Wikipedia

Digmaang Biyetnam

(Idinirekta mula sa Digmaang Biyetnames)

Ang Digmaang Biyetnam ay ang labanan sa Biyetnam, Laos, at Kambodiya mula 1 Nobyembre 1955[A 1] hanggang sa pagbagsak ng Saigon noong 30 Abril 1975.[5] Ito ang ikalawa sa mga Digmaang Indotsina at opisyal na pinaglaban ng Hilagang Biyetnam at Timog Biyetnam. Sinuportahan ng Unyong Sobyet, Tsina,[8] at ibang mga estadong komunista ang hilaga, habang sinuportahan ang timog ng Estados Unidos at ibang alyado na kontra-komunista.[55][56] Malawak na tinuturing ang digmaan bilang ang pamalit na digmaan sa Digmaang Malamig.[57] Tumagal ito ng halos 20 taon, kasama ang direktang pagkakasangkot ng Estados Unidos, na natapos noong 1973. Umapaw ang damdamin ng labanan sa mga katabing bansa, na pinalubha ang Digmaang Sibil sa Laos at ang Digmaang Sibil sa Kambodya, na natapos sa pagiging opisyal na estadong komunista ng tatlong bansang yaon noong 1976.[58][59]

Vietnam War
Bahagi ng mga Digmaang Indotsina at Digmaang Malamig sa Asya
Paikot sa kanan mula sa itaas na kaliwa:
  • Mga Amerikanong helikopter na Huey na pinapasok ang mga tropang Hukbo ng Republika ng Biyetnam, 1970.
  • Mga sundalong Hilagang Biyetnames na nasa aksyon c. 1966.
  • Gumamit ang mga marinong Amerikano ng flamethrower (sandatang bumubuga ng apoy), 1967.
  • Binitay ni Heneral Nguyễn Ngọc Loan ng Timog Biyetnam ang opisyal ng Viet Cong na si Nguyễn Văn Lém noong Opensibang Tet.
  • Dalawang Douglas A-4C Skyhawk na lumilipad sa itaas ng kontra-submarinong tapagpadala ng sasakyang panghimpapawid na USS Kearsarge (CVS-33), 1964.
  • Nilibing ang mga namatay na sibilyan mula sa Masaker sa Huế.
Petsa1 Nobyembre 1955 – 30 Abril 1975
(19 taon, 5 buwan, 4 linggo at 1 araw)[A 1][5]
Lookasyon
Resulta

Tagumpay ng Hilagang Biyetnam at Viet Cong/Probisyunal na Pamahalaan ng Republika ng Timog Korea

  • Pagtanggal ng mga koalisyong puwersa ng Estados Unidos mula Biyetnam noong 1973 pagkatapos ng Kasunduang Paris para sa Kapayapaan
  • Naluklok sa kapangyarihan ang mga puwersang komunista sa Timog Biyetnam, Kambodya at Laos
  • Simula ng mga krisis ng taong bangka at repuhiyado
  • Simula ng henosidyo Kamboyano at ang Ikatlong Digmaang Indotsina
Pagbabago sa
teritoryo		 Muling Pag-iisa ng Hilagang Biyetnam at Timog Biyetnam sa Republika Sosyalista ng Biyetnam noong 1976
Mga nakipagdigma
Mga kumander at pinuno
  • North Vietnam Hồ Chí Minh
  • North Vietnam Lê Duẩn
  • North Vietnam Võ Nguyên Giáp
  • North Vietnam Phạm Văn Đồng
  • Trần Văn Trà
  • ... at iba pa
Lakas

≈860,000 (1967)

  • Hilagang Biyetnam:
    690,000 (1966, kabilang ang Hukbong Bayan ng Biyetnam at Viet Cong).[A 5]
  • Viet Cong:
    ~200,000 (tinaya, 1968)[7]
  • Tsina:
    170,000 (1968)
    320,000 kabuuan[8][9][10]
  • Khmer Rohos:
    70,000 (1972)[11]:376
  • Pathet Lao:
    48,000 (1970)[12]
  • Unyong Sobyet: ~3,000[13]
  • Hilagang Korea: 200[14]

≈1,420,000 (1968)

  • Timog Biyetnam:
    850,000 (1968)
    1,500,000 (1974–1975)[15]
  • Estados Unidos:
    2,709,918 nagsisilbi sa kabuuan sa Biyetnam
    Tugatog: 543,000 (Abril 1969)[11]:xlv
  • Republikang Khmer:
    200,000 (1973)
  • Laos:
    72,000 (Hukbong Real ng milisyang Hmong)[16][17]
  • Timog Korea:
    48,000 bawat taon (1965–1973, 320,000 kabuuan)
  • Taylandiya: 32,000 bawat taon (1965–1973)
    (sa Biyetnam[18])
  • Australya: 50,190 kabuuan
    (Tugatog: 8,300 tropang lumalaban)[19]
  • Bagong Selandya: Tugatog: 552 noong 1968[20]:158
  • Pilipinas: 2,061
Mga nasawi at pinsala
  • Hilagang Biyetnam & Viet Cong
    30,000–182,000 patay na sibilyan[11]:176[21][22]:450–453[23]
    849,018 patay na militar (ayon sa Biyetnam; 1/3 kamatayan na mga di-lumalaban)[24][25][26]
    666,000–950,765 namatay
    (taya ng Estados Unidos 1964–1974)[A 6][21][22]:450–451
    232,000–300,000+ nawawalang militar (ayon sa Biyetnam)[24][27]
    600,000+ nasugatang militar[28]:739
  • Khmer Rohos: Di alam
  • Laos Pathet Lao: Di alam
  • Republikang Bayan ng Tsina Tsina: ~1,100 namatay and 4,200 nasugatan[10]
  • Unyong Sobyet Unyong Sobyet: 16 namatay[29]
  • Hilagang Korea Hilagang Korea: 14 namatay[30][31]

Kabuuang namatay/nawawalang militar:
≈1,100,000
Kabuuang nasugatang militar:
≈604,200
(kabilang ang GRUNK/Khmer Rouge at Pathet Lao)

  • South Vietnam Timog Biyetnam:
    195,000–430,000 namatay na sibilyan[21][22]:450–453[32]:
    Namatay na militar: 313,000 (kabuuan)[33]
    • 254,256 namatay (sa pagitan ng 1960 at 1974)[34]:275

    1,170,000 nasugatang militar[11]:
    ≈ 1,000,000 nabihag[35]
  • Estados Unidos Estados Unidos:
    58,281 namatay[36] (47,434 mula sa lumalaban)[37][38]
    303,644 nasugatan (kabilang ang 150,341 na hindi nangangailangan ng pangangalaga ng ospital)[A 7]
  •  Laos: 15,000 namatay na hukbo[43]
  • Republikang Khmer: Di alam
  • Timog Korea: 5,099 namatay; 10,962 nasugatan; 4 nawawala
  •  Australia: 521 namatay; 3,129 nasugatan[44]
  • Thailand Taylandiya: 351 namatay[11]:
  • New Zealand Bagong Selandya: 37 namatay[45]
  • Taiwan Republika ng Tsina: 25 namatay[46]
    17 nabihag[47]
  • Pilipinas: 9 namatay;[48] 64 nasugatan[49]
Kabuuang patay na militar:
333,620 (1960–1974) – 392,364 (kabuuan)
Kabuuang nasugatang militar:
≈1,340,000+[11]:
(kabilang ang FARK at FANK)
Kabuuang nabihag na militar:
≈1,000,000+
  • Namatay na sibilyang Biyetnames: 405,000–2,000,000[22]:450–453[50][51]
  • Kabuuang namatay na Biyetnames: 966,000[21]–3,010,000[51]
  • Namatay sa Digmaang Sibil ng Kambodya: 275,000–310,000[52][53][54]
  • Namatay sa Digmaang Sibil ng Laos: 20,000–62,000[51]
  • Namatay na militar na di Indotsino: 65,494
  • Kabuuang namatay: 1,326,494–3,447,494
Lumaban ang FULRO ng isang insurhensiya laban sa parehong Timog Biyetnam at Hilagang Biyetnam kasama ang Viet Cong at sinuportahan ng Kambodya sa karamihan ng digmaan.

Sa pagkatalo ng Unyong Pranses sa Unang Digmaang Indotsina at ang pagtanggap nito sa pagtanggal ng militar mula sa Biyetnam alinsunod sa kasunduang Hinebra para sa kapayapaan sa Biyetnam na nagkaroon ng bisa noong Hulyo 23, 1954, nakamit ng bansa ang kalayaan mula sa Pransya subalit nahati sa dalawang lugar ng pagtitipong militar: ang Viet Minh na kinontrol ang Hilagang Biyetnam, habang kinontrol ng Estados Unidos ang suportang pananalapi at militar ang Timog Biyetnam.[60][A 8] Nagsimula ng digmaang gerilya sa timog ang Viet Cong (VC), isang prenteng karaniwan sa Timog Biyetnam na nasa ilalim ng direksyon ng hilaga. Sumagupa ang Hukbong Bayan ng Biyetnam, na kilala din bilang ang Hukbong Hilagang Biyetnam, sa maraming digmaang kumbensyunal sa Estados Unidos at sa Hukbo ng Republika ng Biyetnam. Nilusob ng Hilagang Biyetnam ang Laos noong 1958, na itinatag ang Landas ng Ho Chi Minh upang panustusan at palakasin ang VC.[61]:16 Pagdating ng 1963, nagpadala ang hilaga ng 40,000 sundalo upang labanan ang timog.[61]:16 Tumaas ang pagkakasangkot ng Estados Unidos sa ilalim ni Pangulong John F. Kennedy, mula sa isang mga tagapayong militar noong 1959 hanggang sa 23,000 noong 1964.[62][28]:131

Kasunod ng insidente sa Golpo ng Tonkin noong Agosto 1964, pinasa ng Kongreso ng Estados Unidos ang isang resolusyon na binibigyan ang Pangulong Lyndon B. Johnson ng malawak na awtoridad na dagdagan ang presensyang militar ng Estados Unidos sa Biyetnam, na walang pormal na pagpapahayag ng digmaan. Iniutos ni Johnson ang pagpapalawak ng mga yunit na lumalaban sa unang pagkakataon, at kapansin-pansing tumaas ang tropang Amerikano sa 184,000.[62] Umasa ang puwersang Estados Unidos at Timog Biyetnames sa superyoridad sa himpapawid at napakalaking kapangyarihang-armas upang isagawa ang mga operasyong hanapin at wasakin, na kinakasangkutan ng puwersa sa lupain, artilerya, at mga pagsalakay mula sa himpapawid. Nagsagawa din ang Estados Unidos ng malakihang kampanyang pagbombang estratehiko laban sa Hilagang Biyetnam,[28]:371–374[63] at pinagpatuloy ang mahalagang pagtataguyod ng mga puwersa nito, sa kabila ng maliit na progreso na ginawa. Noong 1968, inilunsad ng mga puwesang Timog Biyetnames ang Opensibang Tet; bagaman, natalo ang militar nila dito, naging isa itong tagumpay pampolitika, dahil nagdulot ito ng paghina ng suportang domestiko ng Estados Unidos sa digmaan.[28]:481 Sa katapusan ng taon, nakuha ng VC ang maliit na teritoryo at iniwan ng Hukbong Bayan ng Biyetnam.[64] Noong 1969, nagdeklera ang Hilagang Biyetnam ng Pansamantalang Pamahalaang Rebolusyonaryo ng Republika ng Timog Biyetnam. Tumawid ang mga operasyon sa mga pambansang hangganan, at binomba ng Estados Unidos ang mga ruta ng panustos sa Laos at Kambodya. Nagresulta ang pagpapatalsik ng monarko ng Kambodya, si Norodom Sihanouk, sa pagsalakay ng Hukbong Bayan ng Biyetnam sa bansa (sa hiling Khmer Rohos), at ang noo'y kontra-salakay ng Estados Unidos-Hukbo ng Republika ng Biyetnam, na pinataas ang Digmaang Sibil ng Kambodya. Pagkatapos ng mahalal ni Richard Nixon noong 1969, nagsimula ang polisiyang "Biyetnamisasyon", na nakita ang labanan sa isang pinalawak na Hukbo ng Republika ng Biyetnam, habang tinanggal ang mga puwersang Estados Unidos noong maagang bahagi ng 1972, at nalimitahan ang kanilang operasyon sa suporta sa himpapawid, suporta sa artilerya, mga tagapayo, at pagpadala ng mga materiel. Nakita ng mga Kasunduang Paris para sa Kapayapaan noong Enero 1973 ang pagtanggal ng lahat ng puwersa ng Estados Unidos;[65]:457 nasira ang kasunduan ng halos kaagad-agad, nagpatuloy ang labanan ng hanggang dalawa pang taon. Bumagsak ang Phnom Penh sa Khmer Rohos noong Abril 17, 1975, habang nakita ng opensibang tagsibol ng 1975 ng Pagbagsak ng Saigon sa Hukbong Bayan ng Biyetnam noong Abril 30, na minarkahan ang katapusan ng digmaan; muling pinagkaisa ang Hilaga at Timog Biyetnam noong Hulyo 2 ng sumunod na taon.

Siningil ng digmaan ang napakalaking halaga ng pagkasawi ng mga tao: tinatayang ang bilang ng mga namatay na mga sundalong Biyetnames at sibilyan ay mula sa 966,000[21] hanggang 3 milyon.[51] Namatay din sa labanan ang 275,000–310,000 Kamboyano,[52][53][54] 20,000–62,000 taga-Laos,[51] at 58,220 kasapi ng serbisyong Estados Unidos.[A 7] Kaagad nagdulot ang katapusan ng Digmaang Biyetnam ng krisis repuhiyado (refugee) sa mga taong bangkang Biyetnames at mas malaking Indotsina, na nakita ang mga milyong repuhiyado na umalis sa Indotsina, na tinatayang 250,000 sa kanila ang nasawi sa dagat. Nang nasa kapangyarihan, nagsagawa ang Khmer Rohos ng henosodyo ng mga Kamboyano, habang tumaas sa kalaunan ang labanan sa pagitan nila at ng pinag-isang Biyetnam sa Digmaang Kamboyano–Biyetnames, na pinabagsak ang pamahalaang Khmer Rohos noong 1979. Bilang tugon, sinalakay ng Tsina ang Biyetnam na sinundan ng mga labanan sa teritoryo na tumagal hanggang 1991. Sa loob ng Estados Undios, nagdulot ang digmaan sa pag-usbong ng tinatawag na Sindromeng Biyetnam (Vietnam Syndrome), isang pag-ayaw ng publiko sa mga pag-sangkot ng Amerikanong militar sa ibayong-dagat,[66] na, kasama ng iskandalo sa Watergate ay nag-ambag sa krisis ng kumpiyansa na nakaapekto sa Amerika sa buong dekada 1970.[67]

Sinira ng Hukbong Himpapawid ng Estados Unidos ang 20% ng gubat ng Timog Biyetnam at 20–50% ng mga kagubatang bakawan sa pagdilig ng 20 milyong galon ng nakakalasong pamatay-halaman (mga defoliant) kabilang ang Agent Orange (o Ahenteng Naranha).[68][69][70] Ang digmaan ay isa sa pinakakaraniwang ginagamit na halimbawa ng ekosidiyo.[68][71][72]

Mga anotasyon

baguhin
  1. ↑ 1.0 1.1 Dahil sa maagang presensya ng mga tropang Estados Unidos sa Biyetnam, pinagtatalunan ang simula ng Digmaang Biyetnam. Noong 1998, pagkatapos ng mataas na antas ng pagrepaso ng Departmento ng Depensa (DoD) at sa pamamagitan ng mga pagsisikap ng pamilya ni Richard B. Fitzgibbon, opisyal na nabago ang simula ng Digmaang Biyetnam sa 1 Nobyembre 1955 sang-ayon sa pamahalaan ng Estados Unidos.[1] Kasalukuyang binabanggit sa mga ulat ng pamahalaan ng Estados Unidos ang 1 Nobyembre 1955 bilang simulang petsa ng "Labanang Biyetnam", dahil minarkahan ng petsang ito nang ang Military Assistance Advisory Group (MAAG) ng Estados Unidos sa Indotsina (ipinakalat sa Timog-silangang Asya sa ilalim ni Pangulo Harry Truman ng Estados Unidos) ay muling inorganisa sa mga yunit partikular sa bansa at naitatag ang MAAG sa Biyetnam.[2]:20 Kabilang sa ibang simulang petsa ay nang inawtorisa ng Hanoi ang puwersa Viet Cong sa Timog Biyetnam upang simulan ang mababang-antas na insurhensiya noong Disyembre 1956,[3] samantalang may iba na tinitingnan ang 26 Setyembre 1959, nang naganap ang unang labanan sa pagita ng Viet Cong at ang hukbong Timog Biyetnames, bilang simulang petsa.[4]
  2. ↑ 1955–1963
  3. ↑ 1963–1969
  4. ↑ 1964–1968
  5. ↑ Sang-ayon sa opisyal na kasaysayan ng Hanoi, isang sangay ang Viet Cong ng Hukbong Bayan ng Biyetnam.[6]
  6. ↑ Paunang taya ng mas mataas na pigura, na inisip sa kalaunan na pinalobo na hindi bababa sa 30% (mas mababang pigura)[21][22]:450–453
  7. ↑ 7.0 7.1 Nagmula ang mga pigurang 58,220 at 303,644 para sa mga namatay at nasugatan para sa Estados Unidos sa Department of Defense Statistical Information Analysis Division (SIAD), Defense Manpower Data Center, gayon din mula tala ng katunayan ng Department of Veterans na nakapetsang Mayo 2010; ang kabuuan ay 153,303 WIA na di kabilang ang 150,341 tao na hindi nangangailangan ng pangangalaga ng ospital[39] ang CRS (Congressional Research Service) Ulat para sa Kongreso, Mga Nasawi sa Digmaang Amerikano at Operasyong Militar: Mga Tala at Estadistika, pinetsahan ng 26 Pebrero 2010,[40] at ang aklat na Crucible Vietnam: Memoir of an Infantry Lieutenant.[2]:65,107,154,217 May ilang ibang sanggunian ang nagibigay ng ibang mga pigura (e.g. binanggit ng dokumentaryo noong 2005/2006 na Heart of Darkness: The Vietnam War Chronicles 1945–1975 ang pigurang 58,159 patay sa Estados Unidos,[41] at ang aklat noong 2007 na Vietnam Sons ay nagbigay na pigurang 58,226)[42]
  8. ↑ Bago dito, ang Pagpapayong Pangkat ng Tulong Militar ng Indochina (na may inawtorisang lakas na 128 tao) ay itinayo noong Setyembre 1950 na may misyong pangasiwaan ang paggamit at pamamahagi ng kagamitang militar ng Estados Unidos ng Pransya at kanilang mga kakampi.

Mga sanggunian

baguhin
  1. ↑ "Name of Technical Sergeant Richard B. Fitzgibbon to be added to the Vietnam Veterans Memorial". Department of Defense (DoD). Inarkibo mula sa orihinal noong 20 Oktubre 2013.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ 2.0 2.1 Lawrence, A.T. (2009). Crucible Vietnam: Memoir of an Infantry Lieutenant (sa wikang Ingles). McFarland. ISBN 978-0-7864-4517-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  3. ↑ Olson & Roberts 2008, p. 67.
  4. ↑ "Chapter 5, Origins of the Insurgency in South Vietnam, 1954–1960". The Pentagon Papers (Gravel Edition), Volume 1. Boston: Beacon Press. 1971. Section 3, pp. 314–346. Inarkibo mula sa orihinal noong 19 Oktubre 2017. Nakuha noong 17 Agosto 2008 – sa pamamagitan ni/ng International Relations Department, Mount Holyoke College.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ 5.0 5.1 The Paris Agreement on Vietnam: Twenty-five Years Later (Conference Transcript) (sa wikang Ingles). Washington, DC: The Nixon Center. Abril 1998. Inarkibo mula sa orihinal noong 1 Setyembre 2019. Nakuha noong 5 Setyembre 2012 – sa pamamagitan ni/ng International Relations Department, Mount Holyoke College.{{cite report}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ Military History Institute of Vietnam 2002, p. 182. "By the end of 1966 the total strength of our armed forces was 690,000 soldiers." (sa Ingles)
  7. ↑ Doyle, Edward; Lipsman, Samuel; Maitland, Terence (1986). The Vietnam Experience The North (sa wikang Ingles). Time Life Education. pp. 45–49. ISBN 978-0-939526-21-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  8. ↑ 8.0 8.1 "China admits 320,000 troops fought in Vietnam". Toledo Blade (sa wikang Ingles). Reuters. 16 Mayo 1989. Nakuha noong 24 Disyembre 2013.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  9. ↑ Roy, Denny (1998). China's Foreign Relations (sa wikang Ingles). Rowman & Littlefield. p. 27. ISBN 978-0-8476-9013-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ 10.0 10.1 Womack, Brantly (2006). China and Vietnam (sa wikang Ingles). Cambridge University Press. p. 179. ISBN 978-0-521-61834-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 Tucker, Spencer C (2011). The Encyclopedia of the Vietnam War: A Political, Social, and Military History (sa wikang Ingles). ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-960-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  12. ↑ "Area Handbook Series Laos" (sa wikang Ingles). Nakuha noong 1 Nobyembre 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  13. ↑ O'Ballance, Edgar (1982). Tracks of the bear: Soviet imprints in the seventies (sa wikang Ingles). Presidio. p. 171. ISBN 978-0-89141-133-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  14. ↑ Pham Thi Thu Thuy (1 Agosto 2013). "The colorful history of North Korea-Vietnam relations". NK News (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 24, 2015. Nakuha noong 3 Oktubre 2016.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  15. ↑ Le Gro, William (1985). Vietnam from ceasefire to capitulation (PDF) (sa wikang Ingles). US Army Center of Military History. p. 28. ISBN 978-1-4102-2542-9. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Pebrero 2, 2023.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  16. ↑ "The rise of Communism". www.footprinttravelguides.com. Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Nobyembre 2010. Nakuha noong 31 Mayo 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  17. ↑ "Hmong rebellion in Laos". Members.ozemail.com.au (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 4, 2023. Nakuha noong 11 Abril 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  18. ↑ "Vietnam War Allied Troop Levels 1960–73" (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 2 Agosto 2016. Nakuha noong 2 Agosto 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link), hinango noong 7 Nobyembre 2017
  19. ↑ Doyle, Jeff; Grey, Jeffrey; Pierce, Peter (2002). "Australia's Vietnam War – A Select Chronology of Australian Involvement in the Vietnam War" (PDF) (sa wikang Ingles). Texas A&M University Press. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Nobyembre 10, 2022.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  20. ↑ Blackburn, Robert M. (1994). Mercenaries and Lyndon Johnson's "More Flage": The Hiring of Korean, Filipino, and Thai Soldiers in the Vietnam War (sa wikang Ingles). McFarland. ISBN 0-89950-931-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 Hirschman, Charles; Preston, Samuel; Vu, Manh Loi (Disyembre 1995). "Vietnamese Casualties During the American War: A New Estimate" (PDF). Population and Development Review (sa wikang Ingles). 21 (4): 783. doi:10.2307/2137774. JSTOR 2137774. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Oktubre 12, 2013.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 Lewy, Guenter (1978). America in Vietnam (sa wikang Ingles). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-987423-1.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  23. ↑ "Battlefield:Vietnam – Timeline". PBS. Inarkibo mula sa orihinal noong Hunyo 4, 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  24. ↑ 24.0 24.1 Moyar, Mark. "Triumph Regained: The Vietnam War, 1965–1968." Encounter Books, Disyembre 2022. Indeks ng Kabanata 17 sa Ingles: "Communists provided further corroboration of the proximity of their casualty figures to American figures in a postwar disclosure of total losses from 1960 to 1975. During that period, they stated, they lost 849,018 killed plus approximately 232,000 missing and 463,000 wounded. Casualties fluctuated considerably from year to year, but a degree of accuracy can be inferred from the fact that 500,000 was 59 percent of the 849,018 total and that 59 percent of the war's days had passed by the time of Fallaci's conversation with Giap. The killed in action figure comes from "Special Subject 4: The Work of Locating and Recovering the Remains of Martyrs From Now Until 2020 And Later Years," dinowload mula sa websayt pamahalaang Biyetnames na datafile noong 1 Disyembre 2017. Ang mga pigura sa itaas sa mga nawawala at nasugatan ay kinalkula gamit ang mga rasyo dineklerang nasawa sa panahon mula 1945 hanggang 1979, sa panahon na ang mga Komunista ay natamo ang 1.1 milyong pinatay, 300,000 nawawala, at 600,000 nasugatan. Ho Khang, ed, Lich Su Khang Chien Chong My, Cuu Nuoc 1954–1975, Tap VIII: Toan Thang (Hanoi: Nha Xuat Ban Chinh Tri Quoc Gia, 2008), 463." (sa Ingles)
  25. ↑ "Chuyên đề 4 CÔNG TÁC TÌM KIẾM, QUY TẬP HÀI CỐT LIỆT SĨ TỪ NAY ĐẾN NĂM 2020 VÀ NHỮNG NĂM TIẾP THEO". Datafile.chinhsachquandoi.gov.vn (sa wikang Biyetnames). Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 4, 2023. Nakuha noong 11 Abril 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ "Công tác tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ từ nay đến năm 2020 và những năn tiếp theo" [The work of searching and collecting the remains of martyrs from now to 2020 and the next] (sa wikang Biyetnames). Ministry of Defence, Government of Vietnam. Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Disyembre 2018. Nakuha noong 11 Hunyo 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  27. ↑ Joseph Babcock (29 Abril 2019). "Lost Souls: The Search for Vietnam's 300,000 or More MIAs". Pulitzer Centre (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Nobyembre 10, 2022. Nakuha noong 28 Hunyo 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 28.3 Hastings, Max (2018). Vietnam an epic tragedy, 1945–1975 (sa wikang Ingles). Harper Collins. ISBN 978-0-06-240567-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  29. ↑ James F. Dunnigan; Albert A. Nofi (2000). Dirty Little Secrets of the Vietnam War: Military Information You're Not Supposed to Know (sa wikang Ingles). Macmillan. ISBN 978-0-312-25282-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  30. ↑ "North Korea fought in Vietnam War". BBC News Online. 31 Marso 2000. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 12, 2023. Nakuha noong 18 Oktubre 2015.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  31. ↑ Pribbenow, Merle (Nobyembre 2011). "North Korean Pilots in the Skies over Vietnam" (PDF) (sa wikang Ingles). Woodrow Wilson International Center for Scholars. p. 1. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Hunyo 5, 2023. Nakuha noong 3 Marso 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  32. ↑ Thayer, Thomas C. (1985). War Without Fronts: The American Experience in Vietnam (sa wikang Ingles). Westview Press. ISBN 978-0-8133-7132-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  33. ↑ Rummel, R.J (1997), "Table 6.1A. Vietnam Democide : Estimates, Sources, and Calculations", Freedom, Democracy, Peace; Power, Democide, and War, University of Hawaii System (sa wikang Ingles), inarkibo mula sa orihinal (GIF) noong Marso 13, 2023{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  34. ↑ Clarke, Jeffrey J. (1988). United States Army in Vietnam: Advice and Support: The Final Years, 1965–1973 (sa wikang Ingles). Center of Military History, United States Army. The Army of the Republic of Vietnam suffered 254,256 recorded combat deaths between 1960 and 1974, with the highest number of recorded deaths being in 1972, with 39,587 combat deaths{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  35. ↑ "The Fall of South Vietnam" (PDF). Rand.org (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Enero 29, 2023. Nakuha noong 11 Abril 2021.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  36. ↑ Vietnam Veterans Memorial Fund (4 Mayo 2021). "2021 NAME ADDITIONS AND STATUS CHANGES ON THE VIETNAM VETERANS MEMORIAL" (Nilabas sa mamamahayag) (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 29, 2023.{{cite nilabas sa mamamhayag}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  37. ↑ National Archives–Vietnam War U.S. Military Fatal Casualties (sa wikang Ingles), 15 Agosto 2016, nakuha noong 29 Hulyo 2020{{citation}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  38. ↑ "Vietnam War U.S. Military Fatal Casualty Statistics: HOSTILE OR NON-HOSTILE DEATH INDICATOR." U.S. National Archives. 29 Abril 2008. Hinango noong 13 Hulyo 2019 (sa Ingles).
  39. ↑ America's Wars (PDF) (Ulat) (sa wikang Ingles). Department of Veterans Affairs. Mayo 2010. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 24 Enero 2014.{{cite report}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  40. ↑ Anne Leland; Mari–Jana "M-J" Oboroceanu (26 Pebrero 2010). American War and Military Operations: Casualties: Lists and Statistics (PDF) (Ulat) (sa wikang Ingles). Congressional Research Service. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Mayo 14, 2023.{{cite report}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  41. ↑ Aaron Ulrich (editor); Edward FeuerHerd (producer and director) (2005, 2006). Heart of Darkness: The Vietnam War Chronicles 1945–1975 (Box set, Color, Dolby, DVD-Video, Full Screen, NTSC, Dolby, Vision Software) (Documentary). Koch Vision. Naganap noong 321 minutes. ISBN 1-4172-2920-9.
  42. ↑ Kueter, Dale (2007). Vietnam Sons: For Some, the War Never Ended. AuthorHouse. ISBN 978-1-4259-6931-8.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  43. ↑ T. Lomperis, From People's War to People's Rule (1996) (sa Ingles)
  44. ↑ "Australian casualties in the Vietnam War, 1962–72" (sa wikang Ingles). Australian War Memorial. Inarkibo mula sa orihinal noong Pebrero 14, 2023. Nakuha noong 29 Hunyo 2013.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  45. ↑ "Overview of the war in Vietnam" (sa wikang Ingles). New Zealand and the Vietnam War. 16 Hulyo 1965. Inarkibo mula sa orihinal noong 26 Hulyo 2013. Nakuha noong 29 Hunyo 2013.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  46. ↑ "America Wasn't the Only Foreign Power in the Vietnam War" (sa wikang Ingles). 2 Oktubre 2013. Inarkibo mula sa orihinal noong Abril 18, 2023. Nakuha noong 10 Hunyo 2017.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  47. ↑ "Vietnam Reds Said to Hold 17 From Taiwan as Spies". The New York Times (sa wikang Ingles). 1964. Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 7, 2023.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  48. ↑ Larsen, Stanley (1975). Vietnam Studies Allied Participation in Vietnam (PDF) (sa wikang Ingles). Department of the Army. ISBN 978-1-5176-2724-9. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Hunyo 6, 2023.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  49. ↑ "Asian Allies in Vietnam" (PDF) (sa wikang Ingles). Embassy of South Vietnam. Marso 1970. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong Mayo 21, 2023. Nakuha noong 18 Oktubre 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  50. ↑ Shenon, Philip (23 Abril 1995). "20 Years After Victory, Vietnamese Communists Ponder How to Celebrate". The New York Times (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Mayo 27, 2023. Nakuha noong 24 Pebrero 2011. The Vietnamese government officially claimed a rough estimate of 2 million civilian deaths, but it did not divide these deaths between those of North and South Vietnam.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  51. ↑ 51.0 51.1 51.2 51.3 51.4 Obermeyer, Ziad; Murray, Christopher J L; Gakidou, Emmanuela (23 Abril 2008). "Fifty years of violent war deaths from Vietnam to Bosnia: analysis of data from the world health survey programme". British Medical Journal (sa wikang Ingles). 336 (7659): 1482–1486. doi:10.1136/bmj.a137. PMC 2440905. PMID 18566045. From 1955 to 2002, data from the surveys indicated an estimated 5.4 million violent war deaths ... 3.8 million in Vietnam{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  52. ↑ 52.0 52.1 Heuveline, Patrick (2001). "The Demographic Analysis of Mortality Crises: The Case of Cambodia, 1970–1979". Forced Migration and Mortality (sa wikang Ingles). National Academies Press. pp. 102–104, 120, 124. ISBN 978-0-309-07334-9. As best as can now be estimated, over two million Cambodians died during the 1970s because of the political events of the decade, the vast majority of them during the mere four years of the 'Khmer Rouge' regime. ... Subsequent reevaluations of the demographic data situated the death toll for the [civil war] in the order of 300,000 or less.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  53. ↑ 53.0 53.1 Banister, Judith; Johnson, E. Paige (1993). Genocide and Democracy in Cambodia: The Khmer Rouge, the United Nations and the International Community (sa wikang Ingles). Yale University Southeast Asia Studies. p. 97. ISBN 978-0-938692-49-2. An estimated 275,000 excess deaths. We have modeled the highest mortality that we can justify for the early 1970s.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  54. ↑ 54.0 54.1 Sliwinski, Marek (1995). Le Génocide Khmer Rouge: Une Analyse Démographique [The Khmer Rouge genocide: A demographic analysis] (sa wikang Ingles). L'Harmattan. pp. 42–43, 48. ISBN 978-2-7384-3525-5.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  55. ↑ "Vietnam War". Encyclopædia Britannica (sa wikang Ingles). Nakuha noong 5 Marso 2008. Meanwhile, the United States, its military demoralized and its civilian electorate deeply divided, began a process of coming to terms with defeat in its longest and most controversial war{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  56. ↑ Friedman, Herbert. "Allies of the Republic of Vietnam" (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 7, 2012. Nakuha noong 1 Mayo 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  57. ↑ Lind, Michael (1999). "Vietnam, The Necessary War: A Reinterpretation of America's Most Disastrous Military Conflict". The New York Times (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong Marso 7, 2023. Nakuha noong 17 Enero 2014.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  58. ↑ "Vietnam War: Causes, Facts & Impact". HISTORY (sa wikang Ingles). 2023-03-28. Nakuha noong 2023-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  59. ↑ "Vietnam War | Facts, Summary, Years, Timeline, Casualties, Combatants, & Facts". www.britannica.com (sa wikang Ingles). 2023-06-16. Nakuha noong 2023-07-08.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  60. ↑ Eckhardt, George (1991). Vietnam Studies Command and Control 1950–1969 (sa wikang Ingles). Department of the Army. p. 6. Inarkibo mula sa orihinal noong 19 Oktubre 2017. Nakuha noong 31 Oktubre 2014.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  61. ↑ 61.0 61.1 Ang, Cheng Guan (2002). The Vietnam War from the Other Side (sa wikang Ingles). RoutledgeCurzon. ISBN 978-0-7007-1615-9.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  62. ↑ 62.0 62.1 "Vietnam War Allied Troop Levels 1960–73" (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 2 Agosto 2016. Nakuha noong 1 Hunyo 2018.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  63. ↑ Li, Xiaobing (2010). Voices from the Vietnam War: Stories from American, Asian, and Russian Veterans (sa wikang Ingles). University Press of Kentucky. p. 85. ISBN 978-0-8131-7386-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  64. ↑ Military History Institute of Vietnam 2002, pp. 247–249.
  65. ↑ Kolko, Gabriel (1985). Anatomy of a War: Vietnam, the United States, and the Modern Historical Experience (sa wikang Ingles). Pantheon Books. ISBN 978-0-394-74761-3.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  66. ↑ Kalb, Marvin (22 Enero 2013). "It's Called the Vietnam Syndrome, and It's Back" (sa wikang Ingles). Brookings Institution. Inarkibo mula sa orihinal noong Disyembre 24, 2022. Nakuha noong 12 Hunyo 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  67. ↑ Horne, Alistair (2010). Kissinger's Year: 1973 (sa wikang Ingles). Phoenix Press. pp. 370–371. ISBN 978-0-7538-2700-0.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  68. ↑ 68.0 68.1 Fox, Diane N. (2003). "Chemical Politics and the Hazards of Modern Warfare: Agent Orange". Sa Monica, Casper (pat.). Synthetic Planet: Chemical Politics and the Hazards of Modern Life (PDF) (sa wikang Ingles). Routledge Press. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2010-07-27.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  69. ↑ Kolko 1994, pp. 144–145.
  70. ↑ Westing, Arthur H. (1984). Herbicides in War: The Long-term Ecological and Human Consequences (sa wikang Ingles). Taylor & Francis. pp. 5ff.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  71. ↑ Falk, Richard A. (1973). "Environmental Warfare and Ecocide — Facts, Appraisal, and Proposals". Bulletin of Peace Proposals (sa wikang Ingles). 4 (1): 80–96. doi:10.1177/096701067300400105. ISSN 0007-5035. JSTOR 44480206. S2CID 144885326.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  72. ↑ Chiarini, Giovanni (1 Abril 2022). "Ecocide: From the Vietnam War to International Criminal Jurisdiction? Procedural Issues In-Between Environmental Science, Climate Change, and Law". Cork Online Law Review (sa wikang Ingles). SSRN 4072727.{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
 
May kaugnay na midya tungkol sa Vietnam War ang Wikimedia Commons.
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Digmaang_Biyetnam&oldid=2084140"