Wikipedia

Ebanghelyo ni Marcos

(Idinirekta mula sa Ebanghelyo ayon kay Marcos)
Mga Aklat ng Bibliya

Ang Ebanghelyo ni Marcos o Ang Ebanghelyo ayon kay Marcos[1] ang ikalawang ebanghelyo sa Bagong Tipan ng Bibliya. Ayon sa tradisyonal na paniniwala, ito ay isinulat ni Juan Marcos na kasama ni Apostol Pedro. Ayon naman sa karamihan ng mga eskolar ng Bibliya, ang may-akda nito ay isang hindi alam na Kristiyano at ang ebanghelyong ito ang pinakauna sa tatlong pang mga ebanghelyo sa kanon ng Bagong Tipan (Mateo, Marcos, Lucas at Juan). Ang aklat na ito ay isinulat noong mga 70 CE sa Syria at pinagbasehan ng Ebanghelyo ni Mateo at Ebanghelyo ni Lucas. Ang karamihan sa mga eskolar ng Bibliya ay naniniwala na dinagdag lamang ang Marcos 16:9-20 sa mga kalaunang manuskrito ng aklat na ito dahil wala ito sa mga sinaunang manuskrito nito. Sa ibang bersiyon nilagyan ito ng titulong "Ang Mahabang Pagwawakas ng Magandang Balita Ayon kay Marcos." Ngunit ibinibigay din ang maiksing bahagi bilang Ang Maikling Pagwawakas ng Magandang Balita Ayon kay Marcos.

Komposisyon

baguhin

Ang may-akda ng Ebanghelyo ni Marcos ay hindi nagbigay ng pangalan ng may-akda nito.[2] Ang isang ikalawang siglong (2nd century) CE na tradisyon ay nagtalaga sa may-akda nito bilang si Marcos na Ebanghelista (o Juan Marcos) na kasama ni Apostol Pedro.[3][4][5][6] Ang paggamit ng may-akda nito ng iba't ibang mga pinagkukunan ay sumasalungat sa tradisyonal na pananaw na si Marcos na Ebanghelista ang sumulat ng aklat na ito. Ayon sa karamihan ng mga eskolar ng Bibliya, ang may-akda ng aklat na ito ay hindi alam.[7][8] Ang ebanghelyong ito ay isinulat sa Griyego sa sandaling pagkatapos ng pagkakawasak ng Ikalawang Templo sa Jerusalem noong 70 CE at posibleng isinulat ito sa Syria.[9]

May-akda at mga pinagkunan

baguhin
 
Mantegna's St. Mark.

Ayon kay Irenaeus, si Papias of Hierapolis, na sumulat noong simula ng ikalawang siglo (2nd century) CE ay nag-ulat na ang ebanghelyong ito ay isinulat ni Juan Marcos na kasama ni Apostol Pedro sa Roma na ang "isang layuning lamang - na walang alisin sa kanyang nari,nig at hindi gumawa ng maling pangungusap tungkol dito."[10] Ang karamihan sa mga eskolar ng Bibliya ay naniniwalang ang ebanghelyong ito ay isinulat sa Syria ng isang hindi kilalang Kristiyano noong mga 70 CE gamit ang iba't ibang mga pinagkunan kabilang ang isang salaysay ng pasyon, mga kalipunan ng mga kuwento ng pagmimilagro, mga tradisyong apokaliptiko at mga disputasyon at mga kasabihang didaktiko.[9] Ang konklusyon ng mga eskolar na ang ebanghelyong ito ay hindi isinulat ng alagad na si Marcos o ng isang katutubo ng Palestina ay sinusuportahan ng mga sumunod na argumento. Ang may-akda nito ay pangunahing sumulat sa mga mambabasang hentil na mamamayang nagsasalita ng Griyego sa Imperyo Romano. Ang mga tradisyong Hudyo ay kailangang ipaliwanag na maliwanag ng may akda para sa kapakinabangan ng mga hindi-Hudyong mambabasa nito. Halimbawa, sa Mark 7:1–4; 14:12; 15:42, ang mga salita at pariralang Aramaiko ay pinalawig at pinaliwanag ng may-akda nito gaya ταλιθα κουμ (talitha koum, Mark 5:41); κορβαν (Corban, Mark 7:11); αββα (abba, Mark 14:36). Nang sumipi (quoted) sa Lumang Tipan ang may-akda nito, ito ay humango sa saling Griyego ng Hebreong Lumang Tipan na tinatawag na Septuagint gaya ng makikita sa Mark 1:2; 2:23–28; 10:48b; 12:18–27, 2:10 sa Daniel 7:13–14. Ang saling Griyegong Septuagint ng Tanakh (Lumang Tipan) ay hindi tinatanggap ng mga Hudyo sa kasalukuyang panahon dahil sa sinasabing korupsiyon nito ng Hebreo.[11] Ang ebanghelyong ito ay naglalaman ng ilang mga kamalian sa heograpiya ng Palestina[12][13][14] at mga kustombre ng Hudyo noong unang siglo CE.[15] Halimbawa, ayon sa Marcos 7:31: Pagbalik ni Jesus mula sa lupain ng Tiro, dumaan siya sa Sidon at nagtuloy sa Lawa ng Galilea, matapos tahakin ang lupain ng Decapolis. Ang talatang ito ay nagmumungkahing ang Sidon ay sa pagitan ng kalye mula sa Tiro hanggang sa Lawa ng Galilea. Gayunpaman, ang Lawa ng Galilea ay sa timog silangan ng Tiro samantalang ang Sidon ay nasa hilaga ng siyudad. Ayon kay David Barr na propesor ng Relihiyon sa Wright State University: "ang itineraryong iginuhit sa 7:31 ay tulad ng pagpunta sa New York tungo sa Washinton, D.C. sa daan ng Boston"! Simpleng hindi posible na dumaan sa Sidon mula sa Tiro upang maabot ang lawa ng Galilea. Ang masama pa nito, isang katotohanang historikal na walang direktang kalye mula sa Sidon tungo sa Lawa ng Galile noong unang siglo CE. Gayunpaman, mayroong isa mula sa Tiro tungo sa Lawa ng Galilea. Kaya may dalawang mga pagkakamaling heograpikal sa itaas na talata. Una, ang may akda ay halatang walang alam sa relatibong mga posisyon ng Sidon, Tiro at Lawa ng Galilea. Ikalawa, hindi niya alam na walang direktang kalye sa pagitan ng Sidon at Lawa ng Galilea noong panahon ni Hesus." Ang isa pang halimbawa ng mga pagkakamali ang episodyong makikita sa Marcos 5:1. Dito, ginawa ng may akda na si Hesus ay dumaan sa Lawa ng Galilea upang maabot ang Gerasa na nagpapahiwatig na ang Gerasa ay isang siyudad na malapit sa lawa. Ang Gerasa ay higit na 50 kilometrong sa timog silangan ng Lawa ng Galilea. Wala ring pagpapahiwatig ng anumang malapit na lawa. Gaya ng sinabi ng mga eskolar ng Jesus Seminar, "Ang Gerasa ay matatagpuan mga 30 milya sa timog silangan ng Lawa ng Galilea na hindi eksaktong konbinyenteng lokasyon para sa pagkakalunod ng mga baboy. Muling inilipat ng may-akda ng Ebanghelyo ni Mateo ang demoniac sa Gadara na tanging anim na milya mula sa baybayin ng lawa. Ang mga kalaunang skriba ay sumubok ng ibang mga lunas upang pakibagayan ang mga baboy."[15] Bukod sa mga kamaliang heograpikal, ang may akda ng ebanghelyong ito ay nakagawa rin ng mga pagkakamali tungkol sa mga kustombre ng Hudyo sa Palestina noong panahon ni Hesus gaya ng makikita sa Marcos 10:11-12 at Marcos 7:3-4.[15]

Genre

baguhin

Itinuring ni Franz Overbeck na ang mga ebanghelyo bilang mga tanging bagong genre ng panitikang Kristiyano samantalang ang ibang mga aklat sa Bagong Tipan ay minodelo sa mga tradisyonal na uri ng mga pantikang relihiyoso. Ang maimpluwensiya (influential) na disiplinang tinatawag na kritisismo ng anyo (form criticism) ang nagpalaganap ng pananaw na ito at naglarawan sa genre na ito bilang "mabuting balita" na nakasentro sa buhay, kamatayan at resureksiyon ni Hesus na may pagsasamo ng pagsisisi at pananampalataya bilang pangunahing layunin.[16]

Gayunpaman, ang mga pagiging katulad (parallels) sa mga pantikang Greco-Romano ay umiiral. Halimbawa, ang didaktikong mga biograpiya ng buhay ni Moises ni Philo ng Alexandria. Sa karagdagan, ang may-akda ng Marcos ay hindi interesado sa pinagmulan, edukasyon, at mga panloob na pag-unlad ni Hesus ngunit nagsasalaysay ito ng kasaysayan ng katuparan ng mga pangakong pang-diyos mula sa perspektibo ng may-akdang ito. Sa pokus na ito, ang aklat ni Marcos ay katulad ng sa historikal na biograpiyang tulad ng "Mga Buhay ng mga Caesar" ni Sueton.[17]

Sa kalimitan, sa mga sinaunang (ancient) panitikan, ang mga pangyayaring pangkasaysayan ay inuugnay sa kapangyarihan ng diyos sa pamamagitan ng mga direktang pakikipag-ugnayan nito. Halimbawa, ang paghahati ng mga langit sa Marcos 1:10 o ang ulap sa Marcos 9:7. Gayunpaman, ang nangingibabaw na stratehiya ng aklat ng Marcos ay upang ilarawan ang mga tao na umaasal sa sarili nito ngunit sa kontekto ng plano ng diyos. Kaya pinapakita nito ang pagkakaiba ng Iliad ni Homer sa isang dako at ng kay Herodotus at Deutorononomista sa kabilang dako. Ang historiagrapiya sa sinaunang panahon ay nangingibabaw na hindi interesado sa mga katotohanan gaya ng sa modernong positibismo ngunit sa Mimesis (representasyonj) at pagpaliwanag. Sa layuning ito, ang mga pagmimilagro ay isinama ni Herodotus sa etnograpiya. Sa Lumang Tipan, sina Moises, Samuel o Elias ay lumilitaw na tagapamagitan sa pagitan ng diyos at ng bayan nito.[18]

Isinama ng eskolar na si Adela Yarbro Collins ang mga obserbasyong ito sa paglalarawan sa aklat ni Marcos bilang "eskatolohikal na pang-kasaysayan monograpo" na isang uri ng pagsulat na naka-ugat sa tradisyonal at kontemporaryong panitikan.[19]

Pinagbasehan ng Aklat ni Mateo at Lucas

baguhin
Tingnan din: Hipotesis ng dalawang-pinagkunan at Dokumentong Q
 
Isang halimbawa ng magkatulad na talata (kulay pula) sa parehong Ebanghelyo ni Mateo at Ebanghelyo ni Lucas na kinopya sa Ebanghelyo ni Marcos o sa Dokumentong Q.
 
Unang pahina ng Aklat ni Marcos sa Minuscule 544

Ang karamihan sa mga eskolar ay naniniwalang ang Ebanghelyo ni Markos ang unang isinulat sa apat na kanonikal na ebanghelyo na Ebanghelyo ni Mateo, Ebanghelyo ni Marcos, Ebanghelyo ni Lucas at Ebanghelyo ni Juan. Ang Ebanghelyo ni Marcos ay umiiral na bago pa man isulat ang iba pang tatlong mga ebanghelyo.[20]. Ayon sa karamihan ng mga eskolar ng Bibliya, ang Ebanghelyo ni Marcos at ang Dokumentong Q ang pinagbatayan (o pinagkopyahan) ng mga may-akda ng Ebanghelyo ni Mateo at Ebanghelyo ni Lucas[21][22]. Ang tawag sa nangingibabaw na pananaw na ito ng mga eeeeskolar ng Bibliya ang hipotesis ng dalawang-pinagkunan (two-source hypothesis).[23][24][25][26][27] Ang Ebanghelyo ni Marcos ay isang maikling salaysay na isinulat sa Griyegong Koine at pinagbasehan ng dalawa pang sinoptikong mga ebanghelyo na Ebanghelyo ni Mateo at Ebanghelyo ni Lucas. Ito ay nagbibigay ng pangkalahatang kronolohiya mula sa bautismo ni Hesus hanggang sa walang laman na libingan nito.[27]

Paglalarawan

baguhin

Sinulat ni Juan Marcos ang ebanghelyong ito noong mga taong 54 hanggang 61 bilang pagtugon sa mga kahilingan ng mga Romano. Nakabatay ito sa mga pangaral ni San Pedro at may layuning patotohanan ang pagiging Manunubos at Diyos ni Hesukristo. Isang pag-uulit ng mga pagtuturo ni San Pedro ang mga unang talata sa ebanghelyong ito, at sariling mga sulat naman ni Juan Marcos ang mga huling talataan.[1]

Mga bahagi

baguhin

Binubuo ng tatlong bahagi ang Ebanghelyo ni Juan Marcos:[1]

  • Pangangaral ni Hesus sa Galilea (1–10)
  • Pangangaral ni Hesus sa Herusalem (11–13)
  • Paghihirap at muling pagkabuhay ni Hesukristo (14–16)

Mga sanggunian

baguhin
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 Abriol, Jose C. (2000). "Ang Ebanghelyo ayon kay Marcos". Ang Banal na Biblia, Natatanging Edisyon, Jubileo A.D. Paulines Publishing House/Daughters of St. Paul (Lungsod ng Pasay) ISBN 9715901077.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link), kasama ang talababa 35 na nasa pahina 1486.
  2. ↑ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
  3. ↑ Bernd Kollmann, Joseph Barnabas (Liturgical Press, 2004), page 30.
  4. ↑ Brown, Raymond E. (1997). Introduction to the New Testament. New York: Anchor Bible. p. 164. ISBN 0-385-24767-2.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  5. ↑ Kirby, Peter. "Gospel of Mark" earlychristianwritings.com Retrieved 30 Enero 2010.
  6. ↑ Darrell L. Bock (9 Oktubre 2007). "The Missing Gospels: Unearthing the Truth Behind Alternative Christianities". Thomas Nelson Inc. ISBN 9780785289067. Nakuha noong 2010-20-16 {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (tulong); Check date values in: |accessdate= (tulong); Unknown parameter |unused_data= ignored (tulong)CS1 maint: postscript (link); Black, David Allen, “Why Four Gospels?” 2001, Kregel Publications. ISBN 0-8254-2070-9. Blomberg, Craig, “Jesus and the Gospels”. 2009, B&H Publishing. P 138-140. ISBN 978-0-8054-4482-7. Edwards, James. “The Gospel According to Mark”. 2002 Eerdmans Publishing Co. LaVerdiere, Eugene. “The Beginning of the Gospel”. 1991, The Liturgical Press. ISBN 0-8146-2478-2. (p15)
  7. ↑ "Above all the heterogeneous source material which the evangelist has worked over tells against [the traditional] account... [t]he author of Mark is a collector, in so far as he demonstrably takes up written and oral material from the tradition which varies in both form and theology." Theissen, Gerd and Annette Merz. The historical Jesus: a comprehensive guide. Fortress Press. 1998. translated from German (1996 edition). p. 26-27
  8. ↑ biblical literature (2010). In Encyclopædia Britannica, Inc. Retrieved 19 Nobyembre 2010, from Encyclopædia Britannica Online: [1]
  9. ↑ 9.0 9.1 Theissen, Gerd and Annette Merz. The historical Jesus: a comprehensive guide. Fortress Press. 1998. translated from German (1996 edition). p. 24-27.
  10. ↑ Papias, quoted in Eusebius History of the Church, trans. G.A. Williamson (London: Penguin Books Ltd., 1965). 3.39.15 / pp. 103–4. Also available online
  11. ↑ http://www.outreachjudaism.org/articles/septuagint.html
  12. ↑ Lee Martin Mc Donald and Stanley E. Porter, Early Christianity and its Sacred Literature, (Nobyembre 2000, Hendrickson Publishers, Inc.), p. 286
  13. ↑ Nineham, Saint Mark (Westminster John Knox Press, 1978), pp. 294-295
  14. ↑ Raymond E. Brown, S.S., An Introduction To The New Testament, The Anchor Bible Reference Library (Doubleday, 1997) pp. 159-160
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 The Acts of Jesus: What Did Jesus Really Do?, Robert Funk, p79
  16. ↑ Adela Yarbro Collins: Mark: a commentary. Minneapolis, Fortress Press, 2007, p. 19-22. ISBN 978-0-8006-6078-9.
  17. ↑ Adela Yarbro Collins: Mark: a commentary, p. 21-33.
  18. ↑ Adela Yarbro Collins: Mark: a commentary, p. 33-42.
  19. ↑ Adela Yarbro Collins: Mark: a commentary, p. 42f.
  20. ↑ Theissen, Gerd and Annette Merz. The historical Jesus: a comprehensive guide. Fortress Press. 1998. translated from German (1996 edition). Chapter 2. Christian sources about Jesus.
  21. ↑ Peter, Kirby (2001–2007). "Early Christian Writings: Gospel of Mark". Nakuha noong 2008-01-15.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) CS1 maint: date format (link)
  22. ↑ Achtemeier, Paul J. (1991–). "The Gospel of Mark". The Anchor Bible Dictonary. Bol. 4. New York, New York: Doubleday. p. 545. ISBN 0385193629. {{cite ensiklopedya}}: Check date values in: |year= (tulong)
  23. ↑ M.G. Easton, Easton's Bible Dictionary (Oak Harbor, WA: Logos Research Systems, Inc., 1996, c1897), "Luke, Gospel According To"
  24. ↑ Meier, John P. (1991). A Marginal Jew. Bol. 2. New York, New York: Doubleday. pp. 955–6. ISBN 0385469934.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  25. ↑ Helms, Randel (1997). Who Wrote the Gospels?. Altadena, California: Millennium Press. p. 8. ISBN 0965504727.{{cite book}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  26. ↑ Marcus, Joel (2004). The Way of the Lord: Christological Exegesis of the Old Testament in the Gospel of Mark. Continuum International Publishing Group. p. 115. ISBN 978-0567082660. {{cite book}}: Check |isbn= value: checksum (tulong)CS1 maint: date auto-translated (link)
  27. ↑ 27.0 27.1 Funk, Robert W. and the Jesus Seminar. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. HarperSanFrancisco. 1998. "Luke," p. 267-364

Mga panlabas na kawing

baguhin
Kinuha sa "https://tl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ebanghelyo_ni_Marcos&oldid=2134979"