Dinastiyang Han

Ang Dinastiyang Han (Tsino: 漢朝; Pinyin: Hàn cháo) ang pangalawang imperyal na dinastiya ng Tsina (206 BK–220 AD), sumunod sa Dinastiyang Qin. Umiral ng mahigit na 4 na siglo, ang Dinastiyang Han ay tinagurian na unang ginintuang panahon sa kasaysayan ng Tsina. Ito ay itinatag ng pinunong rebelde na si Liu Bang, kilala pagkatapos ng pagkamatay bilang Emperador Gaozu ng Han, at sandaling naantala ng Dinastiyang Xin (9-23 AD) ng pansamantalang puno na si Wang Mang. Itong hintong sandali ang naghihiwalay sa Dinastiyang Han sa dalawang kapanahunan: ang Kanluraning Han o Dating Han (206 BK–9 AD) at ang Silanganing Han o Huling Han (25–220 AD).

Hàn Cháo Dinastiyang Han 漢朝
206 BK–220 AD
Ang Dinastiyang Han 87 BK (hindi pinakita ay ang protectorate ng Tarim Basin, at ang ibang lugar na paiba iba ang kontrol sa hilagang hangganan nito)
Katayuan	Imperyo
Kabisera	Chang'an (206 BK – 9 AD, 190–195 AD) Luoyang (25–190 AD, 196 AD) Xuchang (196–220 AD)
Karaniwang wika	Lumang Tsino
Relihiyon	Taoismo, Confucianismo, mga katutubong paniniwalang Tsino
Pamahalaan	Monarkiya
Emperador
• 202–195 BK	Emperador Gaozu
• 25–57 AD	Emperador Guangwu
Kanselor
• 206–193 BK	Xiao He
• 193–190 BK	Cao Can
• 189–192 AD	Dong Zhuo
• 208–220 AD	Cao Cao
• 220 AD	Cao Pi
Kasaysayan
• Establishment	206 BK
• Battle of Gaixia; Han rule of China begins	202 BK
• Interruption of Han rule	9–24
• Abdication to Cao Wei	220 AD
Lawak
50 BK est. (Western Han peak)	6,000,000 km2 (2,300,000 mi kuw)
100 AD est. (Eastern Han peak)	6,500,000 km2 (2,500,000 mi kuw)
Populasyon
• 2 AD	57,671,400
Salapi	Baryang Tsino, Tsinong Yen
Pinalitan Pumalit Qin Dynasty 18 Kingdoms Cao Wei Shu Han Eastern Wu
Bahagi ngayon ng	China North Korea South Korea Vietnam Mongolia

Dinastiyang Han
"Han dynasty" in Han-era clerical script (top), modern Traditional (middle), and Simplified (bottom) Chinese characters
Tradisyunal na Tsino	漢朝
Pinapayak na Tsino	汉朝
Mga transkripsyon Pamantayang Mandarin Hanyu Pinyin Hàn cháo Gwoyeu Romatzyh Hann chaur Wade–Giles Han4 ch'ao2 IPA [xân t͡ʂʰɑ̌ʊ̯] Yue: Kantones Romanisasyong Yale Hon chìuh Jyutping Hon3 ciu4 Southern Min Tâi-lô Hàn tiâu Gitnang Tsino Gitnang Tsino xàn ɖjew Lumang Tsino Baxter–Sagart (2014) *n̥ˤar-s m-t<r>aw

Kasaysayan ng Tsina Kasaysayan ng Tsina
SINAUNA
Neolitikong Tsina c. 8500 - c. 2070 BCE
Dinastiyang Xia c. 2070 – c. 1600 BCE
Dinastiyang Shang 1600–1046 BCE
Dinastiyang Zhou c. 1046 – 256 BCE
Kanluraning Zhou
Silanganing Zhou
Panahon ng Tagsibol at Taglagas
Panahon ng Nagdirigmaang mga Estado
IMPERYAL
Dinastiyang Qin 221 BCE–206 BCE
Dinastiyang Han 206 BCE–220 CE
Kanluraning Han
Dinastiyang Xin
Silanganing Han
Tatlong Kaharian 220–280
Wei, Shu & Wu
Dinastiyang Jin 265–420
Kanluraning Jin	Labing-anim na Kaharian 304–439
Silanganing Jin
Katimugan at Hilagaing mga Dinastiya 420–589
Dinastiyang Sui 581–618
Dinastiyang Tang 618–907
( Ikalawang Zhou 690–705 )
Limang Dinastiya at Sampung Kaharian 907–960	Dinastiyang Liao 907–1125
Dinastiyang Song 960–1279
Hilagaing Song		Kanluraning Xia
Katimugang Song	Jin
Dinastiyang Yuan 1271–1368
Dinastiyang Ming 1368–1644
Dinastiyang Qing 1644–1912
MAKABAGO
Republika ng Tsina 1912–1949
Republikang Bayan ng Tsina 1949–kasalukuyan	Republika ng Tsina (Taiwan) 1949–kasalukuyan
Kaugnay na mga artikulo  Mga dinastiya sa Kasaysayan ng Tsina Kasaysayang pang-ekonomiko ng Tsina Historiograpiya ng Tsina Kasaysayan ng Tsinong Sining Kasaysayan ng edukasyon sa Tsina Kasaysayan ng agham at teknolohiya sa Tsina Kasaysayang makabatas ng Tsina Kasaysayang lingguwistika ng Tsina Kasaysayang pangmilitar ng Tsina Kasaysayang pandagat ng Tsina Mga panahon sa kasaysayan ng Tsina

Ang emperador ang nasa kasukdulan ng lipunan ng Han. Siya ang namuno sa pamahalaan ng Han ngunit ang kaniyang kapangyarihan ay hati sa parehong maharlika at mga hinirang na ministro na kung saan ang karamihan ay nanggaling sa mga aral.

Kasaysayan

Kanluraning Dinastiyang Han

Ang unang imperyal na dinastiya ng Tsina ay ang Dinastiyang Qin (221-206 BK). Pinag-isa ng Qin ang Mga Naglalabanang Estado ng Tsina sa paraan ng pananakop, ngunit humina ang imperyo matapos pumanaw ang unang emperador na si Qin Shi Huangdi. Sa loob ng 4 na taon, nawalan ng kapangyarihan ang dinastiya sa kalagitnaan ng paghihimagsik. Dalawang dating mga rebeldeng pinuno, si Xiang Yu (d. 202 BK) ng Chu at Liu Bang (kam. 195 BK) ng Han, ay bumahagi sa isang digmaan upang magpasya kung sino ang magiging hegemon ng Tsina, na ngayon ay naghiwahiwalay sa 18 mga kaharian, bawat isa nanunumpa ng katapatan kay Xiang Yu o Liu Bang. Kahit napatunayang may kakayahang komandante si Xiang Yu, natalo siya ni Liu Bang sa Laban ng Gaixia (202 BK), sa kasalukuyang Anhui.

Paghahari ni Wang Mang at Digmaang Sibil

Naging unang emperatris si Wang Zhengjun (71 BK–13 AD), pagkatapos emperatris dowager at sa huli, enggrandeng emperatris dowager sa mga paghahari ng mga emperador na sina Emperador Yuan (r. 49–33 BK), Cheng (r. 33–7 BK), at Ai (r. 7–1 BK).

Silanganing Han

Ang Silanganing Han, kilala rin bilang Huling Han, opisyal na nagsimula noong ika-5 ng Agosto AD 25, noong naging emperador si Liu Xiu ng Han. Sa gitna ng malawakang paghihimagsik laban kay Wang Mang, ang estado ng Goguryeo ay naging malayang manalakay ng mga Koryanong commanderies ng Han; hindi pinatibay ng Han ang kontrol sa rehiyon hanggang AD 30. Ang Magkakapatid na Trưng ng Vietnam nagrebelde laban sa Han noong AD 40.

Lipinunan at kultura

Pananamit

Ang mga uri ng pananamit at materyales na ginamit noong panahon ng Han ay nakadepende sa antaspanlipunan.