Bertebrado
Ang mga bertebrado o mga hayop na may gulugod o nagugulugudan (Latin: vertebrata, Kastila, Portuges: vertebrado, Aleman: Wirbeltier, Ingles: vertebrate) ay mga uri ng Hayop na miyembro ng sublapi Vertebrata (sa loob ng kalapian Chordata), partikular na ang mga kordatang may mga buto sa likod o gulugod. Bumibalang na may 57,739 mga espesye ang mga nailarawan nang mga bertebrado. Pinakamalaking subphylum ng ng kordata ang mga bertebrado, at naglalaman ng mga kilalang malalaking hayop na panglupa. Kabilang sa mga bertebrado ang mga isda, amphibian, reptilya, ibon, at mamalya (kasama ang tao).
| Vertebrate | |
|---|---|
| |
| Example of vertebrates: Acipenser oxyrinchus (Actinopterygii), an African bush elephant (Tetrapoda), a Tiger shark (Chondrichthyes) and a River lamprey (Agnatha). | |
Klasipikasyong pang-agham 
| |
| Dominyo: | Eukaryota |
| Kaharian: | Animalia |
| Superpilo: | Deuterostomia |
| Kalapian: | Chordata |
| Klado: | Olfactores |
| Subpilo: | Vertebrata J-B. Lamarck, 1801[2] |
| Infraphylums | |
| Kasingkahulugan | |
|
Ossea Batsch, 1788[2] | |
Anatomiya at morpolohiya baguhin
Kabilang sa mga katangian ng subphylum na ito ang pagkakaroon ng sistemang muskular na kalakhang bumubuo sa mga magkatambal na mga kimpal o bunton; maging ang pagkakaroon ng sintemang sentrong nerbyos na bahagyang nakapaloob sa gulugod (kung mayroon). Sinasang-ayunan ng mga dalubhasa na ang pinakatangi-tanging pagkakakilanlan ng mga bertebrado ay ang pagkakaroon ng gulugod at kuwerdas na panggulugod, ng sisidlan ng utak, at ng panloob na mga sangkabutuhan (o iskeleton). Subalit hindi ito totoo sa mga isdang lamprey, bagaman pinagtatalunan kung totoo sa ilang mga kordata ang pagkakaroon ng sangkabutuhan.
Kasaysayang pang-ebolusyon baguhin
Nagsimulang magkaroon ng mga bertebrado noong mga may mga 530 milyong taon ang nakararaan noong panahon ng pagsabog na Cambrian, na bahagi ng kapanahunang Cambrian (ang Myllokunmingia ang siyang pinakaunang nakilalang bertebrado). Batay sa isang pagsusuring molekyular na isinagawa kaylan-lamang, kabilang sa mga bertebrado ang mga hagfish, habang ibinibilang na isang kapatid na grupo ng mga bertebrado (sa loob ng karaniwang taxon: ang mga Craniata) ng ibang mga dalubhasa.
Taksonomiya at klasipikasyon baguhin
Ang kaurian ng mga bertebrado batay kina Janvier (1981, 1997), Shu et al. (2003), at Benton (2004).[3]
- Subphylum na Vertebrata
- (Walang-ranggong grupo) Hyperoartia (mga lamprey)
- Klase †Conodonta
- Subklase †Pteraspidomorphi
- Klase †Thelodonti
- Klase †Anaspida
- Klase †Galeaspida
- Klase †Pituriaspida
- Klase †Osteostraci
- Infraphylum Gnathostomata (mga bertebradong may panga)
- Klase †Placodermi (Paleozohikong may pormang armado)
- Klase Chondrichthyes (Kartilyahinadong isda)
- Klase †Acanthodii (Paleozohikong ginulugudang mga pating )
- Superklase Osteichthyes (mabutong isda)
- klase Actinopterygii (isdang may hugis-sinag na palikpik)
- klase Sarcopterygii (isdang may malobong palikpik)
- Subklase Coelacanthimorpha (mga coelacanth o silakanta)
- Subklase Dipnoi (isdang may baga o lungfish)
- Subklase Tetrapodomorpha (mga ninuna ng mga tetrapod)
- Superklase Tetrapoda (bertebradong may apat na paa)
Etimolohiya baguhin
Hinango ang pangalan ng mga bertebrado mula sa mga hanay ng buto ng gulugod (hanay panggulugod o kolumnang vertebral).
Mga sanggunian baguhin
- ↑ Yang, Chuan; Li, Xian-Hua; Zhu, Maoyan; Condon, Daniel J.; Chen, Junyuan (2018). "Geochronological constraint on the Cambrian Chengjiang biota, South China" (PDF). Journal of the Geological Society (sa Ingles). 175 (4): 659–666. Bibcode:2018JGSoc.175..659Y. doi:10.1144/jgs2017-103. ISSN 0016-7649. S2CID 135091168.
- ↑ 2.0 2.1 Nielsen, C. (July 2012). "The authorship of higher chordate taxa". Zoologica Scripta. 41 (4): 435–436. doi:10.1111/j.1463-6409.2012.00536.x. S2CID 83266247.
- ↑ Benton, Michael J. (2004-11-01). Paleontolohiya ng mga Vertebrata (Pangatlong Edisyon pat.). Palathalaang Blackwell. pp. 455 mga dahon. ISBN 0632056371/978-0632056378. Inarkibo mula sa ang orihinal noong 2008-10-19. Nakuha noong 2007-10-12.
{{cite book}}: Check|isbn=value: invalid character (tulong)
Bibliograpiya baguhin
- Benedito, Evanilde (2015). Biologia e Ecologia de Vertebrados (unang edisyon pat.). Brazil: Guanabara Koogan Ltda. at Editora Roca Ltda. pp. 260 pahina. ISBN 978-8-52772-654-2.
{{cite book}}: Unknown parameter|author link=ignored (|author-link=suggested) (tulong) - García-Barros, Enrique (2016). Prácticas de Zoología General: guiones de prácticas (unang edisyon pat.). Espanya: Universidad Autónoma de Madrid. pp. 182 pahina. ISBN 978-8-48344-512-9.
{{cite book}}: Unknown parameter|author link=ignored (|author-link=suggested) (tulong) - Hinneberg, Paul (2015). Organische Naturwissenschaften: Abstammungslehre. Systematik. Palaeontologie. Biogeographie (unang edisyon pat.). Alemanya: Bremen university press. pp. 632 pahina. ISBN 978-3-95562-937-3.
{{cite book}}: Unknown parameter|author link=ignored (|author-link=suggested) (tulong) - Kardong, Kenneth V. (1998). Vertebrates: Comparative Anatomy, Function, Evolution (pangalawang edisyon pat.). Estados Unidos: McGraw-Hill. pp. 747 pahina. ISBN 0-07-115356-X/0-697-28654-1.
{{cite book}}: Check|isbn=value: invalid character (tulong) - Schwegler, Johann S.; Lucius, Runhild (2016). Der Mensch - Anatomie und Physiologie (ikaanim na edisyon pat.). Alemanya: Thieme. pp. 560 pahina. ISBN 978-3-13100-156-6.
- ITIS, ID=331030, taxon=Vertebrata, 07 Agosto 2007