Wikipedia

Paso

(Idinirekta mula sa Pagkasunog)

Ang isang paso ay isang uri ng pinsala sa laman o balat na sanhi ng init, kuryente, mga sustansiyang kimikal, pagkikiskisan, o radiyasyon.[1] Ang mga paso na nakakaapekto lamang sa ibabaw ng balat ay kilala bilang mga mababaw o unang antas ng paso. Kapag ang pinsala ay pumapasok sa ilang mga nasa ilalim na patong, ito ay isang bahagyang kapal ng balat o pangalawang antas ng paso. Sa paso ng buong kapal ng balat o ikatlong antas ng paso, ang pinsala ay umaabot sa lahat ng patong ng balat. Bukod pa rito ang ika-apat na antas ng paso ay kinasasangkutan ng pinsala sa mas malalim na mga tisiyu, tulad ng kalamnan o buto.

Paso
Pangalawang antas ng pagkapaso ng kamay
EspesyalidadEmergency medicine Edit this on Wikidata

Ang kailangang paggamot ay depende sa kalubhaan ng paso. Ang mga mababaw na paso ay maaaring pamahalaan ng kaunti kaysa sa mga simpleng pampaginhawa ng sakit, habang ang mga malaking paso ay maaaring mangailangan ng mahabang paggamot sa may kakayahang mga center para sa paso. Ang pagpapalamig sa tubig sa gripo ay maaaring makatulong paginhawain ang sakit at bawasan ang pinsala; gayunpaman, ang mahabang pagkakalantad ay maaaring magresulta sa mababang temperatura ng katawan. Ang mga bahagyang kapal ng balat na paso ay maaaring mangailangan ng paglilinis na may sabon at tubig, kasunod ng mga pagbebenda sa sugat. Hindi malinaw kung paano pamahalaan ang mga paltos, nguni’t malamang na makatwiran na ito ay iwanang nakadiit. Ang paso ng buong kapal ng balat ay karaniwang nangangailangan ng mga paggamot sa pamamagitan ng operasyon, tulad ng skin graft o isang operasyon kung saan ang isang piraso ng malusog na balat ay inililipat sa nasunog na bahagi. Ang mga malawak na paso ay kalimitan nangangailangan ng napakaraming iniiniksiyon na likido dahil ang kasunod na namamagang pagtugon ay magreresulta sa malaking pagtagas ng likido sa maliliit na ugat at pamamaga. Ang mga pinaka-karaniwang komplikasyon ng paso ay may kaugnayan sa impeksiyon.

Habang ang mga malaking paso ay maaaring nakamamatay, ang mga makabagong paggamot na binuo noon pang 1960 ay makabuluhang pinabuti ang mga kinalabasan, lalo na sa mga bata at batang nasa hustong gulang.[2] Sa buong daigdig, humigit-kumulang 11 milyong tao ang naghahanap ng medikal na paggamot, at 300,000 ang namamatay mula sa mga paso bawa’t taon.[3] Sa Estados Unidos, humigit-kumulang 4% ng ipinasok sa isang center para sa paso ang namatay mula sa kanilang mga pinsala.[4] Ang pangmatagalang kinalabasan ay pangunahing may kaugnayan sa laki ng paso at ang edad ng apektadong tao.

Mga palatandaan at sintomas

baguhin

Ang mga katangian ng isang paso ay batay sa lalim nito. Ang mga mababaw na paso ay nagdudulot ng pananakit na tumatagal ng dalawa o tatlong araw, kasunod ng pagbabalat ng balat sa susunod na ilang mga araw.[5][6] Ang mga paghihirap ng indibiduwal mula sa higit pang mga matinding paso ay maaaring magpakita ng pagkabalisa o magreklamo ng pagkaramdam ng presyon kaysa sa pananakit. Ang mga paso ng buong kapal ng balat ay maaaring ganap na walang pakiramdaman sa dampi o pagbutas.[6] Samantala ang mga mababaw na paso ay karaniwang pula ang kulay, ang mga matinding paso ay maaaring kulay-rosas, puti o itim.[6] Ang mga paso sa paligid ng bibig o bahagyang paso ng buhok sa loob ng ilong ay maaaring ipakita na nagkaroon ng mga paso sa daanan ng hangin, nguni’t ang mga natuklasan na ito ay hindi matibay.[7] Kabilang sa higit pang mga nakakabahalang palatandaan ang: kapos na paghinga, pamamaos, at isang maaligasgas na tunog or humuhuning paghinga.[7] Ang Pangangati ay karaniwan sa panahon ng proseso ng paggaling, na nangyayari sa hanggang 90% ng mga nasa hustong gulang at halos lahat ng bata.[8] Ang pamamanhid o pangingilig ay maaring magtagal ng isang mahabang panahon pagkatapos ng isang pinsala sa pagkakakuryente.[9] Ang paso ay maaari ring gumawa ng emosyonal at pangkaisipan na pagkabalisa.[3]

Uri[10] Mga patong ng balat na sangkot Hitsura Kaanyuan Pakiramdam Panahon ng Paggaling Prognosis Halimbawa
Mababaw (Unang Antas) Sa ibabaw ng balat[5] Pula na walang paltos[10] Tuyo Masakit[10] 5-10 araw[10][11] Gumagaling mabuti;[10] Ang mga paulit-ulit na sunburn ay pinapataas ang panganib ng kanser sa balat sa kalaunan sa buhay[12]  
Mababaw na bahagyang kapal ng balat (Pangalawang antas) Umaabot sa ibabaw ng (papillary) balat[10] Pamumula na may malinaw na paltos. Pinaputi ng presyon.[10] Mamasa-masa[10] Napakasakit[10] mababa sa 2-3 linggo[6][10] Lokal na impeksiyon/cellulitis nguni’t karaniwang walang peklat[6]

 

Malalim na bahagyang kapal ng balat (Pangalawang antas) Umaabot sa ilalim ng (parang lambat) balat[10] Dilaw o puti. Kaunting pagputi. Maaaring nagpapaltos.[10] Katamtamang tuyo[6] Presyon at pagkabalisa[6] 3–8 linggo[10] Pagbabalat, mga pagtigas ng kalamnan (maaaring mangailangan ng paghiwa at skin grafting)[6]  
Buong kapal ng balat (Ikatlong antas) Umaabot hanggang sa buong balat[10] Matigas at puti o kulay kape[10] Hindi namumuti[6] Parang balat na matigas[10] Walang sakit[10] Matagal (ilang buwan) at hindi kumpleto[10] Pagbabalat, mga paninigas ng mga kalamnan, pagputol sa isang bahagi ng katawan (inirerekomenda ang maaagang paghiwa)[6]  
Ika-apat na antas Umaabot hanggang sa buong balat, at sa ilalim ng taba, kalamnan at buto[10] Itim; bahagyang nasunog na may itim na langib Tuyo Hindi masakit Nangangailangan ng paghiwa[10] Pagputol ng isang bahagi ng katawan, malaking hindi paggana ng katawan at, sa ilang mga pangyayari, kamatayan.[10]  

Sanhi

baguhin

Ang mga paso ay sanhi ng iba’t-ibang panlabas na mga pinagmumulan na inuri bilang mainit, kemikal, kuryente, at radiation.[13] Sa Estados Unidos, ang pinaka-karaniwang sanhi ng paso ay ang mga: sunog o apoy (44%), paso (33%), mga mainit na bagay (9%), kuryente (4%), at mga kemikal (3%).[14] Karamihan sa (69%) pinsala sa paso ay nangyayari sa tahanan o sa trabaho (9%),[4] at karamihan ay mga hindi sinasadya, na mayroong 2% dahil sa pag-atake ng ibang tao, at 1-2% ang nagreresulta mula sa tangkang pagpapakamatay .[3] Ang mga pinagmumulan na ito ay maaaring magdulot ng pinsala sa paglanghap sa daanan ng hangin at/o mga baga, na nangyayari sa 6%.[15]

Ang mga pinsala sa paso ay higit na karaniwan sa mahihirap. Ang paninigarilyo ay isang mapanganib na dahilan, bagaman ang alak ay hindi. Ang mga paso na may kaugnayan sa sunog ay pangkahalatang karaniwan sa mga mas malamig na klima.[3] Ang mga partikular na dahilan sa mahirap na bansa ay kinabibilangan ng pagluluto sa lantad na apoy o sa sahig [1] gayundin ang mga kapansanan sa katawan sa mga bata at malubhang mga sakit sa mga nasa hustong gulang.[16]

Init

baguhin

Sa Estados Unidos, ang apoy at mainit na mga likido ay ang pinaka-karaniwang mga sanhi ng paso.[15] Sa mga sunog sa bahay na nagresulta sa kamatayan, ang paninigarilyo ay nagdudulot ng 25% at ang mga pampainit na kagamitan ay nagdudulot ng 22%.[1] Halos kalahati ng mga pinsala ay sanhi ng mga pagsisikap na paglabanan ang isang sunog.[1] Ang Pagkakapaso ay sanhi ng mga mainit na likido o gas at pinaka-karaniwang nangyayari mula sa pagkakalantad sa mga mainit na inumin, mataas na temperaturang tubig sa gripo sa mga paliguan o mga showers, mainit na mantika, o singaw.[17] Ang mga pinsala sa pagkakapaso ay karaniwan sa mga batang mas bata sa limang taong gulang[10] at, sa Estados Unidos at Australya, ang populasyong ito ay bumubuo sa ikalawang-ikatlong ng lahat ng paso.[15] Ang pagkakadiit sa mga mainit na bagay ay ang sanhi ng halos 20-30% of ng paso sa mga bata.[15] Sa pangkalahatan, ang mga pagkakapaso ay una o pangalawang antas ng paso, nguni’t ang ikatlong antas ng paso ay maaari ring magresulta, lalo na sa mahabang pagkakadiit.[18] Ang mga paputok ay mga karaniwang sanhi ng paso sa mga pahanon ng piyesta-opisyal sa maraming bansa.[19] Ito ay isang tiyak na panganib para sa mga lalaking nasa hustong gulang.[20]

Kemikal

baguhin

Ang mga kemikal ay nagdudulot ng mula sa 2 to 11% ng lahat ng paso at nag-aambag sa kasindami ng 30% of ng mga pagkamatay na may kaugnayan sa paso.[21] Ang paso sa kemikal ay maaaring sanhi ng mahigit sa 25,000 mga substansiya,[10] karamihan ay aliman isang malakas base (55%) o isang malakas na asido (26%).[21] Karamihan sa pagkamatay sa paso sa kemikal ay pangalawa sa hindi matunawan.[10] Kabilang sa mga karaniwang agent ang: sulfuric acid na nakikita sa mga panlinis ng kubeta, sodium hypochlorite na nakikita sa bleach, at halogenated hydrocarbons na nakikita sa pagn-alis ng pintura, bukod sa iba pa.[10] Ang Hydrofluoric acid ay maaaring magdulot ng tiyak na malalim na paso na maaaring hindi magkaroon ng palatandaan kundi sa kalaunan pagkatapos ng pagkakalantad.[22] Ang Formic acid ay maaaring maging dahilan ng pagkasira ng mga maraming mga pulang selula ng dugo.[7]

Kuryente

baguhin

Ang mga paso o pinsala sa kuryente ay inuri bilang mataas na boltahe (mataas kaysa sa o kapantay ng 1000 boltahe), mababang boltahe (mababa sa 1000 boltahe), o bilang mga paso pangalawa sa isang kuryente.[10] Ang mga pinaka-karaniwang sanhi ng paso sa kuryente sa mga bata ay kurdon ng kuryente (60%) kasunod ng mga saksakan ng kuryente (14%).[15] Ang Kidlat ay maaaring magbunga rin ng paso sa kuryente.[23] Ang mga panganib na dahilan na matamaan nito ay kinabibilangan ng pagkakasangkot sa mga panlabas na gawain tulad ng pag-akyat sa bundok, golf at mga isport sa field, at pagtatrabaho sa labas.[9] Ang bilang ng namamatay mula sa pagtama ng kidlat ay halos 10%.[9]

Habang ang mga pinsala sa kuryente ay karaniwan nagreresulta sa mga paso, ang mga ito ay maaari din magdulot ng mga pagkabali o pagkawala sa lugar na pangalawa sa pinsala sa katawan dulot ng pag-atake (blunt force trauma) o paghilab ng kalamnan.[9] Sa mga pinsala ng mataas na boltahe, ang karamihan sa pinsala ay maaaring mangyari sa loob at ang lawak ng pinsala ay hindi maaaring husgahan sa pamamagitan ng pagsusuri ng balat lamang.[9] Ang pagkadiit sa alinman sa mababang boltahe o mataas na boltahe ay maaaring magdulot ng mga cardiac arrhythmia (hindi normal na pagtibok ng puso) o atake sa puso.[9]

Radiyasyon

baguhin

Ang mga paso sa radiyasyon ay maaaring maging sanhi ng mahabang pagkakalantad sa ultraviolet light (tulad ng mula sa araw, mga kubol sa pagpapaitim o paghinang gamit ang kuryente) o mula sa ionizing radiation (tulad ng mula sa radiation therapy, mga X-ray o labi ng radioactive).[24] Ang pagkakalantad sa araw ay ang pinaka-karaniwang sanhi ng mga paso sa radiation at ang pinaka-karaniwang sanhi ng pangkalahatang mababaw na paso.[25] Mayroong makabuluhang kaibhan sa kung paano madaling masunog ang balat ng tao batay sa kanilang uri ng balat.[26] Ang mga epekto sa balat mula sa ionizing radiation ay depende sa dami ng pagkakalantad sa bahagi, kasama ang pagkawala ng buhok na nakikita pagkatapos ng 3 Gy, pamumulang nakikita pagkatapos ng 10 Gy, pagbabalat ng basang balat pagkatapos ng 20 Gy, at pagkabulok ng isang bahagi ng katawan (necrosis) pagkatapos ng 30 Gy.[27] Kung lalabas ang pamumula, ay maaaring hindi kaagad lumitaw ngunit’ pagkatapos ng pagkakalantad.[27] Ang mga paso sa radiation ay ginagamot katulad ng ibang mga paso.[27] Ang mga paso sa microwave ay nangyayari sa pamamagitan ng thermal heating na dulot ng mga microwave.[28] Habang ang mga pagkakalantad ng kasindali ng dalawang segundo ay maaaring magdulot ng pinsala, sa pangkalahatan ito ay isang hindi pangkaraniwan na pangyayari.[28]

Hindi sinasadya

baguhin

Sa mga naospital mula sa mga pagkapaso o paso sa apoy, 3-10% ay mula sa pag-atake.[29] Kabilang sa mga dahilan ang: pang-aabuso sa bata, mga personal na hindi pagkakasundo, pang-aabuso sa asawa, pang-aabuso sa matanda, at hindi pagkakasundo sa negosyo.[29] Ang pinsala sa paglulubog o paso sa paglulubog ay maaaring palatandaan ng pang-aabuso sa bata.[18] Ito ay ginagawa kapag ang isang paa’t kamay o ang ibabang bahagi ng katawan (puwit o perineum) ay hawak sa ilalim ng matinit na tubig.[18] Karaniwan itong gumagawa ng matalas na itaas na bahagi at kalimitan ay simetriko.[18] Ang ibang mga palatandaan ng mataas na panganib ng posibleng pang-aabuso ay kinabibilangan ng: mga paso sa buong katawan, kawalan ng mga marka ng tilamsik, isang paso na may pare-parehong lalim, at kaugnayan sa mga ibang palatandaan ng kapabayaan o pang-aabuso.[30]

Ang Pagsunog sa asawang babae, na isang anyo ng karahasan sa tahanan, ay nangyayari sa ilang mga kultura tulad ng India kung saan ang isang babae ay sinusunog dahil itinuturing ng asawang lalaki o ng kanyang pamilya na hindi sapat ang dote (dowry).[31][32] Sa Pakistan, ang paso sa asido ay kumakatawan sa 13% ng sinasadyang paso, at ang madalas may kaugnayan sa karahasan sa tahanan.[30] Ang Pagsunog sa sarili (sinusunog ang sarili bilang isang anyo ng protesta) ay halos karaniwan din sa mga kababaihan sa India.[3]

Pathophysiology

baguhin
 
Ikatlong antas ng paso

Sa mga temperatura na mas mataas sa 44 °C (111 °F), ang mga protina ay nagsisimulang mawala ang kanilang tatlong dimensiyonal na hugis at nagsisimulang masira.[33] Ito ay nagreresulta sa pinsala sa selula at tisyu.[10] Karamihan ng mga direktang epekto sa kalusugan ng isang paso ay pangalawa sa pagsira sa normal na paggana ng balat.[10] Kasama sa mga ito ang pagsira sa pakiramdam ng balat, kakayahan na pigilan ang kawalan ng tubig sa pamamagitan ng pagsingaw (evaporation), at kakayahan na kontrolin ang temperatura ng katawan.[10] Ang pagkasira ng mga lamad ng selula ay nagdudulot sa mga selula na mawalan ng potassium sa mga puwang na nasa labas ng selula at kumuha ng tubig at asin.[10]

Sa mga malaking paso (mahigit sa 30% ng kabuuang bahagi ng katawan), mayroong malakaing pamamagang pagtugon.[34] Ito ay nagreresulta sa mataas na tagas ng likido mula sa maliliit na ugat,[7] at kasunod na pamamaga ng tisiyu.[10] Ito ay nagdudulot ng pangkalahatang kawalan ng dami ng dugo, kung saan ang natitirang dugo ay nakakaranas ng malaking pagkawala ng plasma, na ginagawang higit pang puro ang dugo.[10] Ang mahinang daloy ng dugo sa mga organo katulad ng mga bato at gastrointestinal tract (daanan ng pagkain) ay maaaring magresulta sa hindi paggana ng bato at mga ulcer sa tiyan.[35]

Ang tumaas na antas ng catecholamines at cortisol ay maaaring magresulta sa isang mabilis na metabolismo na maaaring tumagal ng maraming taon.[34] Kasama dito ang maraming dugong binobomba ng puso, metabolismo, isang mabilis na pagtibok ng puso, at mahinang paggana ng resistensiya.[34]

Pagkilala sa sakit

baguhin

Ang mga paso ay maaaring mauri sa lalim, mekanismo ng pinsala, lawak, at mga may kaugnayang pinsala. Ang pinaka-karaniwang ginagamit na pag-uuri ay batay sa lalim ng pinsala. Ang lalim ng isang paso ay karaniwang nalalaman sa pamamagitan ng eksaminasyon, bagama’t ang isang byopsya ay maaari rin gamitin.[10] Maaari rin maging mahirap na malaman ang wastong lalim ng isang paso sa isang eksaminasyon at ang paulit-ulit na eksaminasyon sa loob ng ilang mga araw ay maaaring kailanganin.[7] Sa mga mayroong sakit ng ulo o nahihilo at mayroong isang paso na may kaugnayan sa apoy, ang pagkakalason sa carbon monoxide ay dapat isaalang-alang.[36] Ang Pagkakalason sa cyanide ay dapat din isaalang-alang.[7]

Laki

baguhin

Ang laki ng isang paso ay sinusukat bilang isang porsiyento ng total body surface area (TBSA) na apektado ng paso ng bahagyang kapal o buong kapal ng balat.[10] Ang mga unang antas ng paso na kulay pula lamang at hindi nagpapaltos ay hindi kabilang sa pagtatantiyang ito.[10] Karamihan sa mga paso (70%) ay kinasasangkutan ng mas mababa sa 10% ng TBSA.[15]

Maraming mga pamamaraan para malaman ang TBSA, kabilang ang "rule of nines" (para malaman ang kabuuang porsiyento ng laki ng paso para sa bawat pangunahing seksiyon ng katawan), mga tsart ng Lund at Browder, at mga pagtatantiya batay sa laki ng palad ng isang tao.[5] Ang rule of nines ay madaling tandaan nguni’t wasto lamang sa mga taong lampas sa 16  na taong gulang.[5] Ang mas wastong pagtatantiya ay maaaring gawin gamit ang mga tsart ng Lund at Browder, na isinasaalang-alang ang iba’t-ibang proporsyon ng mga bahagi ng katawan sa mga nasa hustong gulang at mga bata.[5] Ang laki ng bakas ng kamay ng isang tao (kabilang ang palad at mga daliri) ay humigit-kumulang 1% ng kanilang TBSA.[5]

Kalubhaan

baguhin
Pag-uuri ng kalubhaan ayon sa American Burn Association[36]
Maliit Katamtaman Malaki
Nasa hustong gulang <10% TBSA Nasa hustong gulang 10-20% TBSA Nasa hustong gulang >20% TBSA
Bata o matanda < 5% TBSA Bata o matanda 5-10% TBSA Bata o matanda >10% TBSA
<2% paso ng buong balat 2-5% paso ng buong balat >5% paso ng buong balat
Pinsala sa mataas na boltahe paso sa mataas na boltahe
Pinsala sa posibleng paglanghap Alam na pinsala sa paglanghap
paso ng buong katawan Malaking paso ng mukha, mga kasukasuan, mga kamay o mga paa
Iba pang mga problemang pangkalusugan Mga may kaugnayang pinsala

Para malaman ang pangangailangan ng referral sa isang may kakayahang unit sa paso, ang American Burn Association ay nagbalangkas ng isang sistema sa pag-uuri. Sa ilalim ng sistemang ito, ang mga paso ay maaaring uriin bilang malaki, katamtaman at maliit. Ito ay tinasa batay sa dami ng mga dahilan, kabilang ang apektadong kabuuang sukat ng katawan, pagiging sangkot ng mga tiyak na bahagi ng katawan, ang edad ng tao, at mga kasamang pinsala.[36] Ang maliit na paso ay maaaring pamahalaan sa bahay, ang mga katamtamang paso ay madalas pinamamahalaan sa ospital, at ang mga malaking paso ay pinamamahalaan ng isang center sa paso.[36]

Pag-iwas

baguhin

Sa kasaysayan, halos kalahati ng lahat ng paso ay pinaniwalaan na maaaring maiwasan.[1] Ang mga programa sa pag-iwas sa paso ay binawasan nang malaki ang mga bilang ng matinding paso.[33] Ang mga pamamaraan sa pag-iwas ay kinabibilangan ng: paglilimita sa mga temperatura ng mainit na tubig, mga smoke alarm, mga sprinkler system, wastong paggawa ng mga gusali, at damit na panlaban sa apoy.[1] Inirerekomenda ng mga eksperto ang pag-set sa mga pampainit ng tubig na mababa sa 48.8 °C (119.8 °F).[15] Ang ibang mga pamamaraan sa pag-iwas ng mga pagkakapaso ay kinabibilangan ng paggamit ng isang thermometer para sukatin ang mga temperatura ng tubig na pampaligo, at mga pamprotek sa tilamsik sa mga kalan.[33] Habang ang epekto ng pagkontrol sa mga paputok ay hindi malinaw, mayroong pansamantalang ebidensiya ng kapakinabangan[37] sa mga rekomendasyon kabilang ang limitasyon ng pagbebenta ng mga paputok sa mga bata.[15]

Pamamahala

baguhin

Ang resuscitation ay nagsisismula sa pagtatasa at pagpapatatag ng daanan ng hangin ng isang tao, paghinga at sirkulasyon.[5] Kung pinaghihinalaan ang pinsala sa paglanghap, maaaring kailanganin ang maagang pagpasok ng tubo.[7] Ito ay sinusundan ng pangangalaga sa mismong sugat ng paso. Ang mga tao na may mga malakaing paso ay maaaring balutin sa mga malinis na kumot hanggang sila ay dumating sa isang ospital.[7] Dahil ang mga sugat sa paso ay madaling kapitan ng impeksiyon, ang isang iniksiyon ng tetanus booster ay dapat ibigay kung ang isang indibidwal ay hindi pa nababakunahan sa loob ng huling limang taon.[38] Sa Estados Unidos, 95% ng mga paso na naroroon sa departamento ng emerhensiya ay ginagamot at pinauuwi; 5% ay nangangailangan ng pagpasok sa ospital.[3] Sa mga malaking paso, ang maagang pagpapakain ay mahalaga.[34] Ang hyperbaric oxygenation (pagbibigay ng oygen sa pirming presyon) ay maaaring makatulong bilang karagdagan sa mga karaniwang paggamot.[39]

Mga iniiniksiyong likido sa ugat

baguhin

Sa mayroong mahinang tissue perfusion (paglalagay ng likido sa tisiyu), ang mga dosis ng gamot na ibinibigay sa ugat na isotonic crystalloid solution ay dapat ibigay.[5] Sa mga bata na may mahigit sa 10-20% TBSA na mga paso, at ang mga nasa hustong gulang na may mahigit sa 15% TBSA na mga paso, dapat itong sundan ng pormal pagbibigay ng likido at pagsubaybay.[5][40][41] Dapat itong simulan bago maospital hangga’t maaari sa mga may paso na mas malaki sa 25% TBSA.[40] Ang pormula ng Parkland ay makakatulong malaman ang dami ng kinakailangang likido na iniiniksiyon sa ugat sa unang 24 oras. Ang pormula ay batay sa apektadong TBSA at timbang ng indibiduwal. Kalahati ng likido ay ibibigay sa unang 8  oras, at ang natitira ay ibibigay sa susunod na 16  na oras. Ang panahon ay kinakalkula mula sa panahon nang mangyari ang paso, at hindi mula sa panahon kung kailangan nagsimula ang pagbibigay ng likido.Nangangailangan ang mga bata ng karagdagang pagpapanatili ng likdo kabilang ang glucose.[7] Dagdag pa rito, ang mga may pinsala sa paglanghap ay nangangailangan ng higit pang likido.[42] Habang ang hindi sapat na pagbibigay ng likido ay maaaring magdulot ng mga problema, ang sobrang pagbibigay ng likido ay maaari ring makapinsala.[43] Ang mga pormula ay gabay lamang, na may mga pagbubuhos na inaakma para sa pag-ihi ng >30 mL/h sa mga nasa hustong gulang o >1mL/kg sa mga bata at ang panggitnang presyon ng aterya ay mas mataas sa 60 mmHg.[7]

Habang ang lactated Ringer's solution ay madalas gamitin, walang ebidensiya na ito ay higit na mahusay sa normal na solusyon na my asin.[5] Ang mga Crystalloid fluids ay tila kasing buti ng colloid fluids, at ang mga colloid ay higit na mahal kaya hindi inirerekomenda ang mga ito.[44] Ang mga Pagsasalin ng dugo ay bihirang kailanganin.[10] Ito ay karaniwang inirerekomenda lamang kapag ang antas ng hemoglobin ay mababa sa 60-80 g/L (6-8 g/dL)[45] dahil sa mga may kaugnayang panganib ng mga komplikasyon.[7] Ang mga catheter na inilalagay sa ugat ay maaaring ilagay sa nasunog na balat kung kinakailangan o ang mga intraosseous infusion (direktang pag-inksiyon sa marrow ng buto) ay maaaring gamitin.[7]

Pangangalaga sa sugat

baguhin

Ang maagang pagpapalamig (sa loob ng 30 minuto ng paso) ay binabawasan ang lalim at sakit, nguni’t dapat mag-ingat dahil ang sobrang pagpapalamig ay maaaring magresulta sa pagkakaroon ng isang abnormal na mababang temperatura ng katawan (hypothermia).[5][10] Dapat ito isagawa nang may malamig na tubig 10–25 °C (50.0–77.0 °F) at hindi tubig na may yelo dahil ang huling binanggit ay maaaring magdulot ng karagdagang pinsala.[5][33] Ang mga paso sa kemikal ay maaaring mangailangan ng malawak na irigasyon.[10] Ang paglilinis na may sabon at tubig, pag-alis ng patay na tisyu, at paglalagay ng mga bendahe ay mahalagang aspeto ng pangangalaga sa sugat. Kung mayroong buong mga paltos, hindi malinaw kung ano ang dapat gawin sa mga ito. Sinusuportahan ng ilang pansamantalang ebidensiya ang pag-iwan sa mga ito nang buo. Ang pangalawang antas ng paso ay dapat muling tasahin pagkatapos ng dalawang araw.[33]

Sa pamamahala ng una at pangalawang antas ng paso, kaunting kalidad ng ebidensiya ang umiiral para malaman kung anong uri ng bendahe ang dapat gamitin.[46][47] Makatwiran na pamahalaan ang unang antas ng mga paso nang walang bendahe.[33] Habang ang mga antibyotikong inilalagay sa balat ay kadalasang inirerekomenda, mayroong kaunting ebidensiya para suportahan ang kanilang paggamit.[48] Ang Silver sulfadiazine (isang uri ng antibyotiko) ay hindi inirerekomenda dahil pinahahaba nito ang panahon ng paghilom.[47] Walang sapat na ebidensiya para suportahan ang paggamit ng mga bendahe na naglalaman ng pilak[49] o therapewtika sa sugat na may negatibong presyon.[50]

Mga gamot

baguhin

Ang mga paso ay maaaring napakasakit at ang dami ng ibat’-ibang mga opsyon ay maaaring gamitin para sa pamamahala ng sakit. Kabilang dito ang mga simpleng pampaginhawa ng sakit (tulad ng ibuprofen at acetaminophen) at mga opioid tulad ng morpina. Ang mga Benzodiazepine ay maaaring gamitin bilang karagdagan sa mga analgesic para tumulong sa pagkabalisa.[33] Sa proseso ng paghihilom, ang mga antihistamine, masahe, o transcutaneous nerve stimulation ay maaaring gamitin para tumulong sa pangangati.[8] Ang mga antihistamine, gayunpaman, ay mabisa lamang para sa layuning ito sa 20% ng mga tao.[51] Mayroong pansamantalang ebidensiya na sumusuporta sa paggamit ng gabapentin[8] at ang paggamit nito ay maaaring makatwiran sa mga hindi bumubuti sa mga antihistamine.[52]

Ang mga iniiniksiyong antibyotiko sa ugat ay inirerekomenda bago ang operasyon para sa mga may malaking paso (>60% TBSA).[53] Simula noong 2008, hindi inirerekomenda ng mga alituntunin ang kanilang pangkalahatang paggamit dahil sa mga alalahanin hinggil sa paglaban sa antibyotiko[48] at ang tumaas na panganib ng mga impeksiyon sanhi ng fungus.[7] Ang pansamantalang ebidensiya, gayunpaman, ay nagpapakita na maaaring bumuti ang bilang ng kaligtasan sa mayroong malaki at mga matinding paso.[48] Ang Erythropoietin ay hindi pa natutuklasang mabisa para iwasan o gamutin ang anemya sa mga tao na may mga paso.[7] Sa mga paso na dulot ng hydrofluoric acid, ang calcium gluconate ay isang tiyak na antidote at maaaring gamitin na iniksiyon sa ugat at/o sa balat.[22]

Pag-oopera

baguhin

Ang mga sugat na nangangailangan ng pagsasara sa pamamagitan ng pagkuha ng balat sa ibang bahagi ng katawan o flap (anumang karaniwan na higit pa sa isang maliit na paso ng buong kapal ng balat) ay dapat isaalang-alang nang mas maaga hangga’t maaari.[54] Ang buong paso ng mga paa o dibdib ay maaaring mangailangan ng agarang pagpapaginhawa sa balat sa pamamagitan ng operasyon, kilala bilang isang escharotomy.[55] Ito ay ginagawa para gamutin o iwasan ang mga problema sa sirkulasyon na malayo sa katawan, o bentilasyon .[55] Hindi tiyak kung nakakatulong ito sa mga paso sa leeg o daliri.[55] Ang mga paskiyotomiya ay maaaring kailanganin para sa mga paso sa kuryente.[55]

Alternatibong gamot

baguhin

Ang pulot ay ginagamit mula pa sa sinaunang panahon para tulungan ang paghilom ng sugat at maaaring maging kapaki-pakinabang sa mga una at pangalawang antas ng paso.[56][57] Ang ebidensiya para sa aloe vera ay mahina ang kalidad.[58] Habang maaari itong maging kapaki-pakinabang sa pagbawas ng sakit,[11] at natuklasan ng isang pagsusuri mula 2007 ang pansamantalang ebidensiya ng bumuting panahon ng paghilom[59] ang isang kasunod na pagsusuri mula 2012 ay hindi nakakita ng pinabuting paghilom sa silver sulfadiazine.[58]

Mayroong maliit na ebidensiya na ang bitamina E ay tumutulong sa mga keloid o pagkakaroon ng pilat.[60] Hindi inirerekomenda ang mantikilya.[61] Sa mga bansang mababa ang kita, ang mga paso ay ginagamot hanggang sa isang-ikatlo ng panahon gamit ang tradisyonal na paggamot, na maaaring kabilangan ng mga paglalagay ng mga itlog, putik, dahon o dumi ng baka.[16] Ang pamamahala gamit ang operasyon ay limitado sa ilang mga kaso dahil hindi sapat ang pinansiyal na pinagkukunan at ang pagkakaroon nito.[16] Maraming ibang pamamaraan na maaaring magamit bilang karagdagan sa mga gamot para bawasan ang sakit ng operasyon at pagkabalisa kabilang ang: virtual reality therapy, hipnosis, at mga pagturing sa asal tulad ng mga pamamaraang paggambala.[52]

Prognosis

baguhin
Prognosis sa Estados Unidos[62]
TBSA Bilang ng namamatay
<10% 0.6%
10-20% 2.9%
20-30% 8.6%
30-40% 16%
40-50% 25%
50-60% 37%
60-70% 43%
70-80% 57%
80-90% 73%
>90% 85%
Paglanghap 23%

Ang prognosis ay malala sa mga may malaking paso, ang mga mas matanda, at mga babae.[10] Ang pagkakaroon ng isang pinsala sa paglanghap ng usok, ibang mga pinsala tulad ng mga bali sa mahabang buto, at mga seryosong pagkakaroon ng isa o mahigit pang sakit (hal., sakit sa puso, diyabetes, sakit na pangkaisipan, at tangkang pagpapakamatay) ay nakakaimpluwensiya rin sa prognosis.[10] Sa karaniwan, ang mga ipinapasok sa mga center para sa paso sa Estados Unidos, 4% ang namatay,[15] na may kinalabasan para sa mga indibiduwal na depende sa lawak ng pinsala ng paso. Halimbawa, ang mga tinanggap na may nasunog na bahagi na mababa sa 10% TBSA ay nagkaroon ng bilang ng namatay na mababa sa 1%, habang ang mga tinanggap na may mahigit sa 90% TBSA ay nagkaron ng bilang ng namatay na 85%.[62] Sa Afghanistan, ang mga tao na may mahigit sa 60% TBSA na paso ay bihirang makaligtas.[15] Ang Baux score ay makasaysayang ginamit para malaman ang prognosis ng mga malaking paso; gayunpaman, sa pinabuting pangangalaga, hindi na ito wasto.[7] Ang puntos ay malalaman sa pamamagitan ng pagsasama ng laki ng paso (% TBSA) sa edad ng tao na sanay sa mas mahigit o mas mababang katumbas na panganib ng kamatayan.[7]

Mga komplikasyon

baguhin

Maaaring magkaroon ng maraming komplikasyon, na may mga impeksiyon na pinaka-karaniwan.[15] Sa pagkakaayos ayon sa dalas, kabilang sa mga posibleng komplikasyon ang: pulmonya, cellulitis, mga impeksiyon sa daanan ng ihi at paghina ng paghinga.[15] Ang mga mapanganib na dahilan para sa impeksiyon ay kinabibilangan ng: mga paso na mahigit sa 30% TBSA, paso ng buong balat, dulo’t-dulo ng edad (bata o matanda), o mga paso na kinabibilangan ng mga binti o perineum.[63] Ang pulmonya ay partikular na karaniwang nangyayari sa mga pinsala sa paglanghap.[7]

Ang anemya na pangalawa sa mga paso ng buong balat na mahigit pa sa 10% TBSA ay karaniwan.[5] Ang mga paso sa kuryente ay maaaring humantong sa compartment syndrome o rhabdomyolysis dahil sa pagkasira ng kalamnan.[7] Ang Pamumuo ng dugo sa mga ugat ng mga binti ay tinatantiyang nangyayari sa 6 hanggang 25% ng mga tao.[7] Ang mabilis na metabolismo na maaaring manatili ng ilang taon pagkatapos ng isang malaking paso ay maaaring magresulta sa isang pagbaba ng densidad ng buto at isang kawalan ng densidad ng buto at isang kawalan ng dami ng kalamnan.[34] Ang mga keloid ay maaaring mabuo kasunod ng isang paso, lalo na sa mga bata pa at maitim ang balat.[60] Kasunod ng isang paso, ang mga bata ay maaaring magkaroon ng malaking pinsalang pangkaisipan at makaranas ng post-traumatic stress disorder.[64] Maaari ring magresulta ng pagpaltos dahil sa pagkagulo ng imahe ng katawan.[64] Sa mahirap na bansa, ang mga malaking paso ay maaaring magresulta sa pagbukod sa lipunan, matinding kahirapan at sa mga bata pagpapabaya.[3]

Epidemiyolohiya

baguhin
 
Nabawasang taon sa buhay dahil sa kapansanan o pagkabalda para sa mga sunog kada 100,000 mga naninirahan noong 2004.[65]
  no data
  < 50
  50-100
  100-150
  150-200
  200-250
  250-300
  300-350
  350-400
  400-450
  450-500
  500-600
  > 600

Simula noong 2004, 11  milyong paso ang nangailangan sa buong mundo ng medikal na pangangalaga at nagresulta sa 300,000 mga namatay.[3] Ito ang naging ikaapat na nangungunang sanhi ng mga pinsala pagkatapos ng mga banggaan ng sasakyan, pagkahulog, at karahasan.[3] Humigit-kumulang 90% ng mga paso ay nangyayari sa mahirap na bansa.[3] Ito ay iniugnay nang bahagya sa masikip at isang hindi ligtas na sitwasyon sa pagluluto.[3] Sa pangkahalatan, halos 60% ng nakamamatay na paso ang nangyayari sa Timog-Silangang Asya na may bilang na 11.6 kada 100,000.[15]

Sa maunlad na bansa, ang mga nasa hustong gulang na lalaki ay mayroong dalawang beses na dami ng namamatay kaysa sa mga babae mula sa mga paso. Ito ay marahil dahil sa kanilang mataas na panganib na mga trabaho at mas maraming mga mapanganib na gawain. Sa mga mahirap na bansa, gayunpaman, ang mga babae ay mayroong dalawang beses na panganib kaysa sa mga lalaki. Ito ay kadalasang iniuugnay sa mga aksidente sa kusina o karahasan sa tahanan.[3] Sa mga bata, ang pagkamatay mula sa mga paso ay nangyayari sa mahigit sa sampung beses ng bilang sa mahirap na bansa kaysa sa maunlad na bansa.[3] Sa pangkalahatan, sa mga bata ito ang isa sa nangungunang labinlimang sanhi ng kamatayan.[1] Mula mga 1980 hanggang 2004, maraming bansa ang nakita ang parehong pagbaba sa mga bilang ng mga nakamamatay na paso at mga paso sa pangkalahatan.[3]

Maunlad na mga bansa

baguhin

Tinatayang 500,000 mga pinsala sa paso ang tumatanggap ng medikal na paggamot taun-taon sa Estados Unidos.[33] Ang mga ito ay nagresulta sa humigit-kumulang na 3,300 kamatayan noong 2008.[1] Karamihan sa mga paso (70%) at mga kamatayan mula sa mga paso ay nangyayari sa mga lalaki.[4][10] Ang pinakamataas na pangyayari ng mga paso sa apoy ay nangyayari sa mga 18-35 taong gulang, samantala ang pinakamataas na pangyayari ng mga pagkapaso ay nangyayari sa mga batang mas bata sa limang taong gulang at mga nasa hustong gulang na mahigit sa 65.[10] Ang mga paso sa kuryente ay nagreresulta sa humigit-kumulang na 1,000 kamatayan kada taon.[66] Nagreresulta ang kidlat sa pagkamatay ng 60 tao sa isang taon.[9] Sa Europa, ang mga sinasadyang paso ay kalimitang nangyayari sa mga nasa katamtamang gulang na lalaki.[29]

Mga mahirap na bansa

baguhin

Sa India, humigit-kumulang 700,000 hanggang 800,000 tao kada taon ang nagtatamo ng mga malaking paso, bagaman ang ilan ay inaalagaan sa mga yunit ng espesyalita sa paso.[67] Ang pinakamataas na bilang ay nangyayari sa mga babae sa 16–35 taong gulang.[67] Ang bahagi ng bilang na ito ay may kaugnayan sa mga hindi ligtas na kusina at kinaugaliang maluwag na kasuotan sa India.[67] Tinatantiya na isang-ikatlo ng mga paso sa India ay dahil sa paso ng kasuotan mula sa lantad na apoy.[68] Ang mga sinasadyang paso ay isang karaniwang sanhi at nangyayari sa mataas na bilang ng mga batang babae, pangalawa sa karahasan sa tahanan at sariling pananakit.[3][29]

Kasaysayan

baguhin
 
Guillaume Dupuytren (1777-1835) na bumuo sa pag-uuri ng antas ng mga paso

Ang mga pagpipinta sa kuweba mula sa mahigit na 3,500  taon ang nakalipas ay naisulat ang mga paso at ang pamamahala sa mga ito.[2] Ang 1500 BCE Egyptian Smith papyrus ay naglalarawan sa mga paggamot gamit ang pulot at ang salve ng resina.[2] Maraming ibang anumang mga paggamot ang ginamit sa maraming taon, kabilang ang paggamit ng dahon ng tsaa ng Intsik na naisulat noong 600 BCE, taba ng baboy at suka ni Hippocrates na nadokumento sa 400 BCE, at alak at myrrh ni Celsus na naisulat sa 100 CE.[2] Ang Pranses na siruhanong barbero na si Ambroise Paré ay ang unang naglarawan ng iba’t-ibang mga paso noong mga 1500.[69] Pinalawak ni Guillaume Dupuytren ang mga antas na ito sa anim na iba’t-ibang kalubhaan noong 1832.[2][70]

Ang unang ospital na gumamot sa mga paso ay nagbukas noong 1843 sa London, Inglatera at ang pagbuo ng makabagong pangangalaga sa paso ay nagsimula noong mga 1800 at 1900.[2][69] Sa panahon ng Unang Digmaang Pandaigdig, si Henry D. Dakin at Alexis Carrel ay bumuo ng mga pamantayan para sa paglilinis at pagdidisimpekta ng mga paso at sugat gamit ang sodium hypochlorite na mga solusyon, na binawasan nang malaki ang bilang ng namamatay.[2] Noong mga 1940, ang kahalagahan ng maagang paghiwa at skin grafting ay tinanggap, at sa parehong panahon, ang pagbibigay ng likido at mga pormula para gabayan ito ay binuo.[2] Noong mga 1970, ipinakita ng mga mananaliksik ang kahalagaha ng mabilis na metabolismo na sumunod sa mga malaking paso.[2]

Mga Sanggunian

baguhin
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 Herndon D (pat.). "Chapter 4: Prevention of Burn Injuries". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 46. ISBN 978-1-4377-2786-9.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 Herndon D (pat.). "Chapter 1: A Brief History of Acute Burn Care Management". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 1. ISBN 978-1-4377-2786-9.
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 Peck, MD (2011 Nov). "Epidemiology of burns throughout the world. Part I: Distribution and risk factors". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 37 (7): 1087–100. doi:10.1016/j.burns.2011.06.005. PMID 21802856. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 "Burn Incidence and Treatment in the United States: 2012 Fact Sheet". American Burn Association. 2012. Nakuha noong 20 Abril 2013.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 Granger, Joyce (2009). "An Evidence-Based Approach to Pediatric Burns". Pediatric Emergency Medicine Practice. 6 (1). {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ 6.00 6.01 6.02 6.03 6.04 6.05 6.06 6.07 6.08 6.09 Herndon D, pat. (2012). "Chapter 10: Evaluation of the burn wound: management decisions". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 127. ISBN 978-1-4377-2786-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ 7.00 7.01 7.02 7.03 7.04 7.05 7.06 7.07 7.08 7.09 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14 7.15 7.16 7.17 7.18 Brunicardi, Charles (2010). "Chapter 8: Burns". Schwartz's principles of surgery (ika-9th (na) edisyon). New York: McGraw-Hill, Medical Pub. Division. ISBN 978-0-07-154769-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 Goutos, I; Dziewulski, P; Richardson, PM (2009 Mar-Apr). "Pruritus in burns: review article". Journal of burn care & research : official publication of the American Burn Association. 30 (2): 221–8. PMID 19165110. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 Marx, John (2010). "Chapter 140: Electrical and Lightning Injuries". Rosen's emergency medicine : concepts and clinical practice (ika-7th (na) edisyon). Philadelphia: Mosby/Elsevier. ISBN 0-323-05472-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ 10.00 10.01 10.02 10.03 10.04 10.05 10.06 10.07 10.08 10.09 10.10 10.11 10.12 10.13 10.14 10.15 10.16 10.17 10.18 10.19 10.20 10.21 10.22 10.23 10.24 10.25 10.26 10.27 10.28 10.29 10.30 10.31 10.32 10.33 10.34 10.35 10.36 10.37 10.38 10.39 10.40 10.41 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. pp. 1374–1386. ISBN 0-07-148480-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ 11.0 11.1 Lloyd, EC; Rodgers, BC; Michener, M; Williams, MS (2012 Jan 1). "Outpatient burns: prevention and care". American family physician. 85 (1): 25–32. PMID 22230304. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  12. ↑ Buttaro, Terry (2012). Primary Care: A Collaborative Practice. Elsevier Health Sciences. p. 236. ISBN 978-0-323-07585-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ Kowalski, Caroline Bunker Rosdahl, Mary T. (2008). Textbook of basic nursing (ika-9th (na) edisyon). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. p. 1109. ISBN 978-0-7817-6521-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  14. ↑ National Burn Repository Pg. i
  15. ↑ 15.00 15.01 15.02 15.03 15.04 15.05 15.06 15.07 15.08 15.09 15.10 15.11 15.12 Herndon D (pat.). "Chapter 3: Epidemiological, Demographic, and Outcome Characteristics of Burn Injury". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 23. ISBN 978-1-4377-2786-9.
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Forjuoh, SN (2006 Aug). "Burns in low-and middle-income countries: a review of available literature on descriptive epidemiology, risk factors, treatment, and prevention". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 32 (5): 529–37. PMID 16777340. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  17. ↑ Eisen, Sarah; Murphy, Catherine (2009). Training in paediatrics : the essential curriculum. Oxford: Oxford University Press. p. 36. ISBN 978-0-19-922773-0. {{cite book}}: Missing |author1= (tulong); Unknown parameter |editors= ignored (|editor= suggested) (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 18.3 Maguire, S; Moynihan, S; Mann, M; Potokar, T; Kemp, AM (2008 Dec). "A systematic review of the features that indicate intentional scalds in children". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 34 (8): 1072–81. PMID 18538478. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  19. ↑ Peden, Margie (2008). World report on child injury prevention. Geneva, Switzerland: World Health Organization. p. 86. ISBN 978-92-4-156357-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ World Health Organization. "World report on child injury prevention" (PDF).
  21. ↑ 21.0 21.1 Hardwicke, J; Hunter, T; Staruch, R; Moiemen, N (2012 May). "Chemical burns--an historical comparison and review of the literature". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 38 (3): 383–7. PMID 22037150. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  22. ↑ 22.0 22.1 Makarovsky, I; Markel, G; Dushnitsky, T; Eisenkraft, A (2008 May). "Hydrogen fluoride--the protoplasmic poison". The Israel Medical Association journal : IMAJ. 10 (5): 381–5. PMID 18605366. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  23. ↑ Edlich, RF; Farinholt, HM; Winters, KL; Britt, LD; Long WB, 3rd (2005). "Modern concepts of treatment and prevention of lightning injuries". Journal of long-term effects of medical implants. 15 (2): 185–96. PMID 15777170.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  24. ↑ Prahlow, Joseph (2010). Forensic pathology for police, death investigators, and forensic scientists. Totowa, N.J.: Humana. p. 485. ISBN 978-1-59745-404-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  25. ↑ Kearns RD, Cairns CB, Holmes JH, Rich PB, Cairns BA (2013). "Thermal burn care: a review of best practices. What should prehospital providers do for these patients?". EMS World. 42 (1): 43–51. PMID 23393776. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  26. ↑ Balk, SJ; Council on Environmental, Health; Section on, Dermatology (2011 Mar). "Ultraviolet radiation: a hazard to children and adolescents". Pediatrics. 127 (3): e791-817. PMID 21357345. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  27. ↑ 27.0 27.1 27.2 Marx, John (2010). "Chapter 144: Radiation Injuries". Rosen's emergency medicine : concepts and clinical practice (ika-7th (na) edisyon). Philadelphia: Mosby/Elsevier. ISBN 0-323-05472-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  28. ↑ 28.0 28.1 Krieger, John (2001). Clinical environmental health and toxic exposures (ika-2nd (na) edisyon). Philadelphia, Pa. [u.a.]: Lippincott Williams & Wilkins. p. 205. ISBN 978-0-683-08027-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  29. ↑ 29.0 29.1 29.2 29.3 Peck, MD (2012 Aug). "Epidemiology of burns throughout the World. Part II: intentional burns in adults". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 38 (5): 630–7. PMID 22325849. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  30. ↑ 30.0 30.1 Herndon D, pat. (2012). "Chapter 61: Intential burn injuries". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 689-698. ISBN 978-1-4377-2786-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  31. ↑ Jutla, RK; Heimbach, D (2004 Mar-Apr). "Love burns: An essay about bride burning in India". The Journal of burn care & rehabilitation. 25 (2): 165–70. PMID 15091143. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  32. ↑ Peden, Margie (2008). World report on child injury prevention. Geneva, Switzerland: World Health Organization. p. 82. ISBN 978-92-4-156357-4.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 33.3 33.4 33.5 33.6 33.7 Marx, John (2010). "Chapter 60: Thermal Burns". Rosen's emergency medicine : concepts and clinical practice (ika-7th (na) edisyon). Philadelphia: Mosby/Elsevier. ISBN 978-0-323-05472-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  34. ↑ 34.0 34.1 34.2 34.3 34.4 Rojas Y, Finnerty CC, Radhakrishnan RS, Herndon DN (2012). "Burns: an update on current pharmacotherapy". Expert Opin Pharmacother. 13 (17): 2485–94. doi:10.1517/14656566.2012.738195. PMC 3576016. PMID 23121414. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  35. ↑ Hannon, Ruth (2010). Porth pathophysiology : concepts of altered health states (ika-1st Canadian (na) edisyon). Philadelphia, PA: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. p. 1516. ISBN 978-1-60547-781-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  36. ↑ 36.0 36.1 36.2 36.3 Garmel, edited by S.V. Mahadevan, Gus M. (2012). An introduction to clinical emergency medicine (ika-2nd (na) edisyon). Cambridge: Cambridge University Press. pp. 216–219. ISBN 978-0-521-74776-9. {{cite book}}: |first= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  37. ↑ Jeschke, Marc (2012). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer. p. 46. ISBN 978-3-7091-0348-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  38. ↑ Klingensmith M, pat. (2007). The Washington manual of surgery (ika-5th (na) edisyon). Philadelphia, Pa.: Lippincott Williams & Wilkins. p. 422. ISBN 978-0-7817-7447-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  39. ↑ Cianci, P; Slade JB, Jr; Sato, RM; Faulkner, J (2013 Jan-Feb). "Adjunctive hyperbaric oxygen therapy in the treatment of thermal burns". Undersea & hyperbaric medicine : journal of the Undersea and Hyperbaric Medical Society, Inc. 40 (1): 89–108. PMID 23397872. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  40. ↑ 40.0 40.1 Enoch, S; Roshan, A; Shah, M (2009 Apr 8). "Emergency and early management of burns and scalds". BMJ (Clinical research ed.). 338: b1037. PMID 19357185. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  41. ↑ Hettiaratchy, S; Papini, R (2004 Jul 10). "Initial management of a major burn: II--assessment and resuscitation". BMJ (Clinical research ed.). 329 (7457): 101–3. PMID 15242917. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  42. ↑ Jeschke, Marc (2012). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer. p. 77. ISBN 978-3-7091-0348-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  43. ↑ Endorf, FW; Ahrenholz, D (2011 Dec). "Burn management". Current opinion in critical care. 17 (6): 601–5. PMID 21986459. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  44. ↑ Perel, P; Roberts, I (2012 Jun 13). Perel, Pablo (pat.). "Colloids versus crystalloids for fluid resuscitation in critically ill patients". Cochrane database of systematic reviews (Online). 6: CD000567. doi:10.1002/14651858.CD000567.pub5. PMID 22696320. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  45. ↑ Curinga, G; Jain, A; Feldman, M; Prosciak, M; Phillips, B; Milner, S (2011 Aug). "Red blood cell transfusion following burn". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 37 (5): 742–52. PMID 21367529. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  46. ↑ Wasiak, J; Cleland, H; Campbell, F; Spinks, A (2013 Mar 28). "Dressings for superficial and partial thickness burns". Cochrane database of systematic reviews (Online). 3: CD002106. PMID 23543513. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  47. ↑ 47.0 47.1 Wasiak J, Cleland H, Campbell F (2008). Wasiak, Jason (pat.). "Dressings for superficial and partial thickness burns". Cochrane Database Syst Rev (4): CD002106. doi:10.1002/14651858.CD002106.pub3. PMID 18843629.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  48. ↑ 48.0 48.1 48.2 Avni T, Levcovich A, Ad-El DD, Leibovici L, Paul M (2010). "Prophylactic antibiotics for burns patients: systematic review and meta-analysis". BMJ. 340: c241. doi:10.1136/bmj.c241. PMC 2822136. PMID 20156911.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  49. ↑ Storm-Versloot, MN; Vos, CG; Ubbink, DT; Vermeulen, H (2010 Mar 17). Storm-Versloot, Marja N (pat.). "Topical silver for preventing wound infection". Cochrane database of systematic reviews (Online) (3): CD006478. doi:10.1002/14651858.CD006478.pub2. PMID 20238345. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  50. ↑ Dumville, JC; Munson, C (2012 Dec 12). "Negative pressure wound therapy for partial-thickness burns". Cochrane database of systematic reviews (Online). 12: CD006215. PMID 23235626. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  51. ↑ Zachariah, JR; Rao, AL; Prabha, R; Gupta, AK; Paul, MK; Lamba, S (2012 Aug). "Post burn pruritus--a review of current treatment options". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 38 (5): 621–9. PMID 22244605. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  52. ↑ 52.0 52.1 Herndon D, pat. (2012). "Chapter 64: Management of pain and other discomforts in burned patients". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 726. ISBN 978-1-4377-2786-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  53. ↑ Herndon D, pat. (2012). "Chapter 31: Etiology and prevention of multisystem organ failure". Total burn care (ika-4th (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 664. ISBN 978-1-4377-2786-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  54. ↑ Jeschke, Marc (2012). Handbook of Burns Volume 1: Acute Burn Care. Springer. p. 266. ISBN 978-3-7091-0348-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  55. ↑ 55.0 55.1 55.2 55.3 Orgill, DP; Piccolo, N (2009 Sep-Oct). "Escharotomy and decompressive therapies in burns". Journal of burn care & research : official publication of the American Burn Association. 30 (5): 759–68. PMID 19692906. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  56. ↑ Jull AB, Rodgers A, Walker N (2008). Jull, Andrew B (pat.). "Honey as a topical treatment for wounds". Cochrane Database Syst Rev (4): CD005083. doi:10.1002/14651858.CD005083.pub2. PMID 18843679.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  57. ↑ Wijesinghe, M; Weatherall, M; Perrin, K; Beasley, R (2009 May 22). "Honey in the treatment of burns: a systematic review and meta-analysis of its efficacy". The New Zealand medical journal. 122 (1295): 47–60. PMID 19648986. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  58. ↑ 58.0 58.1 Dat, AD; Poon, F; Pham, KB; Doust, J (2012 Feb 15). "Aloe vera for treating acute and chronic wounds". Cochrane database of systematic reviews (Online). 2: CD008762. PMID 22336851. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  59. ↑ Maenthaisong, R; Chaiyakunapruk, N; Niruntraporn, S; Kongkaew, C (2007 Sep). "The efficacy of aloe vera used for burn wound healing: a systematic review". Burns : journal of the International Society for Burn Injuries. 33 (6): 713–8. PMID 17499928. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  60. ↑ 60.0 60.1 Juckett, G; Hartman-Adams, H (2009 Aug 1). "Management of keloids and hypertrophic scars". American family physician. 80 (3): 253–60. PMID 19621835. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  61. ↑ Cox, Carol Turkington, Jeffrey S. Dover ; medical illustrations, Birck (2007). The encyclopedia of skin and skin disorders (ika-3rd ed. (na) edisyon). New York, NY: Facts on File. p. 64. ISBN 9780816075096. {{cite book}}: |edition= has extra text (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  62. ↑ 62.0 62.1 National Burn Repository, Pg. 10
  63. ↑ Young, Christopher King, Fred M. Henretig, pat. (2008). Textbook of pediatric emergency procedures (ika-2nd (na) edisyon). Philadelphia: Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins. p. 1077. ISBN 978-0-7817-5386-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga patnugot (link)
  64. ↑ 64.0 64.1 Roberts, edited by Michael C. (2009). Handbook of pediatric psychology (ika-4th (na) edisyon). New York: Guilford. p. 421. ISBN 978-1-60918-175-8. {{cite book}}: |first= has generic name (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  65. ↑ "WHO Disease and injury country estimates". World Health Organization. 2009. Nakuha noong Nov. 11, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (tulong)
  66. ↑ Edlich, RF; Farinholt, HM; Winters, KL; Britt, LD; Long WB, 3rd (2005). "Modern concepts of treatment and prevention of electrical burns". Journal of long-term effects of medical implants. 15 (5): 511–32. PMID 16218900.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: multiple names: mga may-akda (link)
  67. ↑ 67.0 67.1 67.2 Ahuja, RB; Bhattacharya, S (2004 Aug 21). "Burns in the developing world and burn disasters". BMJ (Clinical research ed.). 329 (7463): 447–9. PMID 15321905. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (tulong)
  68. ↑ Gupta (2003). Textbook of Surgery. Jaypee Brothers Publishers. p. 42. ISBN 978-81-7179-965-7.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  69. ↑ 69.0 69.1 Song, David. Plastic surgery (ika-3rd ed. (na) edisyon). Edinburgh: Saunders. p. 393.e1. ISBN 9781455710553. {{cite book}}: |edition= has extra text (tulong)
  70. ↑ Wylock, Paul (2010). The life and times of Guillaume Dupuytren, 1777-1835. Brussels: Brussels University Press. p. 60. ISBN 9789054875727.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Paso&oldid=2099083"