Wikipedia

Sakdalista

Ang Sakdalista ay isang kilusang itinatag ng manunulat na si Benigno Ramos noong 1930. Ang pangalan ng kilusan ay nagmula sa salitang Tagalog na "Sakdal". Ang plataporma ng kilusan ay nakasentro sa agarang pagsasarili, muling pamamahagi ng ari-arian, pagbabawas ng buwis, at higit na pag-aninaw ng pamahalaan. Ang kilusan ay tumagal hanggang 1935, nang ang mga pinuno nito ay nag-organisa ng isang aktibong pag-aalsa na mabilis na nabigo, at naging dahilan upang mabuwag ang partido. Ang kilusan ay tinatayang may 20,000 pormal na miyembro na nakaimpluwensya sa daan-daang libong Pilipino noong unang bahagi ng dekada ng 1930.

Lapiang Sakdal
PinunoBenigno Ramos
Celerino Tiongco
Itinatag1933; 91 taon ang nakalipas (1933)
Binuwag1935; 89 taon ang nakalipas (1935)
Sinundan ngPartidong Ganap
Punong-tanggapanManila, Pilipinas
PahayaganSakdal
PalakuruanFilipino nationalism
Populism
Anti-imperialism
Anti-Americanism
Agrarian socialism
Posisyong pampolitikaLeft-wing
Logo
Talaksan:Sakdalista logo.png
Politika ng Pilipinas

Pagkakakilanlan ng kilusan

baguhin

Ang pangunahing layunin ng mga Sakdalista ay simple: nais nila ang ganap at agarang kalayaan mula sa Estados Unidos, na pinaniniwalaan nilang magiging pinakamabisang paraan tungo sa pagpapagaan ng nakapipinsalang pagbubuwis. [1] Ang kilusan ay isinilang dahil sa mga pagkabigo sa katiwalian at hindi pagkakapantay-pantay. Inilarawan ni Benigno Ramos ang mga damdaming ito sa isang editoryal noong Disyembre 1930: "Sa Maynila nakikita natin ang ating mga tinatawag na mga pinuno na tumataba at yumaman sa pera na naipon mula sa pagbubuwis sa mahihirap. Mayroon silang magagandang sasakyan at magagandang tahanan para sa kanilang sarili, ngunit para sa atin ay mayroon lamang silang multa. at walang laman na mga salita'' [2]

Sumapi ang mga tao sa kilusang Sakdalista sa iba't ibang dahilan. Ang partido ay walang takot na inilantad ang mga maling gawain ng mga pulitiko, tunay na mahabagin sa mahihirap at inaapi, walang kompromiso sa paninindigan nito sa kasarinlan, at nagtataglay ng integridad sa mga tuntunin ng pamumuhay ayon sa rekord nito na hindi habol sa pera ng bayan. Itinuring ng mga miyembro nito ang kilusan bilang napakatapat, dahil ito ay itinatag ng isang maliit na grupo ng mga mahinhin na nasa gitnang uri ng mga mamamayan. [3]

Ang partido ay may tunay na pag-asa na pangitain sa hinaharap. Naniniwala ang mga Sakdalista na, kung makakamit ang kalayaan, magagawa ng gobyerno na itama ang lahat ng mga nakaraang pagkakamali sa pamamagitan ng pagbibigay ng lupa sa mga walang lupa, pangangalaga sa kapakanan ng mga manggagawa, pagsasabansa ng mga industriya, pagbibigay sa mga kabataan ng tunay na edukasyong Pilipino, pagtatatag ng isang hudikatura na maka-mamamayan, at masusing pagbabantay sa pagganap ng mga pulitiko. Ang pinagkasunduan ay ang lahat ng ito ay magreresulta sa mga mamamayan na hindi gumawa ng mga krimen dahil sa isang bagong independiyenteng pamantayan ng buhay kung saan ang lahat ay magiging mayaman, masaya, at komportable. [4]

Benigno Ramos

baguhin

Ginugol ni Benigno Ramos (1893–1946) ang kanyang kabataan at mga taon ng pagbuo sa pagtatrabaho bilang isang makata, guro ng paaralan, klerk ng gobyerno, at editor ng pahayagan bago siya tinanggap ni Manuel Quezon upang maging isang full-time na tagasalin para sa Senado noong 1917. Siya ay gumugol ng labintatlong taon bilang isang maimpluwensyang tagapagsalita at mananalumpati, at sa proseso ay nagtipon siya ng maliit ngunit matatag na pagsunod ng mga humahanga sa pulitika sa pamamagitan ng pagsasalita para kay Quezon sa mga pagdiriwang ng partido sa Maynila at Bulacan.

Ang pakikipagtalo kay Quezon noong Hunyo 1930 ay naging dahilan upang magbitiw si Ramos sa kanyang mga posisyon sa gobyerno sa kahilingan ng Pangulo ng Senado. Nagsimulang ilathala ni Ramos ang pahayagang Sakdal, kaya itinatag ang kilusang Sakdalista. Matapos pamahalaan ang papel sa loob ng apat na taon, ginawa ni Ramos ang estratehikong pagbabago tungo sa aktibong pangangampanya para sa mga Sakdalista na makakuha ng mga puwesto sa mga posisyon sa gobyerno sa halip na itulak lamang ang mga kritikal na sulatin sa pamamagitan ng pahayagan. Ang mga Sakdalista ay nagkaroon ng ilang di-inaasahang mga tagumpay sa elektoral sa buong halalan noong 1934, na nagpatanyag kay Benigno kaysa dati.

Napansin ni Ramos ang malawakang kabiguan ng pag-aalsa noong Mayo 1935 mula sa Tokyo. Tumanggi siyang kilalanin ang pagkawala, at tumugon, "Alam natin na ang Pamahalaang Amerikano sa Isla ay napakalakas na ang pag-aalsa laban dito ay nangangahulugan ng pagpapakamatay. Ngunit ano pa ang magagawa natin?" [5] Ang tugon ni Ramos sa pag-aalsa ay pumutol sa kanyang kapangyarihan, at mabilis na lumipat ang opinyon ng publiko laban sa kanya. [6]

Siya ay permanenteng lumipat sa Japan upang ipagpatuloy ang kanyang trabaho sa kalayaan ng Pilipino sa pamamagitan ng pagbuo ng partidong pampulitika ng Ganap. Ginugol ni Ramos ang mga taong 1939 hanggang 1942 sa bilangguan para sa iligal na paghingi ng pera, at pagkatapos ng kanyang paglaya tumulong siyang mahanap ang mga organisasyong pampulitika ng Kalibapi at Makapili . Posibleng namatay siya sa isang pag-crash ng eroplano noong 1946, ngunit ang mga detalye ng kanyang pagkamatay ay nananatiling hindi alam. [7]

Kasaysayan ng kilusan

baguhin

Pinagmulan

baguhin

Noong Pebrero 1930, isang Amerikanong guro na nagtatrabaho sa Pilipinas, si Mabel Brummitt, ay gumawa ng mga racist na insulto sa ilang mga estudyante sa high school, na tinutukoy sila bilang "isang grupo ng mga kumakain ng kamote" at "mga unggoy". [8] Bilang pagganti sa mga komento ng rasista ng guro, nagsagawa ng mga high-profile walkout protest ang mga estudyante. Napag-alaman ni Benigno Ramos na nakikiramay siya sa layunin ng mga estudyante, kaya nagpasya siyang lumahok sa mga protesta.

Si Ramos ay isang mahusay na mataas na antas na empleyado ng gobyerno, at ang kanyang tinig na hindi pagsang-ayon ay salungat sa mga paniniwala ng hinaharap na pangulong Pilipino na si Manuel Quezon. Si Quezon ay isang senador noon, at nagsilbi rin bilang amo at tagapayo ni Ramos. Iginiit niya na magbitiw si Ramos sa kanyang mga posisyon sa gobyerno nang marinig ang tungkol sa kanyang paglahok sa protesta, at noong Hunyo 18, pumayag si Ramos.

Dahil sa galit sa tugon ng gobyerno sa protesta, nagpasya si Ramos na magtatag ng isang pahayagan na magsisilbing pulpito upang ilabas ang kanyang mga pagbatikos sa kasalukuyang rehimeng Pilipino. Gamit ang mga personal na pondo pati na rin ang mga donasyon mula sa mga kaibigan at tagahanga, ang unang isyu ng kanyang dalawang linggong pahayagan, Sakdal, ay inilathala noong Hunyo 28, 1930. Ang pamamahagi ng unang isyu na ito ay hudyat ng pormal na pagsisimula ng kilusang Sakdalista. [9]

1931-1932

baguhin

Ang papel ay binubuo ng mga depensa ng mahihina, naghihirap, at pinagsasamantalahang mamamayan sa Pilipinas. Ang sinumang kritiko ng kasalukuyang rehimen ay nakapag-ambag ng mga editoryal sa papel, at ang sirkulasyon ay lumago sa 18,494 na mga tagasuskribi sa pagtatapos ng 1931. [10] Ang papel ay nakasalalay sa mga pribilehiyo sa pagpapadala ng koreo na pinahintulutan ng pamahalaan, at sa gayon ang mga manunulat ay minsan ay napipilitang iwasan ang mga sensitibong paksa sa ilang partikular na tensyon sa panganib na ganap na mapatahimik ang kanilang mga boses. Bilang karagdagan sa regular na pag-imprenta ng kritisismo sa mga opisyal, nangongolekta si Sakdalista ng mga donasyon para sa mga destiyerong nakikiramay, nagboykot ng mga dayuhang kalakal, at nagbigay ng mga talumpati sa kahilingan ng iba't ibang organisasyon sa mga lokasyon mula Pampanga hanggang Zambales hanggang Marinduque. [11]

Noong 1932, ang organisasyon ay nakalikom ng sapat na pondo sa pamamagitan ng mga donasyon upang makabili ng sarili nilang palimbagan, na nagpasimple sa proseso ng publikasyon. Nang malapit na ang katapusan ng taon, nakalikom ng ilang libong piso ang mga tagasuskribi ng Sakdal para ipadala si Benigno Ramos sa isang diplomatikong paglalakbay sa Estados Unidos upang iprotesta ang Batas Hare–Hawes–Cutting sa harap ng Kongreso. Si Ramos ay magdadala ng mga kopya ng Sakdal kasama niya upang magkalat sa daan upang mag-rally ng mga dayuhang nakikiramay sa kanyang layunin. [12]

Batas Hare-Hawes-Cutting

baguhin

Ang Batas Hare–Hawes–Cutting ay nagmula sa mga komite ng aksyong pampulitika ng mga magsasaka sa kanayunan ng Amerika. Naniniwala ang mga American PAC na ang mga importasyon ng mga Pilipino ay nagdulot ng malaking panganib sa kanilang pang-ekonomiyang kapakanan sa panahon ng Malawakang Depresyon . Isasailalim ng batas ang mga Pilipino sa mga opisyal na taripa ng Amerika at magsisimula ng sampung taong transisyon tungo sa kalayaan. Naniniwala ang mga Sakdalista na ang sampung taon ay isang napakahabang panahon ng paghihintay, at sa gayon ay mahigpit na hindi inaprubahan ang panukalang batas. Ang Filipino Nacionalista Party ay pabor sa batas, na kalaunan ay inaprubahan ng Kongreso ng Estados Unidos noong unang bahagi ng 1933 matapos ang veto mula kay Pangulong Herbert Hoover ay binawi. [13]

1933

baguhin

Umalis si Ramos patungong Estados Unidos noong Abril 10, at naging acting manager ng pahayagan si Sakdal editor Celerino Tiongco sa kanyang pagkawala. Naglibot si Ramos sa California, Utah, at Denver sa loob ng ilang buwan, sa wakas ay nakarating sa Washington DC noong Hulyo. Sa pagkadismaya ng mga Sakdalista, hindi napigilan ni Ramos ang pagpasa ng Hare–Hawes–Cutting Act dahil sa kanyang masayang paglakad sa kanluran. Huli na siyang nakarating sa kabisera para kumilos.

Ang hindi epektibong paglilibot ni Ramos ay nagdulot ng matinding pagkadismaya sa loob ng Sakdalista party. Napagpasyahan ng pamunuan na ang kanilang mga karaniwang pamamaraan ng pagpapakita ng pulitika at kritikal na pamamahayag ay hindi magiging epektibo sa pagsulong tungo sa kalayaan. Higit pa rito, ang mga kasalukuyang mambabatas sa Pilipinas ay tiyak na hindi magbabago ang kanilang isip sa paksa. Isinasaalang-alang ang katotohanan na ang pangkalahatang halalan ng bansa ay nakatakdang mangyari sa susunod na taon, napagpasyahan nila na ang tanging paraan pasulong ay upang bumuo ng kanilang sariling partidong pampulitika at makakuha ng mga opisyal na puwesto sa kongreso. Kaya, ang opisyal na partidong pampulitika ng Sakdalista ay nabuo noong kalagitnaan ng Oktubre, 1933. [14]

1934

baguhin

mga kabanata ng kilusan ay itinatag sa buong Pilipinas bilang paghahanda para sa halalan sa Senado at Kamara noong Hunyo. Ang mga Sakdalista ay gumawa ng isang kapani-paniwalang palabas, na nanalo sa lahat ng tatlong puwesto na kanilang tinakbuhan sa Kapulungan ng mga Kinatawan . Isang Sakdalista ang naging gobernador ng lalawigan ng Marinduque . Bukod pa rito, "sa Laguna, Bulacan, Rizal, at Cavite, ang mga kandidato ng partido para sa mga munisipal na tanggapan ay gumawa ng mga kapansin-pansing pagpapakita at nanalo ng higit sa isang marka ng mahahalagang post." [15] Ang napakaraming tagumpay na ito ay tiyak na hindi sapat ang lakas upang tunay na hamunin ang suporta ng Nacionalista sa Batas Tydings–McDuffie (isang kahalili sa Batas Hare–Hawes–Cutting), ngunit sapat na ang mga ito upang ilipat ang kilusang Sakdalista sa limelight at ilarawan. ang lawak ng kawalang-kasiyahan sa kanayunan sa Pilipinas.

Mabilis na natanto ng partido Nacionalista ang tunay na kapangyarihan ng kilusang Sakdalista. Agad nilang niresolba ang maliliit na pagkakaiba sa loob ng partido upang isara ang mga hanay at pampulitika na ibukod ang mga Sakdalista. Upang labanan ang balakid na ito sa pulitika, naglakbay si Ramos sa Hapon noong Nobyembre sa pagtatangkang makakuha ng suporta sa ibang bansa pagkatapos ng kanyang nabigong paglilibot sa Estados Unidos. [16]

Batas Tydings-McDuffie

baguhin

ng batas na ito, na pinagtibay noong Marso 24, 1934, ay ang direktang kahalili ng Hare-Hawes-Cutting Act mula noong nakaraang taon. Ito, tulad ng Hare–Hawes–Cutting Act, ay nangako rin ng kalayaan pagkatapos ng 10 taon, kung saan tumugon si Ramos na "[h]ilang 'Sampung Taon' ang kailangan ng US Government para patayin ang ating kasarinlan, at... kumpiskahin ang lahat ng lupain ng Pilipino?" (Sturtevant Book, 231). Ang aksyon ay isa sa mga pangunahing dahilan ng pag-uudyok sa likod ng patuloy na pagkabigo ng partido Sakdalista, at naging inspirasyon ito ni Ramos na yakapin ang ideya ng mas marahas na paraan ng protesta. [17]

1935

baguhin

Nangako ang mga Sakdalista na nasa kapangyarihan sa kanilang mga nasasakupan na ang Pilipinas ay magkakaroon ng ganap at ganap na kalayaan pagsapit ng Disyembre 31, 1935 kung sila ay magkakaroon ng paraan sa kongreso. Bukod sa pagpapatuloy ng karaniwang nakakaalab na diatribe, inilatag ni Ramos ang pitong bagong layunin:

  1. Pagsisiyasat sa mga relihiyosong lupain
  2. Pagbuo ng 500,000-katao na Hukbo ng Pilipinas
  3. Pagtuturo ng mga katutubong wika sa mga pampublikong paaralan
  4. Pagpapanatili ng mga abogado upang ipagtanggol ang mga mahihirap na kliyente
  5. Pagbawas ng opisyal na suweldo
  6. Mga pagtaas ng sahod para sa mga guro, pulis, at manggagawa.
  7. Pag-ampon ng mga makina ng pagboto upang maiwasan ang mga pandaraya sa halalan

Sa opisyal na pagkilala sa partido sa Kongreso, ang mga Sakdalista ay higit na umaasa kaysa dati. Gayunpaman, ang bagong tuklas na pag-asa ay mabilis na napawi ng pulitikal na pagbubukod na ginawa ng partidong Nacionalista. Kaya, ang mga Sakdalista ay nagpasimula ng matinding pagbabago sa estratehiya. [18]

Pag-aalsa ng Mayo 2

baguhin

Ang partido Sakdalista ay mabilis na lumago sa loob ng maikling panahon, at noong unang bahagi ng Abril, ang kanilang mga aktibidad sa mga lalawigang nakapalibot sa Maynila ay nagdulot ng pagkabahala sa mga bilog ng gobyerno. Ang gobyernong Pilipino, sa pag-asam ng tumitinding kilos ng kaguluhan sa publiko, ay pinigilan ang pahayagang Sakdal sa pamamagitan ng pagpapawalang-bisa sa mga karapatan nito sa pagpapadala sa koreo at sa pamamagitan ng pag-uutos na ang mga pampublikong pagpupulong ay maaari lamang idaos nang may mga permit na inisponsor ng gobyerno. Ang mga hakbang na ito ay napatunayang hindi matagumpay, gayunpaman, dahil si Ramos ay nagtagumpay sa pag-imprenta at pagpuslit ng libu-libong kopya ng isang pamplet na inisponsor ng Hapon na pinamagatang "Malayang Pilipino" habang nasa kanyang paglilibot sa Hapon. Ang polyeto ay nag-aalok ng ilusyon ng popular na suporta ng Hapon para sa layunin ng Sakdal.

Ang diumano'y pag-apruba ng mga Hapones na sinamahan ng maraming pagkabigo ng mga Sakdalista, at isang tanyag na pag-aalsa ang binalak. Noong huling bahagi ng Mayo 1, 1935, ipinakalat ng mga aktibistang Sakdalista na ang pagsisikap na makamit ang kalayaan ay magsisimula sa loob ng dalawampu't apat na oras. Ang mga nag-aalangan na miyembro ng partido ay sinabihan na, sa kaganapan ng paghihiganti ng aksyong militar ng Amerika, ang Japan ay makikialam sa suporta sa panig ng Sakdalista. Karagdagan pa, marami ang sinabihan na ang mga konstable ay naging simpatiya sa layunin ng Sakdalista, at tutulong sa pag-aalsa sa pamamagitan ng paghahagis ng kanilang mga sandata.

Noong gabi ng Mayo 2, tinatayang aabot sa 68,000 Sakdalista ang nagpulong sa mga nakahanda nang lokasyon upang magmartsa sa ilang munisipalidad. [19] Inaasahan nilang ibababa ng mga constable ang kanilang mga armas bilang mga kaalyado, ngunit sa halip ay sinalubong sila ng sinadyang putok ng riple. Ang Washington Post ay nag-ulat na mayroong 69 na pagkamatay sa tanghali noong Mayo 3, at higit sa 1,000 mga nagpoprotesta ang naaresto. [20] Ang paghihimagsik ay agad na nadurog, at ang mga tagapag-ayos ng protesta ay nagtago. Ang sukat ng demonstrasyon ay kahanga-hanga, ngunit hindi halos malaki o sapat na epektibo upang pilitin ang isang agarang pagbabago sa gobyerno sa isang teritoryo ng US na may 12 milyong katao.

Ang resulta at pamana ng kilusan

baguhin

Ang mga Sakdalista ay tiyak na natalo sa kanilang tangkang pag-aalsa, at ang opinyon ng publiko ni Benigno Ramos ay mabilis na bumagsak sa pinakamababa. Gayunpaman, ang mga pagsisikap ng partido ay hindi ganap na walang kabuluhan. Ang Kongreso ay nagpalagay ng mas madamdaming paninindigan patungo sa kaisipang Sakdalista, at sa gayon ay nagbigay ng tatlong konsesyon

  1. Pagsisimula ng isang programa ng muling pamamahagi ng lupa sa pamamagitan ng iba't ibang mga pagbili ng ari-arian.
  2. Pagbuo ng National Rice and Corn Corporation para magkaloob ng mga pasilidad na imbakan ng maliliit na magsasaka.
  3. Paglalaan ng mga pondo upang bayaran ang mga pampublikong tagapagtanggol sa mga ligal na paglilitis sa mga bansang pinakamahihirap na mamamayan.

Sa kabila ng mga tagumpay na ito sa parlyamentaryo, unti-unting nagkahiwa-hiwalay ang mga dissidente sa kawalan ng gabay na karisma ni Ramos. Bihira siyang bumalik sa Pilipinas, at ang Sakdal ay tumigil sa paglalathala. Ito ay kahanga-hanga na ang gayong magkakaibang pangkat ng mga mamamayan ay dinala sa ilalim ng isang bandila ng isang panggitnang uri na pinuno, ngunit ang pormal na kilusan ay natapos na, at kaunting pag-unlad ang nagawa para sa pinakamahihirap na mamamayang Pilipino. [21]

Mga Sanggunian

baguhin
  1. ↑ Scott, James (1976). The Moral Economy of the Peasant. New Haven: Yale University Press. p. 91.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ Sturtevant, David (1976). Popular Uprisings in the Philippines: 1840-1940. Ithaca: Cornell University Press. p. 219. ISBN 978-0-8014-0877-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Sturtevant, David (1962). "Sakdalism and Philippine Radicalism". The Journal of Asian Studies. 21 (2): 199–213. doi:10.2307/2050522. JSTOR 2050522.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement, 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 131.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ Sturtevart, David (1976). Popular Uprisings in the Philippines: 1840-1940. Ithaca: Cornell University Press. p. 242.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "Benigno Ramos and the Sakdal Movement". Philippine Studies. 36 (2): 427.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  7. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement, 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 144.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ Goodman, Grant (1967). Four Aspects of Philippine-Japanese Relations, 1930-1940. New Haven: Yale University Press. p. 136.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement, 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 133.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 134.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement". Philippine Studies. 36 (2): 131.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "Benigno Ramos and the Sakdal Movement". Philippine Studies. 36 (4): 427.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ Sturtevant, David (1976). Popular Uprisings in the Philippines: 1840-1940. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-0877-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 142.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "Benigno Ramos and the Sakdal Movement". Philippine Studies. 36 (4): 203.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 131–150.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ Sturtevant, David (1976). Popular Uprisings in the Philippines: 1840-1940. Ithaca: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-0877-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  18. ↑ Terami-Wada, Motoe (1988). "The Sakdal Movement, 1930-34". Philippine Studies. 36 (2): 131–150.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  19. ↑ Sturtevant, David (1976). Popular Uprisings in the Philippines: 1840-1940. Ithaca: Cornell University Press. p. 241. ISBN 978-0-8014-0877-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Pacis, Vicente (3 Hunyo 1935). "A Leaderless Revolution". The Washington Post.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ Sturtevant, David (1962). "Sakdalism and Philippine Radicalism". The Journal of Asian Studies. 21 (2): 208. doi:10.2307/2050522. JSTOR 2050522.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sakdalista&oldid=2142679"