Siria
Ang Sirya[7], Siria[8] (Ingles: Syria) o Republikang Arabong Siryo (Arabo: الجمهوريّة العربيّة السّوريّة, al-Dschumhūriyya al-ʿArabiyya as-Sūriyya; internasyonal: Syrian Arab Republic) ay isang bansa sa timog-kanlurang Asya, hinahanggan ng Lebanon, Israel, Hordan, Irak, at Turkiya.
Republikang Arabo ng Sirya | |
|---|---|
 Watawat
.svg) Eskudo
| |
_disputed.svg) Syria in dark green, claim to much of Turkey's Hatay Province and Israeli-occupied Golan Heights shown in light green _-_SYR_-_UNOCHA.svg) | |
| Kabisera at pinakamalaking lungsod | Damasco 33°30′N 36°18′E / 33.500°N 36.300°E |
| Wikang opisyal | Arabic |
| Katawagan | Syrian |
| Pamahalaan | Unitaryong republikang pampanguluhan sa ilalim ng awtoritaryong namamanang diktadura |
| Bakante | |
| Bakante | |
| Mohammad-al-Bashir | |
| Hammouda Sabbagh | |
| Lehislatura | People's Assembly |
| Itinatag | |
| 8 Marso 1920 | |
• Estado ng Siria sa pangungulo ng Mandato ng Siria | 1 Desyembre 1924 |
| 14 Mayo 1930 | |
• Kalayaang De jure | 24 Oktubre 1945 |
• De facto Kalayaan ng Siria | 17 Abril 1946 |
• Umalis sa Unidad ng Republika ng Arabo | 28 September 1961 |
| 8 Marso 1963 | |
| 27 Pebrero 2012 | |
• Pagbagsak ng Damasco, at pagkaalis ni Bashar al-Assad | Desyembro 8, 2024 |
| Lawak | |
• Kabuuan | 185,180[1] km2 (71,500 mi kuw) (87th) |
• Katubigan (%) | 1.1 |
| Populasyon | |
• Pagtataya sa 2023 | 22,933,531[2] (58th) |
• Densidad | 118.3/km2 (306.4/mi kuw) (70th) |
| KDP (PLP) | Pagtataya sa 2015 |
• Kabuuan | $50.28 billion[3] |
• Bawat kapita | $2,900[3] |
| KDP (nominal) | Pagtataya sa 2020 |
• Kabuuan | $11.08 billion[3] |
• Bawat kapita | $533 |
| Gini (2014) | 55.8[4] mataas |
| TKP (2021) |  0.577[5]katamtaman · 150th |
| Salapi | Syrian pound (SYP) |
| Sona ng oras | UTC+3 |
| Gilid ng pagmamaneho | right |
| Kodigong pantelepono | +963 |
| Kodigo sa ISO 3166 | SY |
| Internet TLD | .sy سوريا. |
Maraming sinaunang sibilisasyon ang nanirahan sa lupain na ngayo'y Siria. Kabilang dito ang pagiging parte ng Silangang Imperyong Romano. Sinakop ng mga Arabo ang lupain ng mga 600s A.D. Noong 1500s, naging parte ito ng Imperyong Ottomano. Ito ay nanatili sa pamamahalang Turko hanggang noong Unang Digmaang Pandaigdig. Noong panahong iyon, nagrebelde ang mga Arabo sa Siria. Dahil natalo ang Imperyong Ottomano sa digmaan, ang Siria ay napasailalim sa pamamahala ng Pransiya. Pagkatapos ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ang Siria ay naging isang malayang bansa noong 1946.[9]
Ang panahon pagkatapos ng kalayaan ay magulo, na may maraming pagtatangka ng kudeta sa bansa sa pagitan noong 1949 at 1971. Noong 1958, pumasok ang Siria sa isang maikling unyon sa Ehipto, na winakasan sa isang kudeta noong 1961. Ang kudeta noong 1963 na isinagawa ng komite ng militar ng Partidong Ba'ath ay nagtatag ng isang estadong de factong kontralado ng isang partido, na nagpatakbo sa Siria sa ilalim ng batas militar mula 1963 hanggang 2011, na epektibong nagsususpinde ng mga proteksyon sa konstitusyon para sa mga mamamayan. Ang mga panloob na pakikibaka sa kapangyarihan sa loob ng mga paksyon ng Ba'athist ay nagdulot ng karagdagang mga kudeta noong 1966 at 1970, kung saan ang huli ay nakakita kay Hafez al-Assad na naluklok sa kapangyarihan. Sa ilalim ni Assad, ang Siria ay naging isang namamanang diktadura, na may kapangyarihan na pinagsama-sama sa kanyang pamilya. Namatay si Assad noong 2000, at pinalitan siya ng kanyang anak na si Bashar al-Assad.
Mula noong Arab Spring noong 2011, ang Siria ay nasangkot sa isang digmaang sibil na may pagkakasangkot ng ilang iba't ibang bansa, na humahantong sa isang immigranteng krisis kung saan mahigit 6 na milyong immigrante ang lumikas mula sa bansa. Bilang tugon sa mabilis na pagtamo ng Estadong Islamiko sa digmaang sibil noong 2014 at 2015, nakialam ang ilang bansa sa ngalan ng iba't ibang paksyon na sumasalungat dito, na humahantong sa pagkatalo nito sa teritoryo noong 2017 sa gitna at silangang Siria. Pagkatapos noon, tatlong pampulitikang entidad – ang Syrian Interim Government, Syrian Salvation Government, at ang Autonomous Administration ng Hilaga at Silangang Siria – ang lumitaw sa teritoryo ng Siria upang hamunin ang pamumuno ni Assad. Noong huling bahagi ng 2024, isang serye ng mga opensiba mula sa isang kowalisyon ng mga pwersang oposisyon ang humantong sa pagkabihag ng ilang malalaking lungsod, kabilang ang Damasco, at ang pagbagsak ng rehimen ni Assad.[10]
Mga teritoryong pampangasiwaan
baguhinAng Syria ay nahahati sa 14 na mga gobernorado, na nahahati sa 61 mga distrito, na higit pang nahahati sa mga sub-distrito. Ang Autonomous Administration ng Hilaga at Silangang Siria (AANES), habang de facto autonomous, ay hindi kinikilala ng bansa.
| Blg. | Gobernorado | Kabisera | |
|---|---|---|---|
 | |||
| 1 | Latakia | Latakia | |
| 2 | Idlib | Idlib | |
| 3 | Aleppo | Aleppo | |
| 4 | Raqqa | Raqqa | |
| 5 | Al-Hasakah | Al-Hasakah | |
| 6 | Tartus | Tartus | |
| 7 | Hama | Hama | |
| 8 | Deir ez-Zor | Deir ez-Zor | |
| 9 | Homs | Homs | |
| 10 | Damascus | Damascus | |
| 11 | Rif Dimashq | Douma | |
| 12 | Quneitra | Quneitra | |
| 13 | Daraa | Daraa | |
| 14 | Al-Suwayda | Al-Suwayda |
Mga sanggunian
baguhin- ↑ "Syrian ministry of foreign affairs". Inarkibo mula sa orihinal noong 2012-05-11.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Syria". The World Factbook (sa wikang Ingles) (ika-2024 (na) edisyon). Central Intelligence Agency. Nakuha noong 22 Hunyo 2023.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 3.0 3.1 3.2 "Syria". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Nakuha noong 7 Abril 2021.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "World Bank GINI index". World Bank. Nakuha noong 22 Enero 2013.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (sa wikang Ingles). United Nations Development Programme. 8 Setyembre 2022. Nakuha noong 8 Setyembre 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ 6.0 6.1 "Syria: People and society". The World Factbook. CIA. 10 Mayo 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Panganiban, Jose Villa. (1969). "Sirya". Concise English-Tagalog Dictionary.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Abriol, Jose C. (2000). "Siria". Ang Banal na Biblia, Natatanging Edisyon, Jubileo A.D. Paulines Publishing House/Daughters of St. Paul (Lungsod ng Pasay) ISBN 9715901077.
{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Encyclopaedia Apollo Volume XIII. Singapore: McGraw-Hill Far Eastern Publishers (S) Ltd. 1971.
{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ Al-Khalidi, Suleiman; Azhari, Timour (8 Disyembre 2024). "Syrian rebels topple Assad, transforming Middle East". Reuters.
{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Mga kawing panlabas
baguhin
Gabay panlakbay sa Siria mula sa Wikivoyage
