- ↑ Spooner, Brian (1994). "Dari, Farsi, and Tojiki". In Marashi, Mehdi (pat.). Persian Studies in North America: Studies in Honor of Mohammad Ali Jazayery. Leiden: Brill. pp. 177–178. ISBN 9780936347356.
- ↑ Spooner, Brian (2012). "Dari, Farsi, and Tojiki". In Schiffman, Harold (pat.). Language policy and language conflict in Afghanistan and its neighbors: the changing politics of language choice. Leiden: Brill. p. 94. ISBN 978-9004201453.
- ↑ Campbell, George L.; King, Gareth, mga pat. (2013). "Persian". Compendium of the World's Languages (3rd pat.). Routledge. p. 1339. ISBN 9781136258466.
- ↑ Arthur John Arberry, The Legacy of Persia, Oxford: Clarendon Press, 1953, ISBN 0-19-821905-9, p. 200.
- ↑ Von David Levinson; Karen Christensen, Encyclopedia of Modern Asia, Charles Scribner's Sons. 2002, vol. 4, p. 480
- ↑ Frye, R.N., "Darī", The Encyclopaedia of Islam, Brill Publications, CD version.
- ↑ C. A. (Charles Ambrose) Storey and Franço de Blois (2004), "Persian Literature - A Biobibliographical Survey: Volume V Poetry of the Pre-Mongol Period", RoutledgeCurzon; 2nd revised edition (June 21, 2004). p. 363: "Nizami Ganja’i, whose personal name was Ilyas, is the most celebrated native poet of the Persians after Firdausi. His nisbah designates him as a native of Ganja (Elizavetpol, Kirovabad) in Azerbaijan, then still a country with an Iranian population, and he spent the whole of his life in Transcaucasia; the verse in some of his poetic works which makes him a native of the hinterland of Qom is a spurious interpolation."
- ↑ Franklin Lewis, Rumi Past and Present, East and West, Oneworld Publications, 2000. How is it that a Persian boy born almost eight hundred years ago in Khorasan, the northeastern province of greater Iran, in a region that we identify today as Central Asia, but was considered in those days as part of the Greater Persian cultural sphere, wound up in Central Anatolia on the receding edge of the Byzantine cultural sphere, in which is now Turkey, some 1500 miles to the west? (p. 9)