Litwanya

Ang Litwanya (Litwano: Lietuva), opisyal na Republika ng Litwanya, ay bansang matatagpuan sa rehiyong Baltiko ng Hilagang Europa. Pinapaligiran ito ng Letonya sa hilaga, Polonya sa timog, Biyelorusya sa silanga't timog, at Rusya sa timog-kanluran; nagbabahagi rin ito ng hangganang maritimo sa Suwesya sa kanluran ng Dagat Baltiko. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay Vilna.

Republika ng Litwanya Lietuvos Respublika
Watawat Eskudo
Salawikain: "Tautos jėga vienybėje" "Nasa pagkakáisa ang lakas ng bayan"
Awiting Pambansa: Tautiška giesmė (Tagalog: Pambansang Himno)
Kinaroroonan ng  Litwanya  (dark green) – sa lupalop ng Europa  (light green & dark grey) – sa Unyong Europeo  (light green)  —  [Gabay]
Kabisera	Vilnius
Pinakamalaking lungsod	capital
Wikang opisyal	Litwano
Katawagan	Litwano
Pamahalaan	Semi-presidential republic
• Pangulo	Gitanas Nausėda
• Punong Ministro	Ingrida Šimonytė
Kalayaan  mula sa Rusya (1918)
• Unang binanggit ang Lithuania	14 Pebrero 1009
• Pagka-estado	6 Hulyo 1253
• Unyong personal kasama ng Polonya	2 Pebrero 1386
• Pagkatatag ng Komonwelt ng Polonya at Litwanya	1569
• Pagsakop ng Rusya at Prusya	1795
• Pamamahayag ng kalayaan	16 Pebrero 1918
• Unang pagsakop ng mga Sobyet	15 Hunyo 1940
• Pagsakop ng mga Nazi	22 Hunyo 1941
• Ikalawang pagsakop ng mga Sobyet	Hulyo 1944
• Muling pagkalaya	11 Marso 1990
• Sumapi sa Unyong Europeo	1 Mayo 2004
Lawak
• Kabuuan	65,200 km2 (25,200 mi kuw) (123rd)
• Katubigan (%)	1.35%
Populasyon
• Pagtataya sa 2009	3,555,179 (ika-130)
• Kapal	52/km2 () (ika-120)
KDP (PLP)	Pagtataya sa 2008
• Kabuuan	$63.625 bilyon
• Bawat kapita	$18,946
KDP (nominal)	Pagtataya sa 2008
• Kabuuan	$47.304 bilyon
• Bawat kapita	$14,086
Gini (2003)	36 katamtaman
TKP (2008)	0.869 napakataas · ika-43
Salapi	Euro (€) (EUR)
Sona ng oras	UTC+2 (EET)
• Tag-init (DST)	UTC+3 (EEST)
Ayos ng petsa	taon-bb-aa (CE)
Gilid ng pagmamaneho	kanan
Kodigong pantelepono	370
Kodigo sa ISO 3166	LT
Internet TLD	.lt1
Din ang .eu, ibabahagi sa ibang mga miyembro ng Unyong Europeo estado.

Noong 1919 hanggang 1940, naging kabisera nito ang Kaunas, bagaman hindi kinilala ng mga awtoridad ng Litwanya ang kontrol ng Polonya ng Vilnius hanggang Marso 1938 at itinuring ang Kaunas na "pansamantalang kabisera".

Heograpiya

Ang Lithuania ay matatagpuan sa rehiyon ng Baltic ng Europa at sumasaklaw sa isang lugar na 65,200 km2 (25,200 sq mi). Nasa pagitan ito ng latitude 53 ° at 57 ° N, at karamihan sa pagitan ng mga longitude 21 ° at 27 ° E (bahagi ng Curonian Spit ay nasa kanluran ng 21 °). Mayroon itong humigit-kumulang na 99 na kilometro (61.5 mi) ng mabuhanging baybayin, mga 38 na kilometro lamang (24 mi) na nakaharap sa bukas na Baltic Sea, mas mababa sa ibang dalawang mga bansa sa Baltic Sea. Ang natitirang baybayin ay nasisilungan ng peninsula ng buhangin ng Curonian. Ang pangunahing port ng warm-water ng Lithuania, ang Klaipėda, ay nakasalalay sa makitid na bukana ng Curonian Lagoon (Lithuanian: Kuršių marios), isang mababaw na lagoon na umaabot sa timog sa Kaliningrad. Pangunahin at pinakamalaking ilog ng bansa, ang Nemunas River, at ilan sa mga tributaries na nagdadala ng pang-internasyonal na pagpapadala. Ang Geographic center ng Europa ayon sa teorya ng Affholder. Ang Lithuania ay namamalagi sa gilid ng North European Plain. Ang tanawin nito ay pinakinis ng mga glacier ng huling panahon ng yelo, at isang kumbinasyon ng katamtamang kapatagan at kabundukan. Ang pinakamataas na punto nito ay ang Aukštojas Hill na 294 metro (965 ft) sa silangang bahagi ng bansa. Nagtatampok ang lupain ng maraming mga lawa (halimbawa, ang Lake Vištytis) at mga basang lupa, at isang halo-halong kagubatang sona na sumasakop sa higit sa 33% ng bansa. Ang Drūkšiai ang pinakamalaki, ang Tauragnas ang pinakamalalim at ang Asveja ang pinakamahabang lawa sa Lithuania.

Matapos ang muling pagtantiya sa mga hangganan ng kontinente ng Europa noong 1989, tinukoy ni Jean-George Affholder, isang siyentista sa Institut Géographique National (French National Geographic Institute) na ang geographic center ng Europa ay nasa Lithuania, sa 54 ° 54 ′ N 25 ° 19′E, 26 kilometro (16 mi) hilaga ng kabiserang lungsod ng Vilnius ng Lithuania. Nakamit ito ng kaakibat sa pamamagitan ng pagkalkula ng gitna ng gravity ng geometrical na pigura ng Europa.

Ang Lithuania ay may isang mapagtimpi klima na may parehong impluwensya sa dagat at kontinente. Ito ay tinukoy bilang mahalumigmig na kontinental (Dfb) sa ilalim ng pag-uuri ng klima ng Köppen (ngunit malapit sa karagatan sa isang makitid na baybaying lugar).

Ang average na temperatura sa baybayin ay −2.5 °C (27.5 °F) noong Enero at 16 °C (61 °F) sa Hulyo. Sa Vilnius ang average na temperatura ay −6 °C (21 °F) sa Enero at 17 °C (63 °F) sa Hulyo. Sa tag-araw, ang 20 °C (68 °F) ay karaniwan sa araw habang ang 14 °C (57 °F) ay karaniwan sa gabi; sa nakaraan, ang temperatura ay umabot sa 30 o 35 °C (86 o 95 °F). Ang ilang mga taglamig ay maaaring maging sobrang lamig. Ang −20 °C (−4 °F) ay nangyayari halos bawat taglamig. Ang labis na taglamig ay −34 °C (−29 °F) sa mga baybaying lugar at −43 °C (-45 °F) sa silangan ng Lithuania.

Ang average na taunang pag-ulan ay 800 mm (31.5 in) sa baybayin, 900 mm (35.4 in) sa highlands ng Samogitia at 600 mm (23.6 in) sa silangang bahagi ng bansa. Ang niyebe ay nangyayari taun-taon, maaari itong mag-snow mula Oktubre hanggang Abril. Sa ilang mga taon ang maleta ay maaaring mahulog sa Setyembre o Mayo. Ang lumalagong panahon ay tumatagal ng 202 araw sa kanlurang bahagi ng bansa at 169 araw sa silangang bahagi. Ang mga matinding bagyo ay bihira sa silangang bahagi ng Lithuania ngunit karaniwan sa mga baybaying lugar.

Ang pinakamahabang tala ng sinusukat na temperatura sa lugar ng Baltic ay sumasaklaw sa halos 250 taon. Ipinapakita ng data ang mga maiinit na panahon sa huling kalahati ng ika-18 siglo, at na ang ika-19 na siglo ay isang medyo cool na panahon. Ang isang maagang pag-init ng ika-20 siglo ay nagtapos sa 1930s, sinundan ng isang mas maliit na paglamig na tumagal hanggang 1960s. Ang isang trend ng pag-init ay nagpatuloy mula noon.

Ang Lithuania ay nakaranas ng tagtuyot noong 2002, na naging sanhi ng sunog sa kagubatan at peat bog. Ang bansa ay nagdusa kasama ang natitirang Northwestern Europe sa panahon ng isang alon ng init noong tag-init ng 2006

Kultura

• Tala ng sikat na Litwano
• Mitolohiyang Litwano
• Musika ng Litwaniya

Litwano sa ibang bansa

• Little Lithuania, Chicago
• Litwano sa Brazil
• Litwano sa France
• Litwano sa Cleveland

Iba’t ibang paksa

• Transportasyon sa Litwanya
• Militar ng Litwaniya
• Turismo sa Kabaltikuhan
• Tala ng mga lungsod sa Litwanya
• Sports sa Litwanya
• Tala ng mga pinunong Litwanyan

Mga kawing panlabas

• Lithuania Central Internet Gates Naka-arkibo 2005-09-01 sa Wayback Machine., pangunahing portal ng Litwanya
• Vyriausybė Naka-arkibo 2020-02-05 sa Wayback Machine., opisyal na website ng pamahalaan
• Lietuvos Respublikos Prezidentas Naka-arkibo 2010-06-09 sa Wayback Machine., opisyal na website ng pangulo
• Lietuvos Respublikos Seimas, opisyal na website ng parlamento
• Lithuania Online, malawakang koleksiyon ng lingks na may kaugnayan sa Litwanya
• Matematikos Informatikos Institutas, portal ng Institutong Litwanyan ng Matematika at Informatika na sagana sa impormasyon tungkol sa Litwanya
• Istorija.net Naka-arkibo 2020-09-22 sa Wayback Machine., mga pahina at forum tungkol sa kasaysayan ng Litwanya

Mga mapa at GIS

• Mga mapa ng Lithuania sa maps.lt
• Mga mapa ng Lithuania sa Mapquest