Vilna
Ang Vilna o Vilnius (bigkas sa Litwano: [ˈvʲɪlʲnʲʊs] (
pakinggan), tingnan din ang ibang mga pangalan) ay ang kabisera ng Lithuania at ang pinakamalaking lungsod nito, na may populasyon na 587,581 noong 2020.[3] Tinataya naman ang populasyon ng gumaganang urbanong lugar ng Vilna, na sumasakop sa labas ng hangganan ng lungsod, sa 700,275 noong 2018,[6] habang sang-ayon sa panteritoryong pondo sa segurong pangkalusugan ng Vilna, mayroong 729,923 permanenteng naninirahan noong May 2020 sa pinagsamang lungsod ng Vilna at mga munisipalidad ng distrito ng Vilna.[7] Nasa timog-silangan ng at ikalawang pinakamalaking lungsod sa mga estadong Baltiko ang Vilna. Ito ang luklukan ng pambansang pamahalaan at ng Distritong Munisipalidad ng Vilna.
Vilnius | |||
|---|---|---|---|
.png) Clockwise from top right: Gediminas' Tower, Vilnius business district, Presidential Palace, Pilies Street, Gate of Dawn, Vilnius Cathedral and its bell tower | |||
| |||
| Palayaw: Puso ng Litwaniya | |||
| Bansag: Unitas, Justitia, Spes (Latin: Unity, Justice, Hope) | |||
 Interactive map of Vilnius | |||
| Kamalian ng lua na sa Module:Location_map na nasa linyang 510: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/Lithuania" does not exist | |||
| Mga koordinado: 54°41′N 25°17′E / 54.683°N 25.283°EMga koordinado: 54°41′N 25°17′E / 54.683°N 25.283°E | |||
| Country | Lithuania | ||
| County | Vilnius County | ||
| Municipality | Vilnius City Municipality | ||
| Capital of | Lithuania | ||
| First mentioned | 1323 | ||
| Granted city rights | 1387 | ||
| Elderships | |||
| Pamahalaan | |||
| • Uri | City council | ||
| • Mayor | Remigijus Šimašius | ||
| Lawak | |||
| • Kabisera | 401 km2 (155 milya kuwadrado) | ||
| • Metro | 9,731 km2 (3,757 milya kuwadrado) | ||
| Taas | 112 m (367 tal) | ||
| Populasyon (2020)[3] | |||
| • Kabisera | 587,581 | ||
| • Ranggo | (52nd in EU) | ||
| • Kapal | 1,392/km2 (3,610/milya kuwadrado) | ||
| • Urban | 706,832[2] | ||
| • Metro | 820,511[1] | ||
| • Densidad sa metro | 83/km2 (210/milya kuwadrado) | ||
| Demonym | Vilnian | ||
| Sona ng oras | UTC+2 (EET) | ||
| • Tag-init (DST) | UTC+3 (EEST) | ||
| Postal code | 01001–14191 | ||
| Kodigo ng lugar | (+370) 5 | ||
| GMP (nominal)[4] | 2019 | ||
| – Total | €20.7 billion ($Padron:To USDB) | ||
| – Per capita | €25,400 ($Padron:To USD) | ||
| HDI (2018) | 0.907[5] – very high | ||
| Websayt | vilnius.lt | ||
| Opisyal na pangalan | Historic Centre of Vilnius | ||
| Uri | Cultural | ||
| Pamantayan | ii, iv | ||
| Itinutukoy | 1994 (18th session) | ||
| Takdang bilang | [1] | ||
| UNESCO region | Europe | ||
Sang-ayon sa pag-aaral ng GaWC, nauuri ang Vila bilang isang pandaidigang lungsod na Gamma,[8] at nakilala sa arkitektura nito sa Lumang Bayan, na idineklara na isang Pandaigdigang Pamanang Pook ng UNESCO noong 1994.[9] Bago ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, isa ang Vilna sa may pinakamalaking sentrong Hudyo sa Europa. Nagdulot ang impluwensiya Hudyo sa pagkakaroon ng palayaw nito na "ang Jerusalem ng Lithuania". Tinawag ito ni Napoleon bilang "ang Jerusalem ng Norte"[10] nang dumaan siya noong 1812. Noong 2009, ang Vilna ay naging Kabisera ng Kultura sa Europa, kasama ang Linz, Austrya.[11]
Etimolohiya at ibang mga pangalanBaguhin
Nagmula ang pangalan ng lungsod mula sa Ilog Vilnia, na mula sa Litwanong salita para sa mumunting alon.[12] Nagkaroon ng maraming paghahango ang pagbaybay ng pangalan ng lungsod sa iba't ibang wika sa kasaysayan: minsan naging karaniwan ang katawagang Vilna sa Ingles. Kabilang sa kapansin-pansing mga di-Litwanong pangalan ng lungsod ang mga sumusunod: Polako: Wilno, Biyeloruso: Вiльня (Vilnya), Aleman: Wilna, Leton: Viļņa, Ukranyano: Вільно (Vilno), at Yidis: ווילנע (Vilne). Ang pangalang Ruso noong panahon ng Imperyong Ruso ay Вильна (Vilna),[13][14] bagaman ginagamit na ngayon ang Вильнюс (Vilnyus). Ginagamit din ang Wilno, Wilna at Vilna sa mga lumang wikang Ingles, Aleman, Pranses at Italyanong mga paglalathala nang naging isa sa mga kabisera ang lungsod ng Komenwelt ng Polako-Litwano at naging mahalagang lungsod sa Ikalawang Republikang Polako. Ginagamit pa rin ang katawagang Vilna sa Pinlandes, Portuges, Kastila, at Ebreo. Habang ginagamit pa rin ang Wilna sa Aleman kasama ang Vilnius.
Mga sanggunianBaguhin
- ↑ Vilnius County
- ↑ http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=urb_lpop1&lang=en
- ↑ 3.0 3.1 "Statistinės suvestinės: Gyventojų skaičius pagal savivaldybes 2020 m. sausio 1 d." [Statistical summaries: number of inhabitants in municipalities as of 1 Enero 2019]. Vilnius (sa wikang Ingles). Valstybės įmonė Registrų centras [State Enterprise Center of Registers of Lithuania]. 1 Enero 2020. Nakuha noong 8 Enero 2020.
- ↑ "Statistinių rodiklių analizė". Statistics Lithuania.
- ↑ Sub-national HDI. "Area Database – Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (sa wikang Ingles).
- ↑ "Population on 1 January by age groups and sex – functional urban areas". Eurostat. Hinango noong 16 Hunyo 2019 (sa Ingles).
- ↑ Health Insurance Fund under the Ministry of Health (sa Ingles)
- ↑ "The World According to GaWC 2020". GaWC - Research Network (sa wikang Ingles). Globalization and World Cities. Nakuha noong 31 Agosto 2020.
- ↑ "Lithuania" (sa wikang Ingles). UNESCO World Heritage Centre. Tinago mula sa orihinal noong 14 Enero 2018.
- ↑ Jonathan Steele (19 Hunyo 2008). "In the Jerusalem of the North, the Jewish story is forgotten". Opinion. The Guardian (sa wikang Ingles). Tinago mula sa orihinal noong 14 Enero 2018. Nakuha noong 4 Marso 2018.
- ↑ "Ex-Post Evaluation of 2009 European Capitals of Culture" (PDF) (sa wikang Ingles). ECOTEC Research and Consulting Ltd. Tinago (PDF) mula sa orihinal noong 14 Enero 2018.
- ↑ "Portrait of the Regions of Lithuania – Vilnius city municipality" (sa wikang Ingles). Department of Statistics. Tinago mula sa orihinal noong 2015-07-22. Nakuha noong 1 Agosto 2015.
- ↑ Лавринец, Павел (20 October 2004). Русская Вильна: идея и формула. Балканская Русистика (sa wikang Ruso). Вильнюс. Nakuha noong 18 Agosto 2009.
- ↑ Васютинский, А.М.; Дживелегов, А.К.; Мельгунов, С.П. (1912). "Фон Зукков, По дороге в Вильно". Задруга Французы в России. 1812 г. По воспоминаниям современников-иностранцев. (sa wikang Ruso). Bol. 1–3. Москва. Nakuha noong 18 August 2009.