Panama
Ang Panama ( /ˈpænəmɑː/ PAN-ə-mah, /θjpænəˈmɑː/ pan-ə-MAH; Kastila: Panamá IPA: [panaˈma] (
makinig)), opisyal bilang ang Republika ng Panama (Kastila: República de Panamá), ay isang bansang transkontinental na sinasaklaw ang gitnang bahagi[8] ng Hilagang Amerika at ang hilagang bahagi ng Timog Amerika. Napapaligiran ito ng Costa Rica sa kanluran, Colombia sa timog-silangan, ang Dagat Karibe sa hilaga, at ang Karagatang Pasipiko sa timog. Ang Lungsod ng Panama ang pinakamalaking lungsod at ang kabisera nito, na isang kalakhang lugar na tahanan ng halos kalahati ng 4 milyong tao ng bansa.
[9][10]
Republika ng Panama República de Panamá (Kastila)
| |
|---|---|
 Watawat
 Eskudo
| |
Salawikain: Pro Mundi Beneficio (Latin) "Para sa Pakinabang ng Mundo" | |
Awiting Pambansa: Himno Istmeño (Kastila) "Imno ng Istmeño" | |
 | |
| Kabisera at pinakamalaking lungsod | Lungsod ng Panama 8°58′N 79°32′W / 8.967°N 79.533°W |
| Wikang opisyal | Kastila |
| Pangkat-etniko (2010[1]) |
|
| Relihiyon (2015)[2] |
|
| Katawagan | Panameño |
| Pamahalaan | Unitaryong pampanguluhang pang-konstitusyong republika |
• Pangulo | Laurentino Cortizo |
• Pangalawang Pangulo | Jose Gabriel Carrizo |
| Lehislatura | Pambansang Asembliya |
| Kalayaan | |
• mula sa Imperyong Kastila | Nobyembre 28, 1821 |
• unyon sa Gran Colombia | Disyembre 1821 |
• mula sa Republika ng Colombia | Nobyembre 3, 1903 |
• Pumasok sa Mga Bansang Nagkakaisa | Nobyembre 13, 1945 |
• Kasalukuyang saligang-batas | Oktubre 11, 1972 |
| Lawak | |
• Kabuuan | 75,417 km2 (29,119 mi kuw)[3][4] (ika-116) |
• Katubigan (%) | 2.9 |
| Populasyon | |
• Pagtataya sa 2022 | 4,337,768[1] (ika-127) |
• Kapal | 56/km2 (145.0/mi kuw) (ika-122) |
| KDP (PLP) | Pagtataya sa 2021 |
• Kabuuan | $128.500 bilyon[5] (ika-80) |
• Bawat kapita | $29,608[5] (ika-57) |
| KDP (nominal) | Pagtataya sa 2021 |
• Kabuuan | $59.260 bilyon[5] (ika-70) |
• Bawat kapita | $13,849[5] (ika-52) |
| Gini (2017) | 49.9[6] mataas |
| TKP (2019) |  0.815[7]napakataas · ika-57 |
| Salapi |
|
| Sona ng oras | UTC−5 (EST) |
| Ayos ng petsa | mm/dd/yyyy dd/mm/yyyy |
| Gilid ng pagmamaneho | kanan |
| Kodigong pantelepono | +507 |
| Kodigo sa ISO 3166 | PA |
| Internet TLD | .pa |
Pinanirahan ang Panama ng mga liping katutubo bago naging kolonya ng mga Kastila na dumating noong ika-16 na dantaon. Kumalas sila sa Espanya noong 1821 at umanib sa Republika ng Gran Colombia, isang unyon ng Nueva Granada, Ecuador, at Venezuela. Pagkatapos mabuwag ang Gran Colombia noong 1831, naging Republika ng Colombia ang Panama at Nueva Granada sa kalaunan. Sa suporta ng Estados Unidos, humiwalay ang Panama mula sa Colombia noong 1903, na pinahintulot ang konstruksyon ng Kanal ng Panama upang makumpleto ng Hukbong Pulutong ng mga Inhinyero ng Estados Unidos sa pagitan ng 1904 at 1914. Napagkasunduan sa mga Kasunduang Torrijos–Carter noong 1977 na ilipat ang kontrol ng kanal mula Estados Unidos tungong Panama noong Disyembre 31, 1999.[1] Unang binalik ang palibot na teritoryo noong 1979.[11]
Ang kita mula sa mga bayad o toll sa kanal ay patuloy na kinakatawan ang isang mahalagang bahagi ng GDP ng Panama, bagaman, pangunahin at lumalago ang mga sektor ng komersyo, pagbabangko, at turismo. Tinuturing itong bilang isang ekonomiya na may mataas na kita.[12] Noong 2019, nakaranggo ang Panama sa ika-57 sa mundo sa Talatuntunan ng Kaunlarang Pantao.[7] Noong 2018, nakaranggo ang Panama sa ikapitong pinakakompetitibong ekonomiya sa Latinong Amerika, sang-ayon sa Pandaidigang Indeks sa Pagiging Kompetitibo ng Porong Ekonomiko ng Mundo (World Economic Forum's Global Competitiveness Index).[13] Tahanan ang mga gubat, na tinatakpan ang mga 40 bahagdan ng sukat ng lupain ng Panama, ng saganang tropikal na mga halaman at hayop – ilan sa kanila ay hindi natatagpuan saanman sa daigdig.[14] Isang kasaping nagtatag ng Mga Nagkakaisang Bansa ang Panama, at ibang samahang internasyunal tulad ng OAS, LAIA, G77, WHO, at NAM.
Mga paghahating administratiboBaguhin
del Toro
Oeste
Tjër Di
Nahahati ang Panama sa sampung lalawigan na may kani-kaniyang lokal na mga awtoridad (mga gobernador). Nahahati ang bawat isa sa mga distrito at mga corregimiento (kabayanan). Dagdag dito, mayroon din limang Comarcas (literal: "mga kaunti") na pinaninirahan ng iba't ibang mga pangkat katutubo.
Mga lalawigan
- Bocas del Toro
- Chiriquí
- Coclé
- Colón
- Darién
- Herrera
- Los Santos
- Panamá
- Kanlurang Panamá
- Veraguas
Mga Comarcas
- Emberá
- Guna Yala
- Naso Tjër Di
- Ngäbe-Buglé
- Kuna de Madugandí
- Kuna de Wargandí
Mga sanggunianBaguhin
- ↑ 1.0 1.1 1.2 "Panama". CIA World Factbook (sa wikang Ingles). Pebrero 4, 2022.
- ↑ "Segunda Encuesta Nacional de Hogares, Panama 2015" (PDF). Ministerio Público de la República de Panamá (sa wikang Ingles). Disyembre 2016. Tinago mula sa orihinal (PDF) noong Pebrero 18, 2019. Nakuha noong Pebrero 17, 2019.
- ↑ "Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF) (sa wikang Ingles). United Nations Statistics Division. 2012. Nakuha noong Setyembre 4, 2017.
{{cite journal}}: Kailangan ng cite journal ang|journal=(tulong) - ↑ "United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics". unstats.un.org (sa wikang Ingles).
- ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org (sa wikang Ingles). International Monetary Fund. Nakuha noong Enero 16, 2019.
- ↑ "Gini Index". World Bank. Nakuha noong Hunyo 16, 2019.
- ↑ 7.0 7.1 Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF) (sa wikang Ingles). United Nations Development Programme. Disyembre 15, 2020. pa. 343–346. ISBN 978-92-1-126442-5. Nakuha noong Disyembre 16, 2020.
- ↑ "National Geographic Education" (sa wikang Ingles). National Geographic Society. Tinago mula sa orihinal noong Hulyo 28, 2011. Nakuha noong Mayo 12, 2011.
National Geographic Atlas (list). National Geographic Society. 2010. pa. 4.
Webster's New Geographical Dictionary (list and map) (sa wikang Ingles). Merriam-Webster Inc. 1984. pa. 856, 859.
"Americas" Standard Country and Area Codes Classifications (M49), United Nations Statistics Division (sa Ingles)
"North America" Atlas of Canada (sa Ingles)
North America Atlas National Geographic (sa Ingles) - ↑ "World Population Prospects 2022". population.un.org. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Nakuha noong 17 July 2022.
- ↑ "World Population Prospects 2022: Demographic indicators by region, subregion and country, annually for 1950-2100" [World Population Prospects 2022: Mga panukoy pang-demograpiko batay sa rehiyon, subrehiyon, at bansa, taunan mula 1950-2100] (XSLX). population.un.org ("Kabuuang populasyon, tumpak noong ika-1 ng Hulyo (libo)") (sa wikang Ingles). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Nakuha noong July 17, 2022.
- ↑ Department of State, United States of America (1987) [orihinal: Pinirmahan sa Washington noong Setyembre 7, 1977. Nagkaroon ng bisa noong Oktubre 1, 1979.]. "Panama Canal Treaty". United States Treaties and Other International Agreements (sa wikang Ingles). Bol. 33. United States Department of State. pa. 55. 33 UST 39; TIAS 10030. Sipi:
Upon entry into force of this Treaty, the United States Government agencies known as the Panama Canal Company and the Canal Zone Government shall cease to operate within the territory of the Republic of Panama that formerly constituted the Canal Zone.
- ↑ "World Economic Outlook Database, April 2019". IMF.org (sa wikang Ingles). International Monetary Fund. Nakuha noong Setyembre 29, 2019.
- ↑ "Competitiveness Rankings". The Global Competitiveness Report 2018 (sa wikang Ingles). Nakuha noong Marso 18, 2019.
- ↑ "Country profile: Panama". BBC News (sa wikang Ingles). Hunyo 30, 2010.
| Mga bansa sa Gitnang Amerika |
|---|
| Belize | Costa Rica | El Salvador | Guatemala | Honduras | Nicaragua | Panama |